_________________________________________________________ART-SANAT 2014/1___________________________________________________________
85
hareketin kurumların kurucuları ve önemli kamu hizmeti vermiş kişilerin adına kamu
heykeli dikme şekline dönüşmesini de vurgulamaktadır. Birçoklarına göre kamu
heykelini yaptıranlar genellikle belediyeler ve büyük kentler için vilayetlerdir. Yine
birçoklarına göre kapsayıcılığı açısından en büyük ve önemli kamu heykel çalışması
1952 ve 1953 yılları arasında Belling’in yönetiminde birçok sanatçının görev aldığı iki
grup üç farklı figürden oluşan heykel kompozisyonları ile Anıt Kabir için
gerçekleştirilmiştir.
Türk heykelciliği için bir başka önemli durum Büyük Millet Meclis Başkanlığı
Konseyinin Atatürk’ün 100. doğumgünü etkinlikleri için başlatacağı Atatürk heykeli
girişimiydi. 100.yıl kutlamaları içinde bir anma etkinliği olarak algılansa da, meclis
kampüsü içerisinde Atatürk için bir anıt eser arayışı 1937’de Türkiye Büyük Millet
Meclisi için açılan uluslararası yarışmadan beri yaklaşık 40 yıldır Türk
parlamentosunun ajandasında yer almaktaydı. Gelecekte yapılması hayal edilen bir anıt
için ilk tasvirler 1937 yarışma teslimlerindeki perspektif ve cephe çizimlerinde
bulunmaktadır. Birçok projede yüksek kolonatlı ve anıtsal merdivenlerle yükseltilmiş
girişlerin önünde çeşitli anıt ve heykel tasvirleri yer almaktadır. Yarışmanın birinci
Avusturyalı mimar Clemens Holzmeister de 1937 yarışma tesliminde olmak üzere
Meclis yapısının giriş kolonatının üstünde ve 1938 calışma çizimlerinde bu yapının
önünde bir obeliskin üzerinde olmak üzere iki farklı yer ve şekilde anıt heykeller tasvir
etmiştir.
1960’larda Büyük Millet Meclisi yapısının inşa edilmesinden sonra Meclis
kampüsünde inşa edilecek olan bir Atatürk anıt heykeli konusu Meclis binası içinde ve
arazisinde yapılacak sanat eserleri arayışının içerisinde yer almıştır. Bu sebeple
tarihçiler, sanatçılar, mimarlar, meclis ve senato üyelerinden oluşan bir komisyon
yapılacak sanat eserlerini ve Atatürk için yapılacak anıt heykelin karakter ve
anlamlarını tartışmak üzere birçok kez biraraya gelmiştir. Bu tartışmalar sonucunda
Clemens Hozlmeister tarafından yarışma ve sonrasında ürettiği çizimlerde yeri bile
belirtilmesine rağmen inşa edilmeyen Atatürk heykeli için iki aşamalı bir yarışma
açılmasına karar verilmiştir.
Beaux-Arts neoklasik geleneğini sürdüren Holzmeister Büyük Millet Meclisi
binasında ana ve ikincil akslarda büyük salonlar geliştirmiştir. Yenişehir’de yapmak için
görevlendirildiği Bakanlıklar Kompleksi için daha öncesinden zaten bir parlamento
binası yapısının araştırmalarını ve eskizlerini yapmaya başlamıştı. Henüz 1934’te
Bakanlıklar için ürettiği binalar grubunda parlamento binasını arazinin en yüksek
noktasına yerleştirerek iç meydanlar ve bahçeler arasından geçen bir açık hava
koridoru ile ulaşılmasını önermişti. Meclis binası için ürettiği şemalarda ise anıt heykel
1937’de cephede yer alırken, 1938’de meclis önündeki törenler için kullanılacak açık
alanda yer gösterilmiştir. Büyük Millet Meclisi için açılan yarışmada dönemin neo-klasik
_________________________________________________________ART-SANAT 2014/1___________________________________________________________
86
mimari dili etkin olmuştur. Clemens Holzmeister, Albert Laprade ve Alois Mezara’nın
yüksek kolonatlı anıtsal, klasik cepheleri perspektif çizimlerinde kullanılan keskin
gölgeler, heykeller, bayraklar, yazıtlar ve duvar rölyefleri ile daha da heybetli
olmuşlardır (Bozdoğan 2001: 279). Bu teslimlerin varolan devlet mimarisi temsillerine
uygun bir şekilde askeri, sağlam ve kalıcı tasavvurlardan oluşması bir tesadüf değildi.
Holzmeister’in ilk varyasyonunda alınlığın üstüne yerleştirilen heykel yapının
merkeziliğini ve Bakanlıklar Kompleksi’nin geri kalanında da gözlemlenen aksiyel
yönlenmenin etkisini arttırmıştır. İkinci varyasyonda anıt heykel bir obelisk üzerinde
kolonatlı şeref holünün önündeki avlunun ortasında tasvir edilmiştir. Bernd Nicolai
dikilecek anıtın yer seçimindeki bu değişiklikleri Boris Iofan’ın 1931-1933 yıllarında
gerçekleştirilen Sovyet Sarayı mimarlık yarışmasında gözlemlenin tam aksi olduğu
şeklinde yorumlamıştır. Buna göre, Iofan’ın neoklasik yapısında Lenin heykeli ilk once
bir kule üzerinde, sonra Iofan, Vladimir Schuko ve Vladimir Gelfreikh tarafından yapılan
yenilemelerinde sırasıyla once basamaklı dairesel bir yapının üzerinde ve sonra 450
metrelik bir gökdelen kulesi üzerinde resmedilmiştir. Nicolai meclisin inşasında bu
anıtsal heykel elemanın yok olmasını Sahip İksan Tansuk’un bir gözlemine dayanarak
ancak spekülasyonlarla açıklanabileceğini savunur. Buna göre Tansuk Atatürk’ün
ölümünden sonra yeni Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün Atatürk kültürünü zayıflatmayı
seçtiğini iddia eder (Nicolai 2000: 116-135). Atatürk’ün ölümünden sonra sadece
Atatürk heykeli değil, meclisin inşaası da bir duraklama ve erteleme sürecine girer.
Clemens Holzmeister’in öğrencilerinden biri, meclis yapısının detay çizimleri için
görevlendirilen mimarı ve 1949’dan sonra Holzmeister’in temsilcisi olan Ziya Payzın’ın
anlattıklarından bir başka hikâye daha formüle edilebilir. Payzın Meclis ve Senato
Başkanlıklarının ortak toplantılarını 1976 yılında Büyük Millet Meclisi Genel
Sekreterliği Teknik Danışmanı olarak yürütmekle görevlendirilmiştir. Buna göre yeni
meclis yapısının hikâyesinde ilgili güce ve bilgiye sahiptir. Ortak toplantıların
başlatılması Senato üyeleri Bahriye Üçok, Hüsamettin Çelebi, Suphi Gürsoytrak ve
Osman Nuri Canpolat’ın Atatürk ve devrimleri üzerine meclis içinde ve dışında
yapılacak sanat eserleri için bir önerge vermesi ile olmuştur.
Millet Meclisi bu önergeye cevaben Ziya Payzın’ı Bakanlıktan iki temsilci ile
beraber konu ile ilgili çalışmalar yapmak üzere davet etmiştir. Bir başlangıç olarak
yapılacak olan bir Atatürk Anıtı ve Türk tarihi üzerine bir anıtlar dizisi üstüne bir
tanıtım broşürü düzenlenmiş ve bu broşür tüm parlamento üyelerine, sayıları 200-
300’ü bulan konularında uzman yazar, bilimadamı, öğretmen, akademisyen, mimar,
heykeltraş, ressam ve sanatçılara dağıtılmıştır. Bu araçla yapılacak olan anıtlar konusu
kamuoyuna sunulmuştur. Biraz konuya ilginin azlığı biraz da yaklaşan seçim
yasaklarından dolayı sadece iki dönüt elde edilebilmiştir. Bununla beraber Millet Meclisi
ve Cumhuriyet Senatosu ortak toplantılarında farklı düşüncelerden oluşan bir
Dostları ilə paylaş: |