Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 105 törətmiş, qatil olmuşdur. Bəs indi necədir? İndi onu təhqir edirlər, alçaldırlar, üzünə tüpürürlər, lakin o dözür. Buradan belə nəticəyə gəlmək olur ki, insan zülmə tabedir. Nə qədər zülm olursa-olsun, o dözür və öyrəşir . İnsan psixologiyasının qərq olunmamış sirlərindən biri də budur. Niyə insan ən adi bir şeyi alçaqlıq hesab etdiyi halda sonra daha betər alçaqlıqları sükutla qəbul edir? «... Həyat, ömür ağır yük kimi çiyinlərindən asılmışdısa, niyə yaşayır, niyə dözüb dayanır? Axı gözlərinin qabağında- ca ömrü başdan-başa heç olub gedir, heçliyə sərf olunur... O isə qətiyyən belə istəmir, min-milyon kərə istəmir. Bəs nədən istəməyə-istəməyə bu cür yaşamağa məcbur olur. Axı o da başqaları kimi yaşamaq arzulayırdı, sürünmək, özündən qat- qat aşağılara əl açmaq istəmirdi. Amma bütün bunları elə- di, dözdü, dözdü, dözdü... Bəs niyə, niyə? ... Əvvəllər axı belə şeylərə qəti dözümü yoxdu. Yoxsa adam öldürərdimi, elə dəhşətli cinayətlərə əl atardımı? Bu cinayəti o törətmiş- disə, deməli, alçaqlığa dözəmməmişdi, söz götürmək istəmə- mişdi, üzünə deyilən sözləri tüpürcək bilmişdi. Bəs indi niyə barışdı dünyanın bundan da betər eybəcərlikləri ilə... İndi əzirlər, təhqir edirlər, gözlərinin içinə tüpürürlər, tükləri belə qımıldanmır. Elə bil insan deyil, canlı deyil, daşdı, dəmirdi, torpaqdı. Ürəyi yoxdu, hissləri yoxdu, laldı, kardı, düşüncə- sizdi» (132, s. 147). «İnsan dənizi» romanında müəllif qəhrəmanın xəyalların- dan istifadə edərək hadisələrin gedişatına təsir göstərir. Bu xə- yallarda hadisələr bütün təfərrüatı ilə səhnə kimi qəhrəmanın gözü qarşısında canlanır. Fakta nəzər salaq: «... İnanmır və dərhal da gözlərinin qaba- ğında həmin əhvalat təfərrüatınacan səhnə kimi canlanır. Pərdə açılan kimi iri, o qədər də zəngin olmayan otaq gö- rünür. Axşamdan xeyli keçib. Otağın baş tərəfi ndə qoyulmuş televizorda nə isə maraqsız bir veriliş gedir. İki qız uşağı pən- 106 Əhməd Sami Elaydi cərənin qabağında oturub dərslərinə hazırlaşır. Arvad divanda nə isə tikməklə məşğuldu» (132, s. 175). Göründüyü kimi, qəhrəmanın xəyalları göydəndüşmə deyil, sanki bir rejissor təxəyyülü ilə quraşdırılmış real, canlı səhnə- dir. Yazıçı bu kimi xəyallar fonunda qəhrəmanı vicdanı ilə üz- üzə qoyur. Belə ki, qəhrəman öldürdüyü adamla dialoqa girir və çəkdiyi bütün psixoloji sarsıntılar gözləri önündə canlanır. «Kölgənin ağzını, burnunu, sifətini görmürdü, elə bil bütün bunlar yox idi, təkcə gözlərini görürdü və bu Göyüşovun göz- ləri idi. Qara eynək gizləsə də, Göyüşovun gözləri olduğunu bütün varlığı ilə duyurdu. – Niyə məni qarabaqara izləyirsən? – Özü öz səsindən sək- səndi, çünki dili olduğunu, danışa bildiyini unutmuşdu. Göyüşov: – Səni öldürmək istəyirəm, – dedi. İyirmi ilin arxasından gələn bu səs Göyüşovun ağzından çıxmadı, Göyüşovun ağzı yox idi, eynəyin altında qara nazik bığları tərpənirdi. – Niyə? Niyə öldürmək istəyirsən ki məni? – Qorxa-qorxa soruşdu və hiss elədi ki, bədəni vahimədən tir-tir titrəyir. – Çünki sən ölməlisən. – Niyə ölməliyəm mən? Nə günah sahibiyəm? – Sən məni öldürmüsən. – Axı sən sağsan... – Yox mən ölüyəm, səni öldürmək üçün dirilmişəm. Elə bil- dim güllələnəcəksən, o dünyada haqq-hesab çəkəcəyəm sənin- lə, amma çox gözlədim, gördüm gəlmirsən, onun üçün dirilib gəldim səni öldürməyə» (132, s. 186). Bu detallara nəzər salaraq cəsarətlə deyə bilərik ki, Vaqif Sultanlının «İnsan dənizi» romanı yüksək bədii sənətkarlıqla yazılmışdır. Müstəqillik dövründə nəşr olunan romanlarda, o cümlə- dən «İnsan dənizi» romanında cənab Allahın varlığını şübhə Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 107 altına alan fi kir və ifadələrə rast gəlmək olar. Fikrimizcə, bu kimi qənaətlər Azərbaycanın yetmiş ildən çox Sovetlər Birliyi hakimiyyətinin altında olmasından, sovet ideologiyasından qaynaqlanır. Məsələn, Vaqif Sultanlının romanında belə fi kir var: «... Aman Allah! Allah? Allah vardımı? İlahi sən varsan- mı? Varsansa, hökmünü, iradəni niyə göstərmirsən? Axı niyə? Niyə dayanıb durursan? Sən yaradıb səpməmisənmi yer üzünə insanları... Niyə yaratdıqlarını bir-bir qabağında əzirsən, alçal- dırsan? Niyə onlara qarşı belə amansızsan, ilahi?! Niyə onları yarandıqlarına peşman eləyirsən? Bu nə zülümdü çəkdirirsən məxluqata?... Axı, yaratdıqlarını dünyaya çılpaq gətirib çılpaq aparırsansa, birinin zənginliyi, birinin həqirliyi nədəndi? İnsan çörək üçün də əl açmalıdımı?..» (132, s. 147). Quran ayələrindən istifadə edərək bunun cavabını verməklə kifayətlənirik: «Mən cinləri və insanları yalnız Mənə ibadət etmək üçün yaratdım! Mən onlardan ruzi istəmirəm. Mən on- lardan Məni (ehtiyacı olan bəndələrimi) yedirtmələrini də istə- mirəm! Şübhəsiz ki, ruzi verən də, qüvvət sahibi də, yenilməz olan da Allahdır!» (91, s. 522). «Yoxsa sizi əbəs yerə yaratdığımızı və (qiyamət günü diri- lib haqq-hesab üçün) hüzurumuza qaytarılmayacağınızı güman edirdiniz?» Həqiqi hökmdar olan Allah (hər şeydən) ucadır. Ondan başqa heç bir tanrı yoxdur. O, kərim (uca, qiymətli) olan ərşin Rəbbidir! (Allahın rəhməti, xeyir-bərəkəti, peyğəmbərlərə gələn vəhy ərşdən nazil olduğu üçün o kərimdir) (91, s. 348). «(Ey insanlar!) Verdiyiniz nemətlərlə sınamaq üçün sizi yer üzünün varisləri təyin edən, dərəcələrə görə birinizi digəriniz- dən üstün edən Odur. (Ya Rəsulum!) Həqiqətən, sənin Rəbbin (kafi rlərə, müşriklərə, Onun birliyini inkar edənlərə) tezliklə cəza verən və şübhəsiz ki, (möminləri) bağışlayan, (onlara) rəhm edəndir!» (91, s. 149). «Həqiqətən, Allah insanlara zərrəcə zülm etməz, lakin in- sanlar özləri özlərinə zülm edərlər!» (90, s. 213). Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|