144
i zyskujemy dzięki temu możność opanowywania i regulowania
także tych następstw”. [Tamże, s. 166-167].
Dochodzimy oto do następującej konkluzji dotyczącej wza
jem nych relacji między kategoriami p ra k ty k i i pracy. Otóż po
wiemy, że w społeczeństwie ludzkim (a więc pomijając te okresy
prehistorii, w których dominowały zachowania instynktowne)
rozszerza się stopniowo zakres działań spełniających marksow-
ską charakterystykę pracy, a więc w terminologii L u k acsa-za
kres działań opartych na założeniach teleologicznych. Równo
cześnie zachow uje w ażność teza Engelsa, zgodnie z którą
globalne efekty pracy daleko w ykraczają poza subiektywne za
miary pracowników. W konsekwencji działalność ludzka-roz
patrywana jako p ra k ty k a społeczna - stanowi proces modyfi
kujący warunki, w których była zapoczątkowana. Modyfikacje
te, poprzez odbicie w świadomości społecznej, prowadzą do
zmian założeń teleologicznych w późniejszych pracach.
Czym tedy jest praktyka?
6.1.3. Identyczność historii i praktyki
Odpowiedź, ku której zmierzamy, zawiera się w tytule tego
podpunktu. O ile m ogę wiedzieć, nie istnieje żaden powód, dla
którego kategoriom historii i p ra k ty k i mielibyśmy przypisy
wać sensy odmienne38.
O żadnym „dowodzie” naszej tezy nie może, rzecz jasna,
być mowy.
Kategorie, które rozpatrujemy, odgrywają fundamen
talną rolę w systemie teoretycznym materializmu historyczne
go. N ie jest zatem możliwe sform ułowanie językow o popraw-
3* Oczywiście nic może być mowy o ścisłej synonimiczności tych dwóch
pojęć. Wybór jednego z nich zależy niewątpliwie od kontekstu.