Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, №4, 2017
49 Həmin quruluşda olan sintaktik sinonimlik ingilis dilində aşağıdakı kimi verilir: As they saw Hasrat couldn’t behave himself, they left the room. 3. K i bağlayıcısı- d ı q d a feli bağlama şəkilçisi: Qulu nə isə demək istəyirdi ki, Sirac onu qabaqladı- Qulu nə isə demək istədikdə Sirac onu qabaqladı. Bu quruluda olan sintaktik sinonimlik ingilis dilində aşağıdakı kimi verilir: As Gulu wanted something, Siraj gor ahead of him. 4. K i –ma+mış- Qədir stansiyaya çatmamışdı ki, arxasınca çapar gəldi- Qədir stansiyaya çatmamış arxasınca çapar gəldi. Həmin quruluşda olan sintaktik sinonimlik ingilis dilində aşağıdakı kimi verilir: Gadir hardly reached the station when he was called. 5. Nə zaman, nə vaxt- temporal sözləri- - a n d a feli bağlama şəkilçisi: Nə vaxt namazını qılıb qurtarsaydı, başının üstə qızını görərdi- Namazını qılıb qurtaranda qızını başının üstə görərdi. Bu quruluşda olan sintaktik sinonimlik ingilis dilində aşağıdakı kimi verilir: Whenever he finished praying, he saw his daughter beside him. M. Radionova ingilis dilinin materialları əsasında yazdığı tədqiqatını zaman budaq cümləli tabeli mürəkkəb cümlələrdə “before”və “after” sözönlərinin iştirak etdiyi cerund tərkibli cümlələrin sintaktik sinonimliyinə həsr edilmişdir. Qeyd olunan sintaktik sinonimlik sintaktik vahidlərdə qrammatik mənanın ümumiliyi və funksional oxşarlıq tələbləri baxımından müqayisə edilmişdir [4, 20]. Sintaktik sinonimlikdə ən yüksək səviyyə mürəkkəb və sadə cümlələr arasında olan səviyyədir. L. Radionova zaman məzmunlu feli tərkiblər və zaman budaq cümləsi arasında sintaktik sinonimliyin semantik ümumiliyi və onların bir - birini əvəzetmə imkanlarını araşdıraraq belə qənaətə gəlmişdir ki, eyni linqvistik səviyyə - eyni sintaksisə aid olan həmin konstruksiyalar tam şəkildə identik olmur [4, 20]. Əsas meyarlardan biri də konstruksiyaların birini qarşıllıqlı şəkildə əvəzetməsidir. Qarşılaşdırılan konstruksiyalar müəyyən dərəcədə quruluş cəhətdən ekvivalent olsa da, bir sıra hallarda aralarındakı struktur müxtəlifliyi ucbatından bir - birini əvəzetməsi mümkün olmur. Bundan başqa, onların arasında müəyyən üslubi lokallaşma özünü göstərir. Məhz bu səbəbdən də qarşılıqlı əvəzetmə sintaktik sinonimliyin yalnız mümkün olan nəticəsidir, onun zəruri şərti deyildir. Sinitaktik sinonimliyin öyrənilməsi bir sıra kateqoriyaların ifadə imkanlarının üzə çıxmasına da şərait yaradır. Məsələn, zaman anlayışı parametrlərinin əhatəliliyi və dildə ifadə olunma imkanlarının genişliyi ilə digər linqvistik anlayışlardan fərqlənir. ”Hərəkət və ya əlamətin zamanı” zaman anlayışının kiçik bir kəsiyi olub ənənəvi və aktual sintaksisdə həm zaman budaq cümləsi ilə, həm də feli tərkiblərlə öz ifadəsini tapmış olur.
Filologiya məsələləri, №4, 2017
50 Sinonimliyin bu səviyyəsi ən yüksək səviyyədir, zamanı ifadə edən digər nitq vahidlərindən (zaman zərfi, zaman bildirən frazalar və s.) fərqlənir. Sadə və mürəkkəb formalar arasında sintaktik sinonimliyin yaranmasında zaman formaları da aparıcı yerlərdən birini tutur. Bu vaxt bir formada olan qrammatik zaman digər formada olan zamanla uyğunlaşır; yəni hərəkətin icrası hər iki formada eyni zamanda icra olunur. Məs.: keçmiş zamanda: Uşaq o z a m a n yuxudan durdu ki, həyətdə çığır - bağır eşidilirdi (mürəkkəb forma) - Həyətdə çığır - bağır eşidiləndə uşaq yuxudan durdu (sadə forma). Qeyd etmək lazımdır ki, funksional ekvivalentlik təşkil edən bu formaların xəbəri felin keçmiş zamanı ilə ifadə olunmuşdur. Göründüyü kimi, həmin konstruksiyalar arasında heç bir semantik fərq nəzərə çarpmır, mənanın tam uyğunluğuna baxmayaraq, həmin ekvivalentlər arasında quruluş fərqi özünü komponentləri bir - birinə bağlayan bağlayıcılarda büruzə verir. Sinonimlik cəhətdən zaman budaq cümləsinin ekvivalenti feli tərkiblər, konkret olaraq feli bağlama tərkibi ola bilər. Ikinci birincinin fuksiyasını yerinə yetirir; ona görə də zaman budaq cümləsinin funksional ekvivalenti (yəni onun funksiyasını, vəzifəsini yerinə yetirən) adlandırılır [5]. Sintaktik sinonimlikdə sinonim cərgə bir - birinin paradiqmasından və ya tranformalarından ibarətdir. Bu o demək deyildir ki, bütün paradiqma və transformalar sintaktik sinonim hesab olunur. Belə başa düşülməlidir ki, sintaktik sinonimliyin əsası qrammatik mənanın müxtəlif strukturluğu və invariantlılığıdır, həmçinin fikrin mahiyyətidir; əsas paradiqma və transforma müxtəlif strukturdadır, beləliklə, konstruksiyaların struktur oxşarlığı artıq sintaktik sinonimliyi təmin edir.
Ədəbiyyat: 1. Əsədova M. N. İngilis və Azərbaycan dillərində tamamlıq budaq cümlələri. Bakı- “Nurlan”- 2007. 2. https://audio-class.ru/grammar/clauses-of-condition-and-time.php 3. Абдуллаева Н. Синтаксическое синонимия в современном Азербайджанском языке АДД, Баку- 1978. 4. Радионова Л. З. К проблеме синтаксической синонимии (На материале сложноподчининных предложений и предложений с герундиальными оборотами), АКД, М., 1977. 5. Мелкадзе Э. Г. Придаточные предложения обстоятельства времени и их функциональные эквиваленты в современном французском языке. АКД, Тбилиси, 1975.
Yüklə 1,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|