Microsoft Word \304\356\352\363\354\345\355\3621

 
 
 
174 
3.8.  Eski Rusça’dan geçen bazı deyimler 
 
Без зазрения совести 
Türkçe anlamı = utanıp sıkılmadan; 
Türkçe karşılığı = utanmadan,vicdanı sızmadan; 
Aslı =  Eski Rusça. 
Bu  ifade  Eski  Rusça’dan  gelmektedir.  fade,  arkaik  “совесть  зазрила” 
(sovest’ zazrila) – utanmak, vicdanı sızlamak deyiminden türetilmiştir.
233
 
 
Örnek tümceler; 
a)
  Найдя письмо, адресованное кому-нибудь из своих, Дмитрюк вскрывал 
его и без зазрения совести прочитывал. (В.Попов)
234
  
Dmitruk  arkadaşlarından    birine  gelen  mektubu  bulup,  utanmadan  açıp 
okurdu. 
b)
  Андрей  Андреевич  протягивал  руку  без  зазрения  совести  уже  к 
седьмой рюмке. (Григорович)
235
 
Andrey Andreyeviç utanıp sıkılmadan artık yedinci kadehe elini uzatıyordu. 
 
Deyim konuşma dilinde karşımıza çıkmaktadır. 
Tümce  içinde    genelde  hareket  belirteci  niteliyeni  (örnek  a,  b)  görevini 
üstlenmektedir. Arkaik “зазрение” (zazreniye)  sözcüğü çağdaş Rusça’da sadece bu 
deyim içerisinde kullanılmaktadır.  
Deyim her zaman tekil haldedir.  
                                                 
233
 N.M.Şanskiy,  1987, s. 15 
234
 R. .Yarantsev, 1981, s. 112 
235
A. .Molotkov, 1978, s. 164  

---

 
 
 
175 
Без царя в голове 
Türkçe anlamı = hakimsiz kafa; 
Türkçe karşılığı = aklı kıt, gabi, kalın kafalı, saf; 
Aslı =  Eski Rusça. 
Bu  deyim  “Свой  ум  –  царь  в  голове”  (Svoy  um  –  tsar’  v  golove)  -  akıl 
baştan üstündür  
atasözünün kısaltılmasıyla oluşmuştur. XIX. yüzyılda akıllı insanlar 
için  “с  царём  в  голове”  (s  tsar’om  v  golove)  -  aklına  hakim  denirdi.  Zamanla 
deyim  olumsuz  şekliyle  daha  çok  kullanılmaya  başlamış  ve  çağdaş  dile  de  aynı 
şekilde geçmiştir.
236
  
 
Örnek tümceler; 
a)
  Хлестаков,  молодой  человек  лет  двадцати  трёх,  тоненький, худенький, 
несколько глуповат и как говорят, без царя в голове. (Гоголь)
237
 
Hlestakov 23 yaşlarında, ince, sıska, biraz safça, hani nasıl derler, aklı kıt bir 
gençti. 
b)
  Он  ошибается,  если  смотрит  на  меня  только  как  на  талант,  который 
настолько  малодушен  и  без  царя  в  голове,  что  поддаётся  каждому 
влиянию. (М.Антокольский)
238
 
Eğer  bana  sadece  yetenekli  fakat  iradesiz  ve  herkesin  etkisi    altında 
kalabilen,  kalın kafalı biri olarak bakıyorsa, hata yapıyor.  
 
 
                                                 
236
 V.M.Mokiyenko, 2005, s.738-739 
237
 Ö.Aydın Süer, 1999, s. 4 
238
 A. .Molotkov, 1978, s. 513 

---

 
 
 
176 
c)
  Хотя  ты  и  младшая,  но  я  на  тебя  больше  надеюсь;  ты  знаешь,  что  у 
Лидии нет царя в голове. (В.Одоевский)
239
 
Sana,  küçük  olmana  rağmen,  daha  çok  güveniyorum,  Lidiya’nın  aklı  kıt 
olduğunu sen de biliyorsun.  
d)
  А вы не без царя в голове.  
Siz aklı kıt biri de  değilsiniz. 
 
Deyim edebi ve konuşma dilinde karşımıza çıkmaktadır. 
Tümce içinde ad kökenli  yüklem (ornek a, b, c, d) olarak kullanılmaktadır. 
Deyim tekil halde kullanılmaktadır. 
 
Водить за нос 
Türkçe anlamı = burnundan tutup gezdirmek;  
Türkçe karşılığı = oyalamak, aldatmak; ağzına bir parmak bal çalmak; 
parmağında oynatmak, şaşırtmak, yanlış yönlendirmek;   
Aslı = Eski Rusça. 
Bu deyim, çingenelerin ayıları ya da öküzleri, atları vb. burunlarına takılı 
halkalardan tutup oynatmalarına benzetilerek türetilmiştir.
240
 
 
 
 
 
 
                                                 
239
 A. .Molotkov, 1978, s. 513 
240
 N.M.Şanskiy,  1987, s. 29 

---

 
 
 
177 
Örnek tümceler; 
a)
  Студенты все влюблялись в неё... Она всех водила за нос и про любовь 
одного  рассказывала  другому  и  смеялась  над  первым,  потом  с  первым 
над вторым. (Гончаров)
241
 
Bütün erkek öğrenciler ona aşıktı…  Herkesi parmağında oynatıyor, birisinin 
kendisine  olan  aşkını  diğerine  anlatıyor,birisiyle  diğerini,  diğeriyle 
birincisini  alaya alıyordu. 
b)
  Она тебя за нос водит, а ты ничего не замечаешь. 
O seni parmağında oynatıyor, sen ise farkında değilsin. 
c)
  Я чувствую, что он меня обманывает, водит за нос, и не верю ему. 
Beni  kandırdığını,  parmağında  oynattığını  hissediyorum  ve  ona 
güvenmiyorum. 
 
Deyim konuşma dilinde karşımıza çıkmaktadır. 
Tümce  içinde    genelde  yüklem  (örnek  a,  b,  c)  görevini  üstlenmektedir.  Fiil 
şimdiki  ve  geçmiş  zamanda    olabilmekte  ve  yanında  kimi  kandırdığını  gösteren 
nesne  ile  birlikte  kullalılmaktadır.  Deyimdeki  vurgu    за  нос  sözcük  öbeğinde  за 
edatı üzerinde olmalıdır.  
Deyim hem tekil halde, hem de çoğul halde kullanılmaktadır. 
 
 
 
 
                                                 
241
 Ö.Aydın Süer, 1999, s. 36 

---