Mikrobiologiyasi fanidan

Ápiwayı boyaw usılı hám texnikası. Ápiwayı boyaw usılında bir bo'yovchi eritpe, kóbinese Pfeyffer fuksini (1-2 minuta bcfyaladi)
yamasa metilen ko'ki (4-5 minuta bo'yaladi), karbolli gensianviolet (1-2 minuta bo'yaladi) isletiledi. Suw menen juwıp, preparat filtr qaǵazda quritiladi, oǵan immersiya moyi tóbedirib mikroskoptıń
90 x obiektivida tekseriledi.
Bakteriyalardıń tiykarǵı formaları. Bakteriyalar tiykarınan úsh qıylı formada : sharsimon (kokklar), tayaqchasimon, spiralsimon (burama )
boladı (15-súwret).
Kokklar bolınǵanlarınan keyin bir-birine salıstırǵanda hár túrlı jaylasadı
hám bir neshe gruppaǵa bolinadi: 1) mikrokokklar — birden tártipsiz; 2) diplokokklar — ekinen; 3) tetrakokklar — tórtew-tórtew bolıp ; 4) stafilokokklar — júzim shingiliga uqsap ; 5) streptokokklar — shınjırsimon; 6 ) sarsinalar — paket (kubik) formasında jaylasadı.
Tayaqchasimon bakteriyalar hám basillalar. Bul forma daǵı mikroblardıń geyparaları bakteriya, geyparaları bolsa basilla dep ataladı. Spora payda etetuǵın tayaqshalar -basilla hám payda etmaydiganlari
bolsa bakteriya bolıp tabıladı. Tayaqchasimon bakteriyalardıń jaylasıwına qaray monobakteriya (monobasilla), diplobakteriya (diplobasilla) hám streptobakteriya (streptobasilla) formaları ajratıladı. Sonday eken, spora payda etiwshi tayaqchasimon bakteriyalar hár túrlı ataladı.
Eger spora onı payda etgen bakteriya diametrinen úlken bolmasa, basilla dep aytıladı. Eger spora mikrobdıń kese maydanınan úlken bolsa, klostridiyalar dep ataladı. Basillalarning sporalari tiykarınan mikrob kletkasınıń orayında jaylasadı. Spora klostridiyalar ortasında jaylassa oraylıq spora, bir uchida bolsa — term inal spora, bir uchiga jaqın jaylassa — subterminal spora dep ataladı.
Spiral formalı bakteriyalar. Bularǵa vibrionlar (útir formalı, bir búrmeli), spirillalar (eki-úsh hám besewge shekem búrmeli), spiroxetalar (júdá kóp mayda, uzın hám jińishke búrmeli) kiredi.
Rikketsiya, xlamidiya hám mikoplazmalarning morfologiyası.
Rikketsiya hám xlamidiyalar kletka ishindegi obligat parazitlar bolıp, kúshli polimorfizm menen kórsetilgen mayda grammanfiy mikroorganizmlar: kokksimon, tayaqchasimon hám ipsimon sırtqı kórinislerde boladı. Pikketsiyalarning ólshemi 0, 5 ten 3-4 mkm ge shekem, ipsimon formaları 10—40 mkm ga jetedi. Spora hám kapsula payda etmeydi, Zdrodovskiy usılında qızıl rangga bo'yaladi.
Xlamidiyalar sharsimon, súyri-sopaq yamasa tayaqchasimon sırtqı kórinislerde bolıp, ólshemleri 0, 1-2, 5 mkm. Xlamidiyalarning morfologiyası
olardıń kletka ishindegi rawajlanıw sikliga baylanıslı. Ol onsha úlken
bolmaǵan sharsimon elementar tuwındınıń iri binar bólingen initsial denechalarga aylanıwı menen ańlatpalanadı. Bóliniwden aldın xlamidiya bólekchalari bakteriya kapsulasini yadǵa salatuǵın ayriqsha strukturaǵa o'raladi. Xlamidiyalar Romanovskiy— Gimza usılında bo'yaladi, grammanfiy.
Mikoplazmalar bakteriyalardan kletka diywalidıń joq ekenligi menen
parıq etedi: onıń ornına olarda úsh qabatlı sitoplazmatik membrana boladı. Olardıń ólshemleri 125—250 mkm. Sharsimon, súyri-sopaq yamasa ipsimon formada, grammanfiy.
Qadaǵalaw sorawları :
1. Mikrobiologiya ámeliyatında isletiletuǵın boyawlardı aytıń.
2. Bakteriyalı preparatlarni tayarlaw procesin túsintiriń.
3. Mikroorganizmlarni ápiwayı boyaw usılı dep nege aytıladı?
4. Bakteriyalardıń tiykarǵı formaların aytıń.
5. Bakteriyalar menen basillalar bir-birinen qanday parıq etedi?
6. Rikketsiyalarning morfologiyasın aytıń.
7. Xlamidiyalarning morfologiyası ni aytıń.
8. M ikoplazmalarning morfologiyasın aytıń.
Test sorawları :
1. Bakteriologik boyawlar qanday jaǵdayda boiadi?
a) suyıq, yarımsuyuq, gel;
b) qurǵaqlay, untaqsimon, kristall ;
d) gewek, spirtli eritpe;
e) suwlı, spirtli eritpe.
2. Bakteriologik boyawlardan qanday eritpeler tayarlanadı?
a) hár túrlı protsentli quramalı eritpeler;
b) jumısshı eritpeler, ápiwayı eritpeler;
d) to'yingan spirtli, spirt-suwlı, suwlı eritpeler;
e) boyawlar qospasınan ibarat eritpeler.
3. Bakteriyalı preparatlarni tayarlaw procesi qaysı bandda
tuwrı kórsetilgen?
a) fiksatsiya, boyaw, keptiriw, surtpe tayarlaw ;
b) keptiriw, boyaw, fiksatsiya, surtpe tayarlaw ;
d) boyaw, fiksatsiya, surtpe tayarlaw, keptiriw;
e) surtm a tayarlaw, keptiriw, fiksatsiya, boyaw.
4. Ápiwayı boyaw usılında neshe bo'yovchi eritpe isletiledi?
a) bir;
b) eki;
d) ush;
e) bir neshe.
5. Bakteriyalardıń qanday tiykarǵı formaları bar?
a) trapetsiyasimon, rombsimon, amyobasimon;
b) sharsimon, tayaqchasimon, buramasımon;
d) kubsimon, spiralsimon, sharsimon;
e) tayaqchasimon, juldızsimon, kóp qırlı.


3-tema. Preparatlarni Gram usılında boyaw


Shınıǵıwdıń maqseti: 1. Mikrobtı boyawdıń quramalı usılı menen tanısıw. 2. Gram usılında preparatni boyawdı úyreniw.
Material hám úskeneler: Biologiyalıq mikroskop, immersion may, buyım áynegi, filtr qaǵaz, spirt lampası, bakteriologik qıstırıp qoyıw, kyuveta kópirshesi menen, distillangan suw, etil spirti 96°, fiziologikalıq eritpe, boyawlar eritpesi (karbolli gensianviolet, tuberkulyoz fuksini), lyugol, probirka, bakteriya kulturasi: grammusbat (stafilokokk, streptokokklar), grammanfiy (ishek tayaqshaları ), videoproyektor,
kompyuter.
Stilistik kórsetpeler
Oqıtıwshı sabaqtı túsintirip, studentlerge wazıypa beredi: l. Quramalı
boyawdıń Gram usılın dápterge jazıp alıw. 2. Mikroorganizmlar
qospasınan surtpe tayarlab, Gram usılında boyaw. 3. Mikroskopda kórip, suwretin sızıp alıw.
Surtpelerdi boyawda eki hám odan kóp boyawlar isletiletuǵın
usıl quramalı boyaw usılı dep ataladı. Quramalı boyaw usılı kletkanıń túrli strukturalıq bólimleri hám birpara organikalıq birikpelerin bar joq ekenligin biliwge, sol arqalı hár bir mikrob turning tinktorial qásiyetlerin anıqlawǵa múmkinshilik beredi.
Hár túrlı mikroorganizmlarni protoplazmasining quramı birdey bolmaǵanlıgınan olar áyne birdey boyaw menen túrlishe bo'yaladi.
Bir qansha jaǵdaylarda mikrob kletkasınıń túrli strukturalıq bólimlerine
bo'yovchi eritpeler tańlap tásir etedi. Quramalı boyaw usılı tap áne soǵan tiykarlanǵan. Bunday usıllardan biri Gram usılı bolıp tabıladı. Bul usıldı 1884-jılda Xristian G ram usınıs etken. Gram usılında boyalıwına kóre, bakteriyalardıń hámme túri eki gruppa :
grammusbat hám grammanfiyga bólinedi. Grammusbat bakteriyalar
citoplazmasınıń pH 2—3, onıń sırtqı qabatında ribonuklein kislotasınıń magniylı duzı bar. Bunday kislotalı ortalıqta tıyanaqlı boyawlar yad menen bekkem birikpe payda etedi. Gram - kerileriniń pH 4—5, olarda bunday birikpe payda bolmaydı.
Sol sebepli grammusbat bakteriyalar birinshi boyaw menen bo'yagandan keyin spirt tásirinde reńsizlanmaydi hám biynápshe gúli reńni saqlap qaladı (18, 19, 22-súwret). Gram m anfiy bakteriyalar bolsa spirt tásirinde reńsizlenedi hám Tuberkulyoz fuksini menen qosımsha bo'yaganda, qızıl rangga kiredi (20 -21-súwret).
Gensianviolet (yamasa kristallviolet) hám sitoplazmadagi nuklein kislotalar yad (Lyugol eritpesi: kristall haldaǵı yad - 1 g, kaliy yad — 2 g, distillangan suw — 300 ml) qatnasıwında suwda erimeytuǵın
hám de spirtte kem eriytuǵın turaqlı birikpe payda etedi. Sol sebepli 30 sekund spirt tásir ettirilgende kletka diywali qalıń, kóp qabatlı peptidoglikani bar (Grammusbat) bakteriyalar reńsizlanmaydi. Grammanfiy bakteriyalarda bolsa kletka diywali juqa, peptidoglikani kem hám qatlamınıń gewekleri irilew bolıp, spirttiń ótiwin onsonlashtiradi. Nátiyjede payda bolǵan birikpe bóleklenip, boyawdı tutıp qololmaydi hám de spirt tásirinde kletka reńsizlenedi (11-súwret).


Gram usılında boyaw
1. Jalınǵa tutıp fiksatsiyalangan surtpe filtr qaǵaz arqalı gensianviolet bo'yog'i menen bo'yaladi — 2 minuta.
2. Filtr qaǵazdı alıp, boyaw to'kib taslanadı hám surtm a ústine Lyugol eritpesi quyıladı — 2 minuta.
3. Lyugol eritpesin to'kib, 96° spirt quyıladı (30 sekund ).
4. Suwda jaqsılap juwıladı. 5. Tuberkulyoz fuksini menen 2 minuta dawamında qosımsha bo'yaladi (fuksinni isletiwden aldın distillangan suw menen 1:10 koefficientte suyultirish kerek).
6. Suwda juwıp, filtr qaǵazǵa shimdirib quritiladi hám mikroskoptıń 90 x obiektivida tekseriledi. Suyıq gensianviolet (yamasa kristallviolet) ornına preparatga uyqas 0'lchamda qırqılǵan gensianviolet bo'yog'i shimdirilgan qurǵaqlay filtr qaǵazdı isletiw múmkin. Bunda preparatga qırqılǵan boyawlı filtr qaǵaz bólegin qoyıp ústinen bir neshe tamshı distillangan suw tóbediriladi. Bakteriologiya ámeliyatında preparatlarni Gram usılında boyaw júdá keń qollanıladı. Birpara ádebiyatlarda bul usılda ekinshi boyaw retinde Tuberkulyoz fuksini ornına safranin isletiwdi kerek tabıwǵan (12-súwret).