Niftullayev Vaqif Sahibkarlığın əsasları ‘Zaman nəşriyyatı’

Auditor yoxlamasının yekun mərhələsi

§ 1. Auditorlar tərəfindən yoxlamanın nəticələrinin qiymətləndirilməsi

Auditorlar yoxlamasının yekun mərhələsi aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsini nəzərdə tutur;

1. 
   yoxlamaların nəticələrinin sistemləşdirilməsi;
   

h) yoxlamaların nəticələrinin təhlili; auditor rəylərinin tərtib edilməsi.

Yoxlamanın nəticələrinin sistemləşdirilməsi dedikdə, burada əldə edilmiş müəyyən ardıcıllıqların araşdırılması nəzərdə tutulur. Bu zaman əldə edilmiş məlumatların dəqiq sistemləşdirilməsinin həyata keçirilməsi zəruri hesab edilir. Bu cür sistemləşmə auditorlar qrupunun rəhbərliyi tərəfindən başa çatdırılır. Burada yoxlanılan bölmələr üzrə məlumatlar (əsas vəsaitlərin uçotu, material ehtiyatlarının uçotu və s.J, həmçinin analitik vo digər əlamətlər üzrə məlumatlar sistemləşdirilir. Hyni zamanda nəzərə çarpacaq qüsurlar da araşdırılır (vergi qanunvericiliyinin pozulması və s.).

Yoxlamanın nəticələrinin təhlili əldə edilmiş məlumatlar üzrə aparılır.

Təhlil aşağıdakı məqsədləri özündə əks etdirir:

• 
  müştərilər tərəfindən qəbul edilən uçot siyasətinin ümumi təhlili;
  
• 
  ayrı-ayrı bölmələr və hesabatlar üzrə uçotun aparılmasının düzgünlüyü;
  
• 
  vergi qanunvericiliyinə əməl edilməsi;
  
• 
  müştəri təşkilatlarının maliyyə vəziyyətinin təhlili.
  

Uçot siyasəti metodiki, təşkiİati və texniki aspektlərə uyğun olaraq həyata keçirilir. Uçotun həyata keçirilməsinin düzgünlüyü əsas etibarı ilə mühasibat uçotu haqqında qanunla müəyyənləşdirilir. Büdcə və qey- ri-büdcə fondları üzrə hesablaşmalarda vergi və ödənişlərin təhlili yüksək yer tutur. Vergiqoymada güzəştlərin tətbiq edilməsi, vergi və ödəniş stavkalarının düzgün müəyyənləşdirilməsi mühüm ohomiyyət kəsb edir.

Müştərilərin maliyyə vəziyyətinin təhlili balans məlumatları əsasında həyata keçirilir. Audit zamanı əldə edilmiş nəticələr müştərilərə hesabat formasında təqdim edilir. Müştərilərin və auditor firmasının sonrakı fəaliyyəti müqavilə öhdəliklərindən asılıdır. Onlar birlikdə həll edilir.

İstintaq orqanlarının (müstəntiq, prokuror) qərarları ilə həyata keçirilən audit zamanı öyrənilən məsələlərin siyahısı müəyyənləşdirilir. Yoxlama zamanı tədqiq edilən məsələlərin dairəsi genişlənə də bilər. Başa çatmış yoxlamalardan sonra onun nəticələri istintaq orqanlarına

36. fəsil. Auditor yoxlamasının yekun mərhələsi 599

təqdim edilir. İstintaq orqanları auditorların rəyi ilə əksər hallarda hesablaşırlar.

İstintaq vo məhkəmə orqanlannın tapşırığı ilə aparılan yoxlamalar za-- manı auditor fıımalan bu işin yerinə yetirilməsi üçün ixtisaslı kadrlar cəlb edirlər. Belə yoxlamalarda müştərilərlə do məsləhətləşmələr aparılır.

Auditor yoxlamalarının həyata keçirilməsinin ən geniş variantı məcburi auditor yoxlamalarının aparılmasıdır. Yoxlamanın nəticələri haqqında rəylərin təqdim edilməsi tələb olunur.