tom ondan soliq t o ‘lovchilar, y a’ni mulkchilik shaklidan q a t’i nazar
xo'jalik yurituvchi subyektlar h am da aholi turadi. Bu m unosabatlaming
asosiy ko'rinishi hisoblangan majburiylikdan tashqari qaytarib olmaslik
ham yuzaga chiqadi.
Soliqlarning mohiyatini ochishda eng aw alo uning majburiy to'lov
ekanligi yuqorida e ’tiro f etildi. Lekin bu m ajburiylik dem okratik
tam oyilga egadir. H a r b ir m a m la k a td a soliqning h a r b ir shakli
davlatning qattiq talablari va jam iyatdagi mavjud ijtimoiy-iqtisodiy
holatni e ’tiborga olgan hoida faqatgina yuqori davlat organi (senat,
Parlament, dum a va boshqalar) tom o nid an qabul qilinadigan qonun
bilan amaliyotga kiritiladi va tartibga solib turiladi. Bu omil esa soliq
larning huquqiy asosga va dem okratik m e ’yorlarga ega ekanligidan
dalolat beradi.
Shuni t a ’kidlash lozim-ki, soliqlar o ‘z mohiyatiga asosan ham da
yig'im lardan farqli ravishda uzoq yillar faoliyat ko'rsatishi mo'ljallan-
gan majburiy m unosabatlar hisoblanadi. Amaliyotga kiritilgan har bir
soliq xo‘jalik yurituvchi subyektlar va aholi uch u n tushunarli bo'lishi
h a m da soliq to'lovchilar bu soliqlarni to ‘lashni bilishligini talab etadi.
Soliq to'lovchilar har bir soliq bo'yicha m a ’lum m uddat o ‘tgandan
so'ng m uayyan tajriba va tushunchaga ega bo'ladi.
S o liq la rn in g m o h iy a tin i o c h is h d a u n in g d e m o k r a tik to 'lo v
ekanligiga e ’tibor qaratish lozim b o ia d i. Davlat to m onidan amaliyotga
kiritilayotgan soliq eng a w a lo uni kim tom onidan va qancha miqdorda
to'lanishiga asoslanadi. X o'jalik yurituvchi subyektlarning faoliyat
turiga qarab soliq turi va uning stavkasi ajratiladi. Mulkchilik shaklidan
q a t’i n azar xo'jalik yurituvchi subyektlar bir xil soliq va bir xil stavkada
to'lam aydi. D em okratik to 'lo v sifatida soliq turi u larning faoliyat
turiga qarab undiriladi. M asalan, qishloq xo'jalik sohasi uch u n bir xil
soliq turi, tijorat banklari u c h u n boshqa xil soliq turi va stavkasi
qo'llaniladi. M amlakat aholisi uch u n ham soliq undirishda demokratik
tam oyillar mavjud. Agar fuqarolarning daromadi kam bo'lsa, unga
nisbatan past soliq stavkasi va buning aksi
fuqaroning darom adi yuqori
b o 'lsa yuqori soliq stavkasi q o 'lla n ila d i. B u n d an tash q a ri, soliq
undirilishida turli soliq b o 'y ich a imtiyozlar tizim idan foydalaniladi
va bu om il ham soliqlarning dem okratik to'lov ekanligidan dalolat
beradi.
Soliq to'langandan so'ng soliq to'lovchi yuridik va jismoniy shaxslar
o 'z majburiyatlarini bajaradi. U shbu majburiyatni bajargandan so'ng
har qanday soliq to'lovchi davlat tom onidan soliqlarni qaytarib berish