Qriqori Petrov a ğ zanbaqlar
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
| "omnia
dubitanda sunt" (hər şeydən şübhələnmək lazımdır) barədə də bilirəm. - Görürsənmi, görürsənmi, görürsənmi: “şübhələnmək” əsasdır, gərək hər şeydən şübhələnəsən. Heç nəyə inanmayasan. Deməli, həqiqət yoxdur. Şübhə doğurmayan heç nə yoxdur, - şər ruhu yenidən səsini qaldırdı. - Özünü də, məni də uşaq yerinə qoyma, - işıqlı ruh yenə öz düşmənini dayandırdı. - Skeptik inkarçı deyil, “şübhələnmək” hər şeyi inkar etmək, heç nəyi qəbul etməmək deyil. “Şübhələnmək”, kor-koruna, gözüyumulu, yoxlamadan qəbul etməmək deməkdir. Tarixi sənədlərin həqiqi olub-olmadığını yoxlayırlar. Şahid ifadəsinin doğruluğu da yoxlanılır. Süd və çörək satanların dürüstlüyünü yoxlayırlar. Qızılın təmizliyini yoxlayırlar. Əgər yoxlamadan sonra predmetlərin və adamların şübhəsiz olaraq, öz adlarına layiq olduğu bilinirsə, onları qəbul edirlər. Tullamırlar, qəbul edirlər. Dekart da hər şeyi inkar etməyi deyil, hər şeyi ciddi yox- lamadan keçirib qəbul etməyi öyrədir. O “təmiz” həqiqəti, “təmiz” xeyiri, “təmiz” məntiqi sevir. Şüurlu və ya qeyri- şüurlu şəkildə yalan qatılmamış həqiqəti bilmək istəyir... - Ancaq Qorgias, Prodik, Protaqor, - şər ruhu müsahibinin sözünü kəsdi... - Onlar heç nəyi həqiqət olaraq qəbul etmirdilər. Yer üzündə müsbət və şübhəsiz həqiqətin olmadığını, hər şeyin nisbi olduğunu öyrədirdilər. - Onların dövründə insanlar göydə uça da bilmirdilər, - işıqlı ruh etiraz etdi, - yalnız quşlar və böcəklər uçurdu, bax indi insanlar havada da, yerdə olduğu kimi sərbəst hərəkət edə bilir. Deməli, Qorgias və Prodik filosof və məntiq adamı kimi: “Bizim dövrdə, insanlar indiyədək hamının inan 182 dığı bütöv həqiqəti tapa bilməyiblər” - deyə bilərdilər. Ancaq bu, insanların heç vaxt həqiqəti tapa bilməyəcəkləri demək deyil... Adamlar və xalqlar yerin təkində olan bütün qızılı, bütün daş kömürü, bütün nefti tapmayıblar... İnsanlar təbiətin bütün qanunlarını və sirlərini də tapa bilməyiblər. Təbiətin bütün qüvvələrindən istifadə etməyin üsulunu da bilmirlər... Hələ çox şey tapılmayıb. Ancaq buna görə ümidsizliyə qa- pılmırlar. Əlləri işdən soyumayıb, irəli gedir və irəlilədikcə daha əzmlə axtarır və daha böyük tapıntılara çatırlar. Hər gün yeni- yeni sərvətlər aşkara çıxır: torpağın, ağlın və biliyin, həqiqətin və insan ürəyinin neçə-neçə sərvəti tapılıb üzə çıxarılır. Bu sərvətlərin daha yaxşı dəyərləndirilməsi və onlardan daha yaxşı istifadə olunması günü-gündən yaxşılaşır... Mənim məşəlim - ağlın məşəli, biliyin məşəli, vicdanın məşəli - günü-gündən daha çox yerdə peyda olur və daha parlaq işıq saçır... - Görürsənmi qaranlıq ruhu? Mənim işığım yavaş da olsa, dayanmadan yer üzünü, həyatı və insanları işıqlandırır. Sənin qaranlığını qovur... - Yaxşı qovub dağıdır! Yaxşı işıq salır! - şər ruh şit və özündənrazı halda güldü. - Satirik Yuvenal, komik Aristofan, bütün zamanların və ölkələrin sənə sadiq olan moralistləri, şən Rable, insanları qıcıqlandıran Svift və gülməli Volter, əsərlərində addımbaşı insanın kütbeyinliyi, axmaqlığı, əclaflığı, heçliyi, yalanlarıyla bağlı qəzəb püskürürlər. Onlar insanlara görə kədərlənir və onlara gülürlər. Adamları utandırır və özləri də onlara görə utanırlar. İnsanlığı qamçılayır, ona nifrət edir, onu təhqir edirlər... Ancaq sən öz məşəllərinin yanmasından, alovlarının alışmasından danışırsan... 183 - Əlbəttə, - işıqlı ruh inamla etiraz etdi. - Sən, məkrli və fırıldaqçı ruh, mənimlə özündə olmayan kartların hesabına oynamaq istəyirsən. Yuvenallar, Molyerlər, Sviftlər, Volterlər və qəzəbli Katonlar, habelə, qaba və çirkin mənlikli şəxslərin maskasını amansızcasına yırtan başqa mütəfəkkirlər, həmçinin peyğəmbərlər - onların hamısı, mahiyyətcə, sənin dostun ola bilməzlər... Onlar mənim məsləkdaşımdırlar! Onlar mənim məşəlimdirlər! Onların xalqların və insanların iç üzündə olan çirkabı, yalanı, zorakılığı və alçaqlığı açıb-ağardırlar. Onların ifşası, şərə olan nifrəti, bütün yer üzünün həqiqətin və xeyirin işığına bürünməsə də də, onun müxtəlif guşələrində getdikcə daha çox işıq saçan ocaqlar qalanmaqda olduğunu aşkar göstərir. Bu işıq saçan ocaqlar isə, öz nuruyla adamlara həyatın eybəcərliklərini aydın şəkildə göstərməkdədir... Yer üzündə həqiqətin, sevginin və müdrikliyin günəş kimi parlaq işıq saçacağı təntənəli günlər hələ uzaq olsa da, insanların başı üzərində sənin soyuq və iyrənc, dəhşətli qaranlıq gecələrin, yalançı ruhun daimi olaraq asılıb qalmır, - işıqlı ruh fikrini tamamladı, - yüz minlərlə parlaq ulduz, yerbəyerdən, çox uzaqlardan olsa belə, göylərdən öz işığını yer üzünə salır, günəşin gəlişiylə dan yeri sökülür, dünya aydınlanmağa başlayır. - Dan yerinin işığı... qaranlıq səma... ulduzlar... şər ruhu... - qaranlıq ruhu zəhərli ilan kimi fısıldadı. - Bunların hamısı poeziyadır, cındırlaşmış bir poeziya. Gəncləri tilova salmağa yarayan ucuz nağıllar... Mən nasirəm, faktlara arxalanıram, xəyallara yox. Mən həyatı olduğu kimi görürəm, necə varsa... O sənin məşəlindən çox uzaqdır. Həyat mənim yaratdığım böyük bir zibil quyusudur. Bunu mən demirəm. Bunu pessimist filosoflar Leopardi, Şopenhauer deyir. 184 Yüzlərlə moralist bunu deyir, yüzlərlə müxtəlif Savonarollar deyir, onlar hamılıqla, min ildir, zaman irəlilədikcə, insan və insan həyatının günü-gündən daha çox çirkaba batdığını təkrar edirlər. Onlar ki mən deyillər, yalan və şər ruhu sayılmırlar. Onlar - müdriklər, kilsənin dayağı, həqiqət axtarışına çıxanlar, düşüncə dahiləridir!.. - Yenə şulerlik edirsən! Yenə kartlarla fırıldaq gəlirsən. - İşıqlı ruh güldü. - Sən heç bir böyüklüyü tanımırsan, heç nəyə inanmır, heç kimə hörmət etmirsən, məğlub olduğunu görən kimi, başqalarının arxasında gizlənir, özgələrin nüfuzuna sığınırsan. - Gizlənəndə nə olar?! Qoy lap özgə nüfuz yiyələrinin arxasında daldalanım, - şər ruhu qəzəbləndi, - ancaq onlar hər halda nüfuz yiyəsidirlər axı! Onlar, dünyanın başsız, kor, dağıdıcı qüvvələrin axmaq və kobud zarafatından doğulduğunu və ya insanların Allahın təhqirindən törədiklərini, məhvə məhkum olunduqlarını öyrədirlər... mən onların yerinə cavab verməli deyiləm. Axı bu müdriklərin gəldiyi nəticədir, insanlığa yol göstərənlərin dünyaya kəsdikləri ölüm hökmüdür!.. - Hələ yorulmamısan? Yenə qıhnc oynadırsan? - işıqlı ruh gülümsündü. - Yaxşı, qılınc oynatmaq istəyirsənsə, davam edək. Dovşanın quyruğunun necə olduğunu xatırla- yırsanmı? - Dovşanın quyruğunun bura nə dəxli var! - qaranlıq ruhu incidi... - Bilirsənmi, - işıqlı ruh gülümsəməkdə davam etdi, - sənin məntiqin, ağlın və hiyləgərliyin mənə dovşanın quyruğunu xatırladır. Pələngin, aslanın, atın, yaxud inəyin də quyruğu var - bunlar uzundur, ancaq bir də dovşanın quyruğu var. Dovşanın quyruğu da quyruq sayılır, an 185 caq çox qısa, güclə gözə çarpan, quyruğa bənzər, quyruğun əlaməti... Çox vaxt, bir sıra adamların da düşüncəsi, ağlı, istedadı, vicdanı və sevgisi dovşanın quyruğu kimi qısa, gözə çarpmayacaq qədər kiçik olur. Müdrikliklə dahilik də bəzən qısa, gözəçarpmaz ola bilər... Uzaqgörən və yaxıngörən insanlar olur. Bunu ağıl və hətta, müdriklik barədə də deyə bilərik. Bir var, böyük, dərin və geniş ağıllı insanlar, bir də var, şübhəsiz ağıllı, ancaq birtərəfli ağıllı insanlar: kiçik sevgili, kiçik ürəkli, dar düşüncəli, cılız vicdanlı insanlar kimi, bunların da, ağlı yetkinlikdən uzaq olur. İnsan özü üçün oğurluq etmir, alçalmır, milçəyi belə öldürmür, ancaq mənsub olduğu partiyanın uğur qazanması üçün, daxil olduğu sinfin və ya qoşulduğu ideyanın maraqları naminə, ya da, “vətənin xeyri üçün” yalan danışır, fırıl- daq işlədir, başqalarına əzab verir, onları öldürür. Bu adamların vicdanı, namusu, sevgisi yalnız öz mənafelərinə aid olan işlər çərçivəsində fəaliyyət göstərməklə məhdudlaşır. Daha geniş sahədə vicdan kifayət etmir... Fransız inqilabının qəhrəmanı, “satılmaz” ayamasıyla tanınan Robespyer bu cür, qısa və gözə çarpmayan ağıl və ruh yiyələrindən biri hesab olunurdu. Ağlı və ruhu belə qısa olan adamlardan biri ciddi kilsə adamı kimi ad qazanan Loyoladır. Belə dardüşüncəli və cılız adamlar birtərəfli siyasi, dini, ədəbi və incəsənət birlikləri yaratmışlar, yaradırlar və yaradacaqlar. Bu cür cılız-müdriklər, birtərəfli mistiklər də olur, onların sırasında böyük filosof sayılan insanlara, alovlu inanc yiyəsi Savonarol kimilərinə, insanların günahı ucbatından dünyanın məhv olacağı barədə peyğəmbərlik edənlərə də rast gəlmək mümkündür. Filosofpessimistlər, qəzəb və kin üzərindən peyğəmbərlik edənlər, Savonarollar, insanların yer üzündəki fəaliyyətinin 186 və həyatın yalnız bir tərəfini görmüş və görməkdədirlər: Xaos! Ancaq onlar uzaqgörən olmadıqlarından, bu xaosun içində fəaliyyətdə olan yaradıcılıq ruhunu, harmoniya ruhunu görə və duya bilmirlər. Bizim dünyamız, Yer kürəsi, böyük bir incəsənət, tikinti emalatxanasıdır: adamlar, xalqlar, bəşəriyyət isə bu emalatxanada çalışan yaradıcı əməkçilər, tikinti ustalarıdır... - Yaxşı inşaatçılardır! - şər ruhu istehzayla çımxırdı, - Afrikanın adamyeyən vəhşiləri, Persiyanın Kambiz kimi tiranları, dünyanın paytaxtı iddiasında olan Romanın başında dayanan Karakal kimi yırtıcılar, “Tanrının qırmancı” sayılan Atilla, İsa Məsihin yer üzündəki nümayəndəsi hesab olunan iyrənc Borcia... - Bütün bunlar - xaosun övladları, onun gücünün təmsilçiləridir - işıqlı ruh sakit şəkildə etiraz etdi. - Xaosun gücü, qorxunc fırtına kimi, siklon və tayfun kimi və ya zəlzələ və daşqm kimi ortaya çıxır. Harmoniyanın gücü isə, yaradıcılığa əsaslanan quruculuğa sövq edir... - Demək, onlar incə və mülayim zəlzələlər törədirmiş? - qaranlıq ruhu istehzayla işıqlı ruhun sözünü kəsdi. - İstəsən, belə də deyə bilərsən, - həyat ruhu cavab verdi. - Bir vaxtlar bütün kainat çox qızmar, ərimiş haldaydı. İndi artıq Yer bu qaynar ərintidən ayrılmış odlu və cansız bir kürə deyil. O dünyanın harmoniyasıyla, möhkəm bir bünövrə üzərində qurulmuş, həyatın hökm sürdüyü bir məkandır. Yerin səthində həyat qaynayır: çölləri yaşıl bitki örtüyü bürüyüb, bağlar çiçəkləyir, şəhərlər tikilir, Mikelancelo qanunverici Musanın heykəlini yonur, Bethovenlər “Qəhrəmanlıq simfoniyası” bəstələyirlər. İdarəolunmaz axınlar, qaynar lava, qızmar qazlar Yer kürəsinin daxilində qərarlaşıb bütün bu proseslərə təkan verirlər. 187 - Onlar çirkli zir-zibil kimi Yerin üzərinə çıxır, onu silkələyib sarsıdırlar, - şər ruhu zəhərli atmacasından qalmadı. - Bu dustağın həbsxanadan qaçmasına bənzəyir, - işıqlı ruh sözünə davam etdi... - Fakt faktlığmda qalır: siz şəhərlər tikirsiniz, min illər boyu əkinçiliyi inkişaf etdirir, xam torpaqları münbit əkin yerlərinə çevirirsiniz, ancaq bir anda lava püskürür, qızmar qaz tüstü və toz dumanıyla birlikdə kükrəyib hər şeyi dağıdıb tökür. Xaos öz qələbəsini təntənəylə qeyd edir... - Qismən! Qismən və müvəqqəti! - Necə yəni “müvəqqəti”? - şər ruhu təəccübləndi. -Yəni bu, sadəcə insan ağlının vulkanları və zəlzələləri idarə etməyi bacarmadığı müddətcə belə olacaq... - Anlamadım, - şər ruh təkrar təəccüblə soruşdu. - Bu mətləbi anlamaq həm asan, həm də çətindir, - işıqlı ruh təbəssüm duyulan bir dalğınlıqla dedi. - Sən ildırımötürənlərin olduğunu bilirsən. Onu yaradan dahi insanlar elektrik qüvvəsinin dağıdıcı gücünü cilovlaya bildilər. Bununla da insanlar, ildırımın qaçışım, atın qaçışı kimi yönəltməyi, onu insanın iradəsinə tabe etməyi öyrəndilər. İnsanlar ildırımötürən kimi, doluötürən, qarötürən, yağışötürən də ixtira edəcəklər. Tufanötürən də yaradacaqlar. Qızmar və quru səhralar üçün yağışkeçirən kəşf edəcəklər. İndi iri buxar qazanlarının və elektrik qüvvəsinin idarə edilməsinə bənzər şəkildə, müxtəlif ölkələrin havasını idarə edəcəklər... İnsanlar zəlzələnin səbəbini tapıb onun qarşısını almağın yollarını da düşünüb tapacaqlar. - Bunlar hamısı boş-boş nağıldır! - qaranlıq ruh isteh- zayla dedi. 188 - Nə üçün boş-boş nağıl? - həyat ruhu ilhamla davam etdi. - Vəba, taun, çiçək, yatalaq kimi xəstəliklər böyük qırğınlara səbəb olur, bütöv vilayətləri boşaldır, insansız qoyurdu, indi hanı o qorxunc qüvvə? Onun dırnağını çıxardılar, dişlərini tökdülər, buynuzlarını sındırdılar. San qızdırmanın kökünü kəsmədilərmi? Difteriyanı zərərsizləşdirmədilərmi? Başqa kütləvi qırğın törədən xəstəliklərin də təsirini xeyli zəiflətdilər... - Ancaq insanlar yenə də, keçmiş zamanlarda olduğu kimi xəstələnir, aclıq çəkir, əzaba düçar olurlar, - qaranlıq ruh onun sözünü kəsdi. - Çünki hələ də həyat alovlannm, həqiqət və xeyirin canlı məşəllərinin sayı azdır. İnşaatçı insanların, harmoniya yaradıcılarının sayı hələ də azdır. İşıqlı düşüncələr, duyğular və insanların xeyirxah iradəsi, qarın, buzun altından çox çətinliklə çıxıb, sonra yayılan yaz yaşıllığı kimidir: dünyaya gəlmək üçün ölməkdə olan bəşəri xaosun buzlaqları altından baş qaldırırlar. - Başqa sözlə desək, mənim xaosum, dağıdıcı qüvvəm daha güclüdür, - qaranlıq ruhu öz sözünün üzərində dayandı. - Söz güləşdirmək və sözü qılıncsayağı oynatmaq kifayətdir, - işıqlı ruh mübahisəyə son qoydu. - Artıq bezməyə başladım, alışdırdığım məşəli görürsənmi? Kimin güclü olması barədə cavabım budur. Mənim qığılcımım məşəlləri alışdırır... - Bu da mənim sənə cavabım! - bunu deyib şər ruhu alovu üfürdü və məşəl söndü. - Görürsənmi, mən sənin məşəlinlə nə edirəm? Üfləyirəm... alovu sönür və sənin işığın yox olur. 189 İşıqlı ruh heç nə demədən, yumruğunu yenidən köksünə çırpdı. Yenə də qığılcım çıxdı, birincidən daha parlaq olan bu qığılcım məşəli alovlandırdı. Qaranlıq ruhu yenidən üfürüb alovu söndürdü və ətrafa qaranlıq çökdü. İşıqlı ruh üçüncü dəfə yumruğunu köksünə vurdu və məşəl üçüncü dəfə əvvəlkilərdən daha gur alovla yandı. Qaranlıq ruhu üçüncü dəfə üfürüb alovu söndürdü. Bunlar, dördüncü, beşinci... onuncu... otuzuncu... yüzüncü dəfə təkrarlandı. İşıqlı ruh hər dəfə məşəli alovlandırır və məşəl hər dəfə əvvəlkindən daha gur alovla yanırdı, qaranlıq ruhu isə hər dəfə alovu söndürməklə məşğul idi. Ancaq o özü də hər dəfə alovu söndürmək üçün daha güclü üfürməli olurdu. Yüzüncü alovun söndürülməsi ərəfəsində qaranlıq ruhun alovu söndürməkdə çətinlik çəkdiyi hiss edilməyə başladı: onun ovurdları partlamaq dərəcəsində şişirdi. Gözlərinə qan yığılmışdı, alnının damarları köpürmüşdü. Üzündən sel kimi tər axırdı. İşıqlı ruh yüz birinci, yüz ikinci, yüz üçüncü dəfə məşəli alovlandırdı... Qaranlıq ruhu ara vermədən onları söndürməkdəydi. Əvvəl, bunu etdikcə gülürdü, ancaq sonradan qəzəblənməyə başladı. O indi yalnız məşəli söndürmək üçün tufan qoparmaqla kifayətlənmir, həm də məşələ tüpürürdü. Bir azdan nifrətlə işıqlı ruha çımxırdı: - Özünün bu axmaq və mənasız işini bitir! Mən o andaca söndürəcəyəmsə, sənin bu məşəli yandırmağının nə mənası var? İşıqlı ruhun gözləri getdikcə daha ilhamla parıldayırdı. Sanki onun özü alova bürünmüşdü. Barmaqlarının arasından dayanmadan qığılcımlar saçılırdı. Onun çiyinlərinin hərəkətindən qığılcımlar topa-topa ətrafa sıçrayır və əvvəl 190 onlarla, sonra isə yüzlərlə yeni alov mənbəyi yaranırdı. Qaranlıq ruhu tufan qoparmağındaydı. Qəzəblə kükrəyirdi. Daha güclü üfürməyə başladığından, məşəlləri təkcə söndürməklə kifayətlənməyib, onları həm də sındırıb tökürdü. Öz şər əməlindən, bütün işıqlı şeylərin hamısını dağıtmaqdan vəcdə gəlmişdi. İşinə davam etdikcə hayqırırdı: - İşığa ölüm! Alova ölüm! Mən ulduzları, Ayı və Günəşi də söndürəcəyəm! Yer üzü, bütün dünya mənim qaranlığımın hökmündə olacaq! Yolumdan çəkil, axmaq alovlandırıcı! Öz vaxtını və gücünü boş yerə xərcləmə! İşıqlı ruh artıq altı yüzüncü, yeddi yüzüncü və başqa, yeni- yeni məşəlləri yandırmaqda davam edirdi. Mininci məşəl alışandan sonra, düşməninə sarı qışqırdı: - Sən qaranlıqsan, sən ölümsən, sən dağıdıcısan! Sənin işin və sevincin - həyatın alovunu söndürmək, xeyirini yox etməkdir. Nə qədər bacarırsan söndür!.. Söndür, ey qaranlıq müjdəçisi!.. Mən isə həyat daşıyıcısı, yaradıcısıyam. Mən - işığam, mən - alovam, mən - həqiqətəm, - mən sevincəm. Mən həyat əkirəm. İşıq saçan alovlar qalayıram. Ey qaranlıq ruhu, səninlə mənim savaşım bu gün başlamayıb, bu gün də qurtarmayacaq. Sən öz işinə davam elə: alovları söndür, həyat məşəlini sındır, dağıt! Ancaq mən və həmfikirlərim usanmadan öz işıqlı işimizi görəcəyik. Bunu deyib işıqlı ruh yumruğunu daha zərblə köksünə çırpdı. Bu vaxt sanki yer hayqırdı. Səsin əks-sədası uzaq dağlara qədər yayıldı, təkrar əks-sədaların sevinc nidasına bənzəyən sədaları uzaqlara yayılıb eşidilməz oldu. İşıqlı ruhun köksündən, gözlərindən, dodaqlarından, irəliyə uzanmış əllərindən, başının hər bir tükündən, minlərlə parlaq ildırım çaxırdı... və bir anda ətrafı parlaq işıq saçan gur alov dilləri bürüdü. 191 Qaranlıq ruhu bu alovu söndürsün və işıqlı ruhun özünü yer üzündən üfürüb qırağa tullaya bilsin deyə, bütün havanı içinə çəkməyə çalışırdı. O, gərginlikdən köz kimi qızarmışdı. Dəmirçi körüyü kimi şişmiş və... qəzəb içində yıxılıb qalmışdı. Artıq üfürmək üçün gücü tükənmişdi. Halsızlıq içindəydi. Dodaqaltı, pıçıltıyla deyinirdi: Haqlısan, bizim mübarizəmiz əbədidir. Səninlə hələ görüşəcəyik. İşıqlı ruhun çatdığı alovlar yanırdı. Göy üzü işıqlandıqca işıqlanırdı. O, əvvəl alovlu-qırmızı, sonra parlaq qızılı rəngə çalırdı. Elə bu vaxt Günəş dan yerindən qalxıb buludsuz göy üzünə yüksəlməyə başladı... * * * Bu əfsanənin mənası var, - Luka Makdonald sözünü belə tamamlayır, - istənilən həyat quruculuğu, çox vaxt qara, dağıdıcı qüvvələrlə mübarizəylə mürəkkəbləşir. Bu məqamda Luka Makdonald Bibliyadan, yəhudilərin Babil əsirliyindən qayıdandan sonra Yerusəlimi və ondakı məbədi tikmələri barədə yazılanları xatırladır. Yəhudilər ölkələrinin düşmən tərəfindən dəhşətli şəkildə dağıdılmasından sonra geri qayıdanda, paytaxtlarının xarabazara çevrildiyini gördülər. Şəhəri yenidən tikmək lazımdı, ancaq ətraf düşmənlərlə doluydu. Onlar işləməyə mane olur, yəhudilərin tikməyə macal tapdıqlarını yenidən uçurub dağıdırdılar. Bu dəfə yəhudilər əllərində bel və külüng, bellərində nizə və ox-yayla, işləməyə başladılar. Düşmənlərdən kimsə işləməkdə onlara mane olmaq istəyəndə, bel və külüngü nizə və ox-yayla əvəz edir, düşməni qovub uzaqlaşdırırdılar. - Keçmişdə və indi, ideya sahibləri çox təsadüfi hallarda ictimai rəğbət qazanırlar, - Luka Makdonald yazırdı. - 192 İstənilən yaxşı və böyük ictimai və xalq işlərinə - siyasətdə, mətbuatda və cəmiyyətdə - adətən həyasız, vicdansız, ləyaqətsiz təsadüfi adamlar - şöhrət düşkünləri, acgöz yırtıcı-parazit təbiətli şəxslər soxulurlar. Onlar siyasətdən, xalq həyatının qurulmasından, özləri üçün alver pred- meti düzəldir, bunları namussuz yolla varlanma və şəxsi mənfəətləri üçün sui- istifadəyə yönəldirlər. Kilsə, məktəb, dövlət qulluğu onlar üçün pullu avaraçılıq yerləridir. Burada həyatın qurucuları, xalqın namuslu xidmətçiləri deyil, şirəyə daraşan müftəxor milçək rolu oynayırlar. Müxtəlif ictimai və mədəni müəssisələrdə özlərinin düşkün və xudpəsənd həzlərini təmin etmək üçün yol axtarırlar. Yüksək rütbələrə çatır, vicdansız yolla varlanır və heç bir faydalı əməklə məşğul olmaq istəmirlər. Ən pisi isə, onlar cəmiyyətin və xalqın xeyrinə təmənnasız və həvəslə işləyən şəxslərin yoluna daş dığırladırlar. İdeya adamlarıyla münaqişə yaradır, haqlarında yalançı dedi-qodular yayır, onların guya “şöhrət qazanmaq naminə” çalışdıqlarını deyirlər. Bu hələ onların şər əməllərinin kiçik hissəsidir. Namussuz və yırtıcı qansoranlar, xalqı talayan və dağıdıcılıqla məşğul olan bu yaramazlar daha böyük və dəhşətli şər törədirlər. Hiyləgərlik və ya şantajla, satın almaq və ya qorxutmaqla, bəzən də iyrənc yalanla, bu da olmayanda açıq zorakılıqla, xalqın ağlını və iradəsini öldürür, cəmiyyətin vicdanını zəhərləyir, gəncliyin idealizmini, ideallarını məhv edirlər. Onlar öz ətraflarına mənəvi qaranlıq yayırlar. Şəri böyüdürlər. Adamların dərd və əzablarını artırırlar. Aydın məsələdir, qaranlığın öz könüllüləri və coşqun xidmətçiləri olur, - Luka Makdonald yazırdı. - Onların 193 hamısı soyuqqanlı siniklər 1 , ürəkdən, vicdandan məhrum, utanmaz adamlardır. Həyatın işığını söndürməyə can atırlar. Üstəlik, onlarla mübarizə aparmaq da çətindir. Onlarla mübahisə etmək, çox vaxt asan başa gəlmir. Özünəməxsus, iblisanə, zahirən inandırıcı görünən məntiqə sahibdirlər. Orijinal görünən, zahirən cəzb edən psixologiyaya malikdirlər. Özlərinin - yalana, eqoizmə və zorakılığa əsaslanan fəlsəfəsi mövcuddur. Rezin kimi elastik əxlaqa sahibdirlər. Onların, belə demək mümkünsə, öz inancları də var - buna, satınalma və qorxutma inancı demək mümkündür. Onlarla mübarizə aparmaq nə zarafata salınacaq maraqlı əyləncə, nə də yüngül və xoşagəlimli idmandır. Burada alovlu ilham, inadlı dayanıqlıq, möhkəm və sarsılmaz iradə, ən başlıcası isə, öz idealına dönməz etiqad gərəkdir. - Qaranlıq ruhu, sənin işinin mahiyyəti, işığı söndürməkdir! - işıqlı ruh öz düşməninə deyirdi. - Sən bununla məşğulsan! Mən isə həyat alovu: düşüncə alovu, vicdan alovu, xeyir alovu daşıyıram. Mən alışdırıram. Sönmək bilmədən yanıram. Siz də ey həyatın yaradıcıları, alovunuzu sönməyə qoymayın! - Luka Makdonald yazırdı. - Özünüz alovlandığınız kimi başqalarını da alovlandırın! Harada: kənddə və ya şəhərdə, parlamentdə, orduda, kilsədə, maarif nazirliyində və ya başqa bir idarədə qurub-yaratmaq istəyirsinizsə, həmişə və hər yerdə alovlanın. Yalnız bir anlığına, bir günlüyünə, bir həftəliyinə və ya bir aylığına alovlanmayın. Alovlanın! Dayanmaq bilmədən alovlanın və alovlandırın. Maneələr olacaq, uğursuzluqlar olacaq, şəxsi və ümumi işinizin düşməni olan adamlar bəzən qələbə çalacaqlar - ancaq siz buna görə sönməyin! Ruhdan düşməyin! Heç vaxt, əllərinizi ümidsizlikdən yanınıza salmayın! 1 Siniklər - Sokrat məktəbinin ardıcılları. 194 Uğursuzluqla üzləşəndə, maneələrlə qarşılaşanda: “Biz yoxladıq, başladıq, mübarizə apardıq - ancaq kömək edən tapılmadı. Addımbaşı, maneə və düşmənçilik gördük” - deməyin. Qətiyyən deməyin. Qaranlıq ruhu alovunuzu söndürürsə, siz yandırın! Bir dəfə söndürdüsə, ikincisini yandırın. Üçüncüsünü... beşincisini... yüzüncüsünü... mi- nincisini... Alovlanmaqdan, alovlandırmaqdan usanmayın! - Luka Makdonald ilhamla deyirdi. - Ətrafınız bütünlüklə işığa bürünmedikçe alışıb alovlanın və başqalarını öz alovunuzla alışdırın. Bu yolda tez uğur qazanacağınızı gözləməyin. Sizi təqdir etmək, dayaq olmaq əvəzinə, ələ salanlar da olacaq. Hörmət və şərəf əvəzinə, nifrət və dedi-qodu ünvanı olacaqsınız. Yardım əvəzinə, gizli münaqişələr yaradacaq, bəzən hətta, açıq düşmənçilik edəcəklər. Onlarla, yüzlərlə, minlərlə qara qüvvə sizin işıqlı işinizi söndürməyə çalışacaq, lakin siz alovlanmağınızdan qalmayın! Alovlanın və alovlandırın! * * * “Həkiminqeydləri”kitabıylamüqayisədəL.Makdonaldın kitabı haqqında daha çox danışır və yazırdılar. Makdonaldm kitabı bütün əhalinin ağlına və vicdanına toxunur, hamıdan və hər kəsdən: “Siz kimsiniz: həyatı qurub - yaradanlardan- sınız, yoxsa küt və tox peyinqurdundan fərqiniz yoxdur? Bəlkə, sadəcə yırtıb-dağıtmaqla məşğulsunuz?” - deyə soruşurdu. Çoxları inciyirdi. Makdonalda və onun kitabına qəzəb- lənirdilər. Kitabda məhz onlardan bəhs olunduğunu düşünürdülər. Makdonaldm kitabı onları odlandmrdı. Bu, onların bağlandığı utanç sütunuydu. Ona görə də, bu kita- 195 bin alovunu tüpürcəklə “söndürməyə” çalışır və müəllifi haqqında alçaqcasına yalanlar yayırdılar: - Bu bizim fın xalqının adına yazılmış həcvdir. Mak- donald isveçlidir, üstəlik zadəgan və qrafdır. O bizi, finləri bəyənmir, alçaltmağa çalışır. Onun fin xalqı haqqında yazmağa haqqı yoxdur. Bu qara qüvvələrin səsiydi: siyasi nəzəriyyəçiliklə məşğul olanların, bütün növdən olan qaniçənlərin, məktəblərdə, dəftərxanalarda və kilsələrdə kök salmış ruhsuz formalistlərin dedikləri və yazdıqları bundan artıq olmayacaqdı. Canlı ruha sahib insanlar, əksinə, Luka Makdonaldın kitabının istiliyindən, işığından söz açıb deyirdilər: - Luka Makdonaldın fin olmamasının məsələyə nə dəxli var?! Bizim Finlandiya onun da vətənidir, o öz istedadını, əməyini və alovlu ruhunun istisini fin xalqının xidmətinə verib. Biz finlərin mənəvi qəflət yuxusuna getməyimiz, fin yazıçılarından heç birinin fin xalq ruhunun bu cür qəflət yuxusuna dalması barədə yazmaması onun günahı deyil. Başqaları əlavə edib deyirdilər: - Əvvəllər fin xalqı İsveçin hakimiyyəti altında olanda, isveçlilərin məqsədyönlü şəkildə finləri qəflət yuxusunda saxladıqlarından şikayətlənirdik. İndi isə xeyirxah (ola bilsin isveçlilərin finləri əzməsindən xəcalət çəkən) bir isveçli, var səsiylə: “Oyanın! Ağlınızı və vicdanınızı alovlandırın! Fin xalqı - təbii gildən təmizlənməmiş və hələlik usta əliylə cilalanmamış almazdır” - deyə hayqırır. Qara qüvvələr bu günəş işığı saçan, dini, işıqlı kitabın alovunu üfürüb söndürməyə çalışırlar. Gənclər (tələbə və gimnaziya şagirdləri), xalq müəllimləri və kənd ruhaniləri, savadlı kəndlilər və fəhlələr, məmurlar 196 və tacirlər Luka Makdonaldın kitabını alır, gecələr tanışlarını bir yerə toplayıb ucadan oxuyurdular. Kitabı roman kimi, ara vermədən deyil, başlıqları ayırıb, hissə-hissə oxuyurdular, sonra oxuduqlarını uzun-uzadı və qızğınlıqla müzakirə edirdilər. Kitab Suominin hər yerində, minlərlə yaxşı insanın düşüncəsini oyadır, onlara aydınlıq gətirirdi. Həyatı yenidən və yaxşı ideyalar üzrə qurmaq bacarığına sahib bir çox insanın vicdanının oyanmasında böyük təsiri olmuşdu. Kitab minlərlə, yüz minlərlə xeyirxah meylin yaranmasına səbəb olmuş, verdiyi impuls fın xalqına yüzlərlə istedadlı, enerjili, təmənnasız həyat qurucusu qazandırmışdı. Luka Makdonaldın vətənində, əcdadlarının malikanəsinin dənizə çıxışında, uca bir qayanın üzərində, onun şərəfmə abidə ucaldılıb. Qayanın uçuruma açılan meydançasında qranit qüllə ucalır. Qaranlıq çökən kimi, qüllənin başında parlaq mayak işığı yanmağa başlayır. Bu qüllə “Makdonald Mayakı” adlanır. Ancaq ruhani Luka Makdonaldın, müəllim Snelmanın, tacirlər: Yarvinenin, Tomas Qulbenin və Ukkonenin ən yaxşı abidələri yeni Finlandiyanın özüdür, bu azsaylı əhaliyə, ancaq böyük və güclü mədəni ruha sahib xalq onların xatirəsini yaşadacaq ən böyük abidədir. Ümumxalq əhəmiyyəti daşıyan hansısa böyük bir binanın tikinti planını hazırlayanda müxtəlif stilləri müzakirə edir: renessans, rokoko, yunan-roma, bizans, qotik və ya başqa bir stili əsas götürüb, sonra tikintiyə başlayırlar. Yeni, birləşmiş SXS 1 dövlətinin xalq və dövlətçilik həyatını 1 Burada müəllif 1 Dünya müharibəsindən sonra yaranıb, Serbiya, Xorvatiya və Sloveniyanı birləşdirən, sonradan Yuqoslaviya krallığı adlanan dövləti nəzərdə tutur. (Tərcüməçinin qeydi) 197 qurarkən xalq kütlələrinin tərbiyə olunması və ölkələrin mədəni inkişaf yollarının düşüncəli və dərin şəkildə öyrənilməsi zəruridir. Fikrimcə, xalq həyatının mədəni quruculuğunun “fin tərziylə” ötəri tanışlıq belə, bu işə öz faydasını verəcək. Hamılıqla, hər birimiz, əlimizdən gəldiyi qədər doğma böyük slavyan idrakı və ruhunun güclənməsi üçün, onun müsbət yönlü inkişafına yardım etməyə borcluyuq: əqli inkişafımız və ürəkdən gələn duygularımızla bu qiymətli, nəcib, ancaq hələ işlənməmiş xammal kimi qalan materialın işlənməsiylə məşğul olmalıyıq! Özümüzü və xalqı, əməkdə səbatlı və əzmli, iradəcə intizamlı olmaq yolunda tərbiyə etməliyik. Bizim iqtisadi, vaxt, güc və vəsaitlərimizlə bağlı özünü göstərən slavyan sapqınlığımıza, səbirsizliyimizə və səbat- sızlığıma çarə tapılmalıdır. Bizim zəif inkişaf etmiş və çox vaxt gizli qalan: insanlara, təbiətə, dünyanın bütün işıqlı və gözəl tərəflərinə qarşı yönələn böyük slavyan sevgimizin üzərində işləyib onu kamilləşdirməliyik. Qədim Yunanıstan, Ellada, təkcə böyük mərmər ya- taqlarıyla zəngin deyildi. Ellada bu mərmər ehtiyatından möhtəşəm heykəltəraşlıq nümunələri yaratmış, bunu bacaran dahi heykəltəraşlar yetişdirmişdi. Biz slavyanlara, təbiət çox güclü bir ruh bağışlayıb: onun bünövrəsində ağıl, bədii istedad və duyğulu bir vicdana sahib böyük bir ürək döyünür. Buna görə də, biz, həyatın yaradıcıları, böyük slavyan mədəniyyətinin qurucuları ola bilir və bunu etməyə borcluyuq. Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|