ŞƏ r q -q o r b

yaxud  da  yamacla  yuxarı  qayıdıb  özgo  çıxış  yolu  axtara  bilordi. 
Yox,  bunların  hcç  biri  mümkün  dcyildi.  Gcriyo  dönmok  hcç 
ağhmıza  da golmirdi.
Qarşısıalmmaz  bir  qüvvo  bizi  başçımızın  ardınca  qorbo  doğru 
sürükloyirdi.  Yol  daralanda  bizi  sıxlaşmağa  vadar  cdon  talc  ham ı- 
mızı  ozablara  düçar  ctmişdi.  Biz  olindon  qurtarıb  qaçmağa  çalış- 
dığım ız əzabı  da  özümüzlo  aparırdıq.  Lakin  tayfamızı  qarşıda göz- 
loyon  dəhşotlorin  yanında  bu  ozab  boş  bir şcy  idi.
Q uşların  ilk  hücum u  sohərin  sübh  çağında  biz  vadinin 
döngəsinə  yetişib  onun  yamacı  boyu  dırmaşanda  baş  verdi.  Birdən 
monim sağımdan bağırtı qopdu.  İki cüt nohong qanadın az qala yerə 
doyorok  çırpındığını  və  lcmminqlərin  qaçıb  dörd  bir  tərofə  dağıl- 
dığını  gördüm.
Quş göydon daş kimi yağırdı. Sağdan, soldan, irəlidon. Lap qaba- 
ğımda  m əno  çox  iri  görünən  quş  qanadını  ycrə  sinm iş  lemminqo 
çırpıb,  dimdiyi  ilə  onun  kolləsini  dcşdi.  Hamı  həyocanlı  bir  əzab 
içindəydi,  hor torofi  dohşətli  çığırtı  bürümüşdü.
Birdon  duydum  ki,  ağlını  itirmiş  kütlo  moni  yamaca  sıxıb  vo 
bum um  torpaq divara dironib. Var qüvvəm lə torpağı oym ağa başla- 
dım. Arxadan monim yoldaşlarımın vo qonimot olə keçirmiş  sarlann 
çığırtısı  eşidilirdi.  Mənimlo  bir  sırada  daha  bir  ncço  lemminq  də 
sobirlə  torpağı  oyurdu.  İstoyirdik  divan  oyub  içindo  gizlonək.
Torpaqda lağım açmaq bizim üçün bir içimlik su kimi asan işdir. 
Ancaq  indi  bu  dəhşotli  tünlükdo  n əfəs  ala  bilmir,  boğulurduq. 
Arxamdakı  çığırtı  və  hay-küy  əbodiyyət  qodor  uzanırdı.  Yırtıeı 
quşlar dörd yandan üstümüzo hücum çəkm işdilor. G örəsən doymaq 
üçün  onlara  n ə  qədor  qurban  lazım  idi?  Havasızlıqdan  boğula- 
boğula,  to lo sə-tələsə  hoyocan  içindo  torpağı  oyurdum.  Q ü w ə m  
tükonmişdi,  arxadan  golən  tozyiq  bir  ncço  anın  içindo  zoifləm ə- 
səydi, yəqin ki, mən yorulub ya da boğulub öləcəkdim .  Dayanıb bir 
azaeıq  nofəs  almaq  olardı.  Arxaya  dönondo  mon  açdığım ız  lağımı 
ağzm da  işıq  gördüm.  Hcç  bir  sos  cşidilmirdi.  Dcyosən,  quşların 
hücum u  kosilmişdi.  Mon  elə  yorulm uşdum   ki,  bir  saniyonin 
içindocə  yuxunun yaxaladığı  digor  lcm m inqlərlə  birgə uyudum.
S əs-küyo  oyananda  o  dəqiqo  hiss  clodim  ki,  m əni  yenə  divara 
sıxırlar.  Bayırda  hələ  işıq  idi  vo  artıq  ikinci  hava  hücumu  başlan- 
mışdı.  M əni  əh atə  edən  digər  lcm m inqlərlə  birgo  yenidon  torpağı 
oym ağa  başladıq.
Vadinin  ətəyində  sarların  bizo  ncço  dofo  hücum  ctdiyini  dcyo 
bilmorom.  Əvvolco  biz  torpağı  yalnız  bütün  lcmminq  kütlosinin 
təzyiqini  hiss cdondo oyub  özümüzo yol  açırdıq,  sonra  isə  fasilosiz 
işləm əyə başladıq,  yalnız  hordon  nəfəsimizi  dormok  üçün  dayanıb 
dincəlirdik.  Lağımı qorbo doğru qazırdıq.  Hotta orada, ycrin altında 
da  qanunu  pozm urduq,  daim   günün  horokoti  istiqam otindo 
irəliloyir vo bunu aydınca duyub dork cdirdik. Qarşımıza bir manco 
çıxanda yolu doyişmir, homin  soddi döngolomo kcçib ycno do qorb 
istiqam otində qazırdıq.  Torpağın  nəmliyindon  vo  bitkilorin  kökün- 
dən  yerin  sothinocon  olan  məsafoni  müoyyon  cdirdik.  Az  kcçmiş 
biz  üzüyuxarı  oymağa  başladıq.  Kök-kömrok  çoxalır,  nomlik 
artırdı.  Bir az da güc  vcrib ycrin sothino çaldıq. Qaranlıq  idi,  göydo 
ulduzlar saynşırdı. O qodər yorulmuşduq ki, ycmok haqqında  fıkir- 
ləşm ədon  o andaca  yuxuya daldıq.
Bu  yamac  çox  dəhşətli  ycr  idi.  Biz  gcco-gündüz  dinclik  no 
olduğunu  bilmirdik.  Ot  ycmoyə  çıxanda  bayquşlar  bizə  sossizco 
hücuma  keçir,  şimal  tülkülori  bizi  güdürdü.  Şimal  tülküsünün  kos- 
kin  iyi  canımıza  volvəlo  salırdı  və  biz  gizlənmok  üçün  lağıma 
cumanda,  yırtıcıların  qurbanı  olurduq.  Onlar  doyub  sakitco  gcdoıı 
kimi, o biriləri gəlirdi.  Bir ncço gün şəhərim iz mühasirodo qaldı  vo 
gctdikcə  artıb  çoxalan  şim al  tülkülori  şohərim izi  dağıtm ağa 
çalışırdılar.  İri  pəncəlori  ilo  torpağı  qazır,  açdığımız  yolu  uçurub 
dağıdırdılar.
Yamacda qalmaq təhlükəli idi.  Ancaq bu ölümcül təhlüko olma- 
saydı  bclə  biz  onsuz  da  çıxıb  gctməli  idik.  Lağımdakı  sıxlıq  bizo 
o w o lk i  şəhorimizi  xatırladırdı,  irəliyo  gctmok  chtirası  iso  qarşı- 
sıalınm az  idi.  V ə  günlərin  bir  günü  axşam  toran  qovuşanda  bizim 
ycni  başçım ız  işaro  vcrdi  və  bütün  lcmminq  ordusu  bir  nəfor  kimi 
h ərək ətə  goldi.  Mühasiro  olunmuş  şohordon  çıxmaq  dohşət  idi. 
Şimal  tülküləri  hor  torofdon  bizə  hücuma  kcçir,  yırtıcı  quşlar 
yuxarıdan həm lə cdirdilor.  Ancaq nə ctmok olardı!  İndi bizi hcç nə, 
hətta  ölüm  belo  yoldan  saxlaya  bilm əzdi.  Biz  özüm üzdə  dcyildik. 
Lemminqlorin  əksoriyyəti  bu  qırğından  qorxmur,  şimal  tülkülorini 
uzaqdan görondo qaçıb qurtulmur, öz düşmonlorino cosarətlo baxır. 
qozoblə  onlarm  açıq  ağızlanna  tüpürür,  hətta  onların  dodaqlarını 
dişləyirdilər.  Bu  döyüşlor  homişo  lcmminqlorin  ölümü  ilo  notico- 
lonsə də, öz yolumuzdan  gcri  dönmoyo  m ocbur cdo  bilmozdi.
365

---

*  *  *
Çomonlikdo küknar kollarının arxasından, açıq-mavi gölün sahi- 
lindo  al-qırm ızı  loko  kimi  taxla  cv görünür.  Evin  yanında  tövlo  vo 
iki poyo, arxada ağıl.  Uzaqdan körfozçaya bonzoyirdi.  Suyun üzüno 
qara-yaşılı  toponin  kölgosi  düşüb.  Uzun  gündüzlor  artıq  arxada 
qalıb.  Ot, arpa,  çovdar yığılıb qurtarıb.
Qoca  Katrin öz cvindo,  motboxdo oturmuşdu.  O, qabarlı  olindo 
osa krcsloda sanki uyumuşdu.  Baxışı  kor kimi  horokotsiz idi. Ancaq 
o,  otrafdakı  hor  şcyi  görürdü.  Qulaq  kosilmişdi,  dinloyirdi.  Qarını 
yalqız  qoyub  gcdondon  bori  o,  yalnız  dinlomoklo  məşğul  idi. 
“Gecoyocon  gcri  qayıdacağıq,  narahat  olma.  Hor  şcy  qaydasında 
olacaq.  Ancaq sobanı qalama.  Uzan, yat ki üşüm oyoson” .  Gozməyo 
gctdiklori  kond çox  da aralı  deyildi.  Əlbotto, hotta qundaqdakı  kör- 
poni  do  apardılar.  Cavanlar gorok  bir az da oylonsinlor.  İşloyirson, 
yorulursan,  günü  güno  satırsan,  ilahi,  bir  do  gözünü  açıb  görürson 
ki, hcç  bir şcyo yaramayan, mcyit kimi  bir qarısan.  Adama  no qalır, 
yalnız quru  xatirolor.
-  
Əlbotto,  olbotto, -  dcdi  Katrin  qarı, -  gcdin.  M ondon nigaran 
olmayın.  Mon  ındi  uzanıb yatıram.
Ancaq  o  uzanıb  yatmadı,  öz  krcslosunda  lal-dinm oz  oturub, 
cvin  hor  guşosini,  sonra  tövloni,  poyoni,  hini  canlı  bir  şokildo 
tosovvüründo  canlandırırdı.  Qoca  m adyan  tövlədo  tok  idi.  İki  at 
qoşa çarxlı  arabaya  qoşuluydu.  Yaxşı  ki,  m al-qara  tövlədo  idi.  Tox 
inoklorso  poyodoydilor,  gövşok  vururdular.  Sossizlik  idi.  Hotta 
hindoki  toyuqların  da  sosi  golmirdi.  O nlar  bu  tezlikdo  oturalı 
yatmışdılar.  Katrinin  fikri  dolaşıb  cvo dönür.  Burada  ins-cins  yox- 
dur.  Mebcl  durub  gozmoyocokdi  ki,  hor  şcy öz  qaydasında olacaq. 
Evdo,  cvin  yaxınlığında  od-fılan  da  yox  idi,  qorxulası  heç  no 
qalmamışdı.
Katrin  qarı  qofıldon  diksindi:  itlordon  biri  hürdü.  Ho,  hoyotdo 
iki  it do var, ancaq onların noyindon qorxasan? Tövlo, poyo, hin on- 
suz da  homişo  bağlı  idi.  İt  bir do  hürdü.  Bolko  kimso  golir?  Amma 
kim  golmoli  idi, hardan golmoli  idi? No at tappıltısı, no do ikiçarxlı 
arabanın  sosi  cşidilirdi.  İtlorso  elo  hcy hürür.  Yaxşısı  budur,  baxım 
görüm  no olub.
Katrin  çotinliklo  krcslodan  qalxıb  poncoroyə  yanaşdı.  Hcç 
harda  hcç  no  görünmürdü,  yol  bomboş  idi.  Ancaq  itlor  bu  tərofde
366
dcyildi.  Katrin  o  biri  poncoroyo  yaxınlaşıb  onu  açdı.  İtlorin  hanıısı 
hüro-hüro  harasa  qaçır  və  hoyətiıı  künc-bucağında  gizlonirdilor. 
Katrin əsasına söykəno-söykono qapıya yönolib hoyoto çıxdı.  Evin 
ardına  çıxanda  tövlo,  poyə  görünürdü.  Katrin  ora-bura  qaçışan 
qaraltıları  scço  bildi.  Bunlar  kcçilər  idi.  Onlar  ora-bura  atılır,  itlor 
hürür,  hcy hürür, clo bil  dovşan qovurdular.  Axı,  kcçi  ki  dovşandan 
qorxmur.  Bəlko  canavar  golib?  İndiki  vaxtda  çotin  ki  caııavar  ola. 
İtlor hürə-hürə canavarın dalınca düşmoz.  Əlbotto,  yox!
Katrin əlini gözünün üstüno qoyub uzaqlara baxdı, gözlori qara- 
lınca  baxdı.  Ona clo  goldi  ki,  kcçilor harasa  yox oldular.  Sakit,  boş 
çöldo  yalnız  itlorin  sosi  eşidilirdi.  Bu  sos  də  gah  kəsilir,  gah  da 
ycnidon  gəlirdi.  İndi  itlor  evo  yaxınlaşırdı.  Bəli,  tamamilo  doğru- 
dur,  indi  onlar  yaxınlaşmaqdadır.  Qoca  Katrin  ağılın  yanında  itlori 
gördü.  Onlar  quduzlaşmış  kimi  hürür,  zingildoyir,  mınldayır,  bir- 
birini  dişloyirdi.  Iloyoto  iri  bir  pişik  qaçıb  girdi.  O,  dişindo  no  iso 
lutmuşdu.  Siçovulmu,  quşmu?  Pişik  cvin  dalında  gizləndi.  Tapdaq 
yerin  qurtardığı  yerdo otlar clo  bil  titroyirdi.  Bir ncço  saniyo  sonra 
tapdaq  ycrdo  noso  qara  lokolər omolo  goldi  vo  bu  lokolor horokot 
clom əyo, hoppanmağa başladı.  Katrin  lcmminqlori  tanıdı.
Yaşadığı uzun  illor orzindo o,  lcmminqlori azı dörd, ya bcş dofo 
görmüşdü.  Ferma  lcmminqlorin  köç  yolu  üstündəydi.  Ncço  dofo 
zəm iləri,  əkin  ycrlorini  dağıdıb viran  qoymuşdular.  İndi  do  qarının 
ağlına  ilkin  golən  bu  oldu:  “Allaha  şükür  ki,  məhsul  yığılandan 
sonra  gəlib  çıxıblar” .  Lcmmiııqlor  iso  artıq  bütün  hoyoti  bürü- 
müşdülor.  Onları  ayağının  altında  görəndo  Katrinin  yadına  düşdü 
ki,  evin  giriş  qapısını  arxadan  bağlamayıb.
Lcmminqlor gcniş cəbho boyu çay kimi axıb golir, hor iki tərof- 
dən  tikilini  bürüyürdülor.  Tövlodo  madyan  kişnodi.  Qoca  Katrin 
evə  təlosdi,  lıor  tərofi  ağzına  almış  lcmminqlorin  arasından  özüno 
çotinliklo  yol  aça-aça  qapıya  torof  yönəldi.  Lcmminqlər  qapının 
ağzına yığışıb  ciyildoşə-ciyildəşo  bir-birini  sıxışdınrdılar.  Həlo də 
ağıldan itlərin sosi golirdi. Nohayət. Katrin qapının ağzına çatdı.  Ev 
lem m inqlərlo  dolu  idi.  Daha  doğrusu,  lcm m inqlər  onun  yamndan 
ara vcrmoyon axınla kcçib gcdirdilor. Soldakı açıq pəncərədən içori 
soxulur,  qarşıdakı  poncoroninso  iki  şüşosini  sındıraraq  evo  təpilir- 
dilor.  O nlar  stolların,  stulların,  döşomonin  üstündo  oradan-buraya, 
buradan-oraya tullanır,  bu poncərodəıı o poncərəyo atılır,  bir yerdo 
bir saniyə bclo dayanmırdılar.

---