Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası,
Minilliyin Layihəsi
2007 Gələcəyin Durumu
110
Elektron-təlimlər təhsilin daha da demokratikləşməsinə kömək edəcək, daha çox insanın
ondan istifadə etmək imkanı olacaq, hər tələbəyə düşən maliyyə və ekoloji xərcləri və
nəticə etibarilə yoxsulluğu azaldacaq, elm və mədəniyyəti populyarlaşdıracaq,
öyrənmənin ləzzətini artıracaq, təhsil müəssisələri arasında informasiya mübadiləsini
asanlaşdıracaq, və yeni təhsil metdodları açacaq. O həmçinin sifarişlə iki nəfərlik şəxsi
təlimlərin keçirilməsinə gətirib çıxaracaq və biliklərin əldə olunmasını asanlaşdıracaq,
sürətləndirəcək, daha fərdiləşdirəcək, virtulallaşdıracaq və qloballaşdıracaq. Ehtimal var
ki, virtual və süni dünyalarda təhsil imkanları, həmçinn tədris vasitələri davamlı şəkildə
təkmilləşdiriləcək. İnteraktiv obyektlər və ya 3-ölçülü holoqrafik video yazılar müəllimlərə
dərsləri kasıblar da daxil olmaqla hamıya göndərməyə imkan verəcək.
Maliyyələşdirmələrin müvafiq səviyyələri və Tədqiqat və Təkmilləşdirmənin
təhsilə xüsusi
əhəmiyyət verməsi (təkcə “oynamaq” yox) bu proqramın irəliləməsinə səbəb ola bilər. Ola
bilsin ki 2030-cu ilədək texnologiyaların sürətləndirilməsi elə bir nöqtəyə çatacaq ki,
seçilmiş insanlar beyinlərinə bilavasitə yükləmələr edilməklə və ya yeni nanotexnoloji
tətbiqatların köməyilə təhsil alacaqlar, və kasıb ərazilərdə yaşayan insanlar 3-ölçülü
virtual reallıq müəllimlər və “köhnə üsulla” – qulaq asmaq və yadda saxlamağa çalışmaqla
razılaşmalı olacaqlar. Canlı müəllimlər ən qeyri-effektiv və bəlkə də ən qeyri-səmərəli
tədris vasitələridir; süni konstruksiyaların mövcudluğu günü-gündən daha da normal hala
çevriləcək.
Bunun baş verməsinə nə mane olur?
Kök salmış inhisarlar,
təhsil sisteminin ətalətliliyi, yüksək sürətli İnternetə malik
kompüterlərdən istifadənin olmaması, təhsilə kifəyət qədər dəyər verməyən hökumətlər
və digər institutların mövcudluğu, və informasiya mübadiləsində əməkdaşlığın azlığı
elektron-təlimlərin həyata keçirilməsinə əngəl törədə bilər.
Hansı mənfi nəticələr ola bilər?
Bu proqram uzaq ictimaiyyətlər üçün faydalı bir vasitə olsa da, insanla üz-üzə təhsilin
əvəzini verməyə bilər. Müəllimlərin şəxsiyyəti və şəxsiyyətlərarası əlaqələr təhsil prossinin
mühüm bir hissəsidir; elektron-tədris şəxsi fərqləri nəzərə almaya bilər.
Təhsil təkcə
informasiya mübadiləsindən ibarət deyil. Kasıb ərazilər elektron-müəllimləri əldə etmək
imkanı olmaya bilər, bu isə bilik fərqlərini əbədiləşdirər.
18. İnsanlardan ağıllı kompüterlər
2030-cu ildə mexanizmlər hər mənada insanlardan “ağıllı” olacaq. Bu başlanğıcla təhsil
və öyrənmənin rolu və metodları hər yerdə yenidən qiymətləndiriləcək
18
.
Bunun baş verməsinə nə səbəb ola bilər?
Rey Kursveylin proqnozlarına görə, Mur Qanunu, 2029-cu ilədək süni intellektin insan
intellektinə çatacağının bir göstəricisidir. Əslində, İnternet artıq insandan “daha ağıllı” bir
kompüterdir; əlbəttə ki bu “ağıllılığın” hansı məna daşıdığından asılıdır. Əgər “daha ağıllı”
sözü xüsusi funksiyalar yaddaşına aiddirsə, onda İnternet artıq fərdi insan beynini ötüb
keçib. Süni həyat və nanotexnologiya sahələrində baş verən irəliləyişlər davam edəcək,
və ehtimal var ki kompüterlər Türinq sınağından keçəcək və sadə informasiya emalından
daha çox şeylərə nail olacaq. 2030-cu ilədək bu və digər ssenarilərin
həyata keçirilməsi
18
RT Delphi istinadları: Süni İntellekt Spesifiklik İnstitutu, www.singinst.org/overview/whatisthesingularity; Nik
Bostrom, “Kompüterlər İnsanlara Kələk Gələndə”, Fyuçers 35(7) (2000), səhifələr: 759–64; Reymond Kursveyl,
“Şəxsi Kompüterim məndən ağıllı mı olacaq?” Time, 19 İyun 2000.
Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi
2007 Gələcəyin Durumu
111
ənənəvi məktəblərə və insan müəllimlərə olan tələbi aradan qaldıracaq. Əgər fövqəl-
insan, yəno Süni İntellekt meydana gəlsə, bu obyektlər də təhsilin bəzi formalarına
ehtiyac duyacaq,
lakin çox güman ki bu, öyrənmə faktları, sosial qarşılıqlı əlaqələr, fiziki
dünyayla əlaqələr, və uşaqlıqdan yetkinliyə doğru böyümək şərtləri altında öyrənmədən
kəskin şəkildə fərqlənəcək.
Hansı müsbət nəticələr ola bilər?
Bu proqram insan inkişafını artıra və bəşəriyyət tərəfindən yaradılmış ən yaxşı alət vasitə
və ya birgə vasitə kimi nəzərdən keçirilə bilər. Süni İntellektin və insan intellektinin mikro-
qurğulara doğru inteqrasiyası öyrənmənin effektivliyini və işin xassəsini artıracaq, və
təhsil və öyrənmə metodlarını əsaslı şəkildə dəyişəcək. Bu emaletmə gücü
insanlarınkından daha fərqli “düşünmə” tərzləri hasil edə və reallığı dərk etmək üçün
müxtəlif amillərin müştərək şəkildə nəzərdən keçirilməsini təmin edə bilər.
Bunun baş verməsinə nə mane olur?
Kompüterlər “ağlımızı” ancaq bir mənda ötüb keçə bilərlər. Lakin
onlar heç vaxt fərdlərin
digər öyrənmə sahələri ilə rəqabət aparmağa qadir ola bilməzlər. Məsələn fərdlərin
maraqlarının məskən saldığı emosional və sosial sahələrlə.
Bizim idarə etmək bacarığımıza üstün gələcək robotlar və kompüterlərdən qorxan, və ya
belə kompüterlərin güclü şər qüvvələr tərəfindən istifadə olunacağına inanan insanlar
tərəfindən buna əks reaksiya verilə bilər. Bu məqsədə nail olmaq istəyinin puça çıxması
proqramın gələcək inkişafına əngəl törədə bilər. Çünki bəziləri güman edirlər ki istənilən
halda insanlardan daha ağıllı kompüterlər düzəltmək mümkün deyil. Fiziki, psixoloji, sosial
və emosional sahələrin bilikləri və intellekti
təqlid oluna bilər, düşünmə intellkti isə təqlid
oluna bilməz. Və əgər olunsaydı, buna kim inanardı?
Hansı mənfi nəticələr ola bilər?
Bu İşsizliyi artıra və bəşəriyyətin 2 hissəyə - “texnoloji cəhətdən irəliləmişlər” və “təbiilər”-ə
bölünməsinə gətirib çıxara bilər. Bu isə süni intellektin inkişafında və onun bilavasitə
insanlara tətbiq olunmasında daimi bir narahatçılıq deməkdir. Gələcək “qeyri-bərabər
şəkildə paylaşdırılılması” – bəzi seçilmiş insanların digərlərindən qabaq faydalanması
davam etsə də, nəticələr texnologiyanın idarə olunmasında iştirak edən insanların
xeyirxahlığından asılı olacaq. Biz fövqəl-insan intellektini olduğu kimi qəbul eləməyə
bilərik, xüsusilə ona görə ki, o paylana bilər və tədricən insanlar özləri dərk etməzdən
əvvəl bəşəriyyəti idarə edən intellekt maşınlarının elmi fantaziya təsvirinə aparıb çıxaran
vahid qavranılan məfhumda əks olunmaya bilər.
19. İntellekti artıran süni mikroblar
Beyində birgə yaşayan və sinir fəaliyyətini artıran yeni mikrobların genetik kodları
yazılıb
19
.
Bunun baş verməsinə nə səbəb ola bilər?
19
RT Delphi istinadları: Antonio Reqalado, “Bioloqun Məqsədi Ekskoriasiyadan Həyat Yaratmaqdır”, Wall Street
Jurnalı, 29 İyun 2005; Deyvid A. Relman, “İnsan Bədəni Mikrobial Müşahidə Məntəqəsi kimi”, Neyçr Genetiks 30
(2002), səhifələr: 131–33; Maykl Pardi, “Bağırsaq Mikroblarının Əməkdaşlığı Bədənə Qidadan Enerji Hasil etməyə,
və Onu Piy kimi Saxlamağa Kömək edir”, press reliz, Tibb Məktəbi, Vaşinqton Uiversiteti,
Seyn Luis, 12 İyun 2006.