T. M. Abdullayeva az
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ
- 2.2. Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin Avropa mədəniyyətinə münasibəti və qərbçilik meyilləri
T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ 112 lərinin, o sıradan, N.Gəncəvi, Ə.Firdovsi, C.Rumi, İ.Höte, L.Tolstoy, Nafi, Nədim, Ö.Xəyyam, Hafiz, Sədi, Füzuli, V.Şekspir, F.Şiller, A.Bakıxanov, Bayron, A.Dante, H.Hayne, Lamartin, Molyer, J.Rasin, J.J.Russo, V.Hüqo, Karamzin və başqa görkəmli şəxsiyyətlərin həyatı və ədəbi-bədii irsi təbliğ olunur, milli-mədəni intibah baxımından onların tədqiqi hədəf seçilirdi. Eyni zamanda, jurnal müasir ədəbi cərəyanların – romantizm, sentimentalizm, dekadentizmin, habelə milli sati- ranın və maarifçi realizmin yayılmasında müsbət rol oynayırdı (64, 10-11). Jurnalın yaradıcısı, ilhamvericisi, əsas müəllifi və baş redaktoru Əli bəy Hüseynzadənin böyük, şərəfli işini müasir- lərindən demək olar ki, istisnasız olaraq hamı qeyd edirdi: “...Əli bəy öz qarşısına qoyduğu məqsədlərdə ən yüksək maarifpərvərlik göstərir. Bu surətdə Əli bəy Hüseynzadədə də Avropanın XVI-XVII əsrlərdəki humanistlərinin xətti-hərəkəti görünməkdədir... Feodalizmin tör-töküntülərini yalnız Azər- baycan və Türkiyədən deyil, islam məmləkətlərinin hamısın- dan qazıyıb çıxartmaq istəyir və bunun yerində Avropanın tərəqqi və yüksəlişini arzu edir” (156, 18). Əlində olan bütün vasitələrdən millətin tərəqqisi uğrunda fədakarcasına istifadə edən Əli bəy milli məhdudiyyətin, ifrat mühafizəkarlığın, süni millətçiliyin əsl tərəqqi yolunda böyük əngəllərdən biri olduğunu bütün ağrı-acısı ilə dərk edir, dünya mədəniyyətindən tədric olunmuş halda inkişafın qeyri- mümkünlüyünü hamıya çatdırmaq istəyirdi. Əli bəy Hüseyn- zadə Qərb mədəniyyətinin inkişafının əsas səbəblərindən birini məhz onun dünya mədəniyyətinin, bu halda isə Şərq mədəniy- T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ 113 yətinin bütün ümumbəşəri nailiyyətlərini mənimsəyərək özü- nünkü etməsində, öz milli inkişaflarında hər cür idraki məhdu- diyyətlərdən uzaq olmalarında görürdü. Əli bəy millətin ziyalılarına üz tutaraq deyirdi: bir ingilis, bir fransız, bir alman, bir italyan İbn Rüşdün, Əbu Əli Sinanın, Farabinin, Firdovsinin, Sədinin, Mollayi-Ruminin, İmam Qəzalinin asa- rından feyziyab olmağa, bu kibi üləmayı tərcümə, şərh və təfsirlər vasitəsilə millətlərinə mal etməyə çalışdıqları halda, bizə də lazımdır ki, onların Laplasları, Lavuziyeləri, Russoları, Hüqoları, Pastorları, Şekspirləri, Nyütonları, Spenserləri, Edissonları, Qalviniləri, Marqoniləri, Rentgenləri, Marksları, Höteləri vasitəsilə öz maarifimizi, öz ana dilimizdə olan kitabxanamızı təzyidə çalışalım. Cəhalətin, təəssübün, təəssübi-cahiliyyətin kökünü ancaq bu vasitə ilə qurtarmaq, söküb atmaq olur, başqa yol yoxdur” (135, 88). Əli bəy bütün bunları sözdə, şüarlarda, ritorik çağırışlarda deyil, öz gündəlik həyatında, elmi-publisistik, ədəbi-bədii yaradıcılığında həyata keçirməyə çalışırdı. 2.2. Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin Avropa mədəniyyətinə münasibəti və qərbçilik meyilləri “Füyuzat”çıların konsepsiyasında müasir milli ədəbiy- yatın formalaşması üçün İslam və türk tarixinin, mədəniyyə- tinin öyrənilməsi nə qədər vacibdirsə, Qərb və Şərq xalqlarının klassik ədəbi nümunələri ilə tanışlıq məsələləri də bir o qədər mühümdür.Bunun üçün onlar birinci növbədə dünya klassiklərinin əsərlərini milli dilə çevirib dövri mətbuatda çap T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ 114 etdirir, digər tərəfdən isə bu əsərlərin təhlilini verərək diqqəti onlardakı dəyərli fikirlərə və bu fikirlərin yüksək sənətkarlıqla ifadəsinə cəlb edirdilər (137). XX əsrin əvvəlləri – Azərbaycanın ədəbi-mədəni hə- yatında nəhəng söz sahiblərinin yaşayıb-yaratdığı, milli- mədəni intibahın parlaq gələcək vəd etdiyi bir dövrdə, yaradıcı ziyalıların böyük əksəriyyəti milli tərəqqini milli-tarixi ənənələrin, milli-mənəvi özünəməxsusluğun, milli-mədəni keyfiyyətlərin özülü əsasında, onların dünya mədəniyyəti ilə daha yaxın təmasda, ona qovuşmaqda, inteqrasiya edilməkdə görürdülər. Bu prosesi onlar həm də xurafatdan, avamlıq və mövhumatdan, ətalətdən xilas yolu hesab edirdilər. Möhtəşəm, əzəmətli bir keçmişə malik Azərbaycan xalqının tarixinə xor baxan qaba və məkrli düşüncə sahiblərinə cavab olaraq Yusif Vəzir Çəmənzəminli yazırdı: “Azərbaycan üç min sənəlik az- çox səhih bir tarixə malikdir. Bu məlumatımız yalnız siyasi cərəyan və yaxud əsgəri bir hərəkatdan ibarət deyil, belə ki, siyasət və hərb daima Azərbaycanın xaricində qalmış hadisələrdir... Ölkəmizi aləmşümul edən, onu mədəniyyətin təməl daşı kimi tərəqqi etdirən yalnız onun mənəvi tarixi, fəlsəfəsi və bu yolda mücadilə və yaxud sülhpərvər təlqin- lərdir... bu torpaq dünyaya Zərdüştü bəxş edir. Qədim aləmin ən böyük kitabı “Avesta” burada vücuda gəlir. Zərdüşt mədəniyyətin başlıca əsaslarını qurur və onun mütasibə mən- sub olduğu muğlar əsrlərcə bütün Şərqin mənəviyyat rəhbər- ləri olurlar” (117, 17). XX əsrin görkəmli simalarından biri olmuş Y.V. Çəmənzəminlinin bu fikri onun Qərb mədəniyyətinə münasi- Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|