Uluslararasi sempozyumu

202 Türk Dünyası’nın Ortak Kültürel Mı̇rası Olarak Nasrettı̇n Hoca Karakterı̇ ve Fıkraları 

Bununla birlikte; Nasreddin Hoca’nın Türk Dünyası’nın kimi bölgelerin-

deki yerel adlandırma biçiminden yola çıkarak söz konusu adlandırma biçimi-

nin yoğun kültürel ilişkiler sonucunda bu bölgelere taşındığını söyleyebiliriz. 

Örneğin Nasreddin Hoca’nın Türkmenistan ve İran Türkmenlerindeki versi-

yonunda “Ependi” biçiminde adlandırılması, söz konusu bölgenin Osmanlı 

ve Anadolu coğrafyasıyla yoğun kültürel ilişkilerde olduğunun birer sonucu 

olsa gerek. Zira Ependi sözcüğü Anadolu Türk sahasına özgü bir sözcük olup, 

Türk Dünyası’nın diğer bölgelerinde ise bu kelimeye kesinlikle rastlanılma-

maktadır. Nasrettin Hoca’nın, Efendi adlandırma biçimine Özbekistan, Kır-

gızistan, Doğu Türkistan ve Tacikistan’da da rastlanılmaktadır. Bu durumda 

Nasrettin Hoca karakter ve fıkralarının çıkış yerinin Hoy veya Anadolu ol-

duğunu kabul etsek bile, günümüzde, modern dünyada bile eşine benzerine 

ender rastlanan bir kültürel ilişki ve ağın var olduğunu söyleyebiliriz. Zira bu 

kadar geniş bir coğrafyada Nasrettin Hoca karakteri ve fıkralarının var olması 

Türk dip-kültüründen gelen bir olgu olmasının yanı sıra, Türk Dünyası’nın 

tarihi dönemlerde oldukça canlı ve yoğun bir kültürel ilişki ve ağ içinde oldu-

ğunu bize göstermektedir.

Nasrettin Hoca Karakterinin Coğrafi Alanı

Nasrettin Hoca karakteri ve fıkralarının yayıldığı alan, Türk Dünyası coğ-

rafyasının yanı sıra, komşu gayri Türk coğrafya ve toplumları da içine alacak 

kadar geniştir. Bu bağlamda söz konusu kültürel değerimizin coğrafyasını iki 

başlık altında ele alabiliriz:

1. Türk Dünyası’ndaki Nasrettin Hoca Karakteri ve Fıkraları

2. Türk Dünyası Dışındaki Coğrafya ve Toplumlardaki Nasrettin Hoca Ka-

rakteri ve Fıkraları

1. Türk Dünyası’ndaki Nasrettin Hoca Karakteri ve Fıkraları

Türk Dünyası’nın hemen hemen tüm bölgelerinde Nasrettin Hoca karakte-

ri ve fıkralarının yaygınlığını görmekteyiz. Bunlar başta Türkiye, Balkanlar, 

Kıbrıs, Irak ve Suriye Türkleri, Azerbaycan ve Kafkasya Türkleri (Karaçay, 

Balkar,  Kumuk,  Nogay  vb.),  Orta Asya  Türk  Cumhuriyerleri;  Kazakistan, 

Kırgıziyan,  Türkmenistan,  Özbekistan,  Karakalpak  Özerk  Bölgesi,  Güney 

Kırım, İdil-Volga Bölgesi Türkleri (Tataristan, Başkurdistan), İran ve Afga-

nistan Türkleri, İran’daki Halaçistan Türkleri ve Doğu Türkistan’ı içine ala-

cak kadar oldukça geniş bir coğrafyayı kapsamaktadır. Nasrettin Hoca ka-

---

203

Babak JAVANSHIR         

rakterinin Türk Dünyası’nın kimi bölgelerindeki yerel adlandırma biçimleri 

aşağıdaki gibidir. 

BÖLGESEL SÖYLEYİŞ

TÜRK BÖLGESİ

Nasrettin Hoca, Hoca Nasrettin

Türkiye, Kıbrıs, Balkan Türkleri ve Stavropol 

Türkmenleri

Nasreddin Hoca, Hoca Nasreddin

Türkiye, Özbekistan ve Doğu Türkistan

Nasradin

Gagauzeli

Nasridin

Kumuk Bölgesi’nin kimi ağızlarında

Nasreddin Ḫoca, Ḫoca Nasreddin

Irak ve Suriye Türkman Bölgesi

Molla Nesreddin

Azerbaycan, Gürcistan (Borçalı) Türkleri, Kuzey 

Afganistan Türk Bölgesi, Hazara Bölgesi, İran 

Türkleri (Kuzeybatı, Horasan, merkezi ve gü-

neybatı Türk bölgeleri) ve İran’daki Halaçistan 

Türkleri  

Nasra Hoca

Karaçay ve Balkar bölgeleri

1

 

  

 

Molla Nasreddin

Kumuk Bölgesi

2

, Özbekistan, Doğu Türkistan ve 

İran’daki Halaçistan Türkleri

Molla Nasraddin

İran’daki Halaçistan Türkleri

Hoca

Türkiye, Kıbrıs, Balkan Türkleri, Kumuk Bölgesi

3

 

ve Stavropol Türkmenleri 

Efendi

Kırgızistan, Özbekistan ve Doğu Türkistan

Afandi

Özbekistan

Nasriddin Afandi

Özbekistan

Ependi

Türkmenistan, Afganistan ve İran Türkmen Böl-

gesi (Türkmen Sahra ve Gülistan Eyaleti) 

Nasreddin Ependi

Türkmenistan, Afganistan ve İran Türkmen Böl-

gesi (Türkmen Sahra ve Gülistan Eyaleti) 

Nasreddin Efendi

Özbekistan ve Doğu Türkistan

Molla

İran Türkleri’nin kimi Horasan ağızlarında ve 

İran’daki Halaçistan Türkleri’nin bazı ağızlarında

---

204 Türk Dünyası’nın Ortak Kültürel Mı̇rası Olarak Nasrettı̇n Hoca Karakterı̇ ve Fıkraları 

Mulla

İran Türkleri’nin kimi Horasan ağızlarında ve 

İran’daki Halaçistan Türkleri’nin bazı ağızlarında

Mulla Nasreddin

İran Türkleri’nin kimi Horasan ağızlarında

Kojanasır

Kazakistan

Nasriddin

Özbekistan

2.  Türk  Dünyası  Dışındaki  Coğrafya  ve  Toplumlardaki  Nasrettin 

Hoca Karakteri ve Fıkraları

Yukarda da değindiğimiz gibi Hoca Nasreddin, Türk kökenli bir fıkra ka-

rakteri olmasına rağmen Türklerin siyasi ve kültürel etkisinin uzantısı olarak 

Türk olmayan coğrafya ve toplumlarda da ciddi bir biçimde yaygınlık göster-

mektedir. Bunun başlıca sebebi söz konusu coğrafyaların tarihin değişik dö-

nemlerinde yönetici Türkler tarafından idare edildiği olsa gerek. Gayet tabidir 

ki yönetici ve devlet aygıtını elinde bulunduran toplum, siyasi alanda olduğu 

gibi, kültürel alanda da verici ve etki bırakacak düzey ve konuma sahiptir. Bu 

bağlamda Nasrettin Hoca karakterine, Kafkasya halkları (Avar, Andi, Dar-

gi, Lezgi, Rutul, Tabasaran, Çeçen), Geniş Arap coğrafyası, Asuriler, Balkan 

halkları  (Bulgar, Yunan,  Makedon,  Sırp,  Hırvat, Arnavut  vb.)  Fars,  Gilek, 

Mazeni ve Tacik gibi İranî toplumlar, Sefarad Yahudileri, Ermeniler ve diğer 

halklarda da rastlanılmaktadır. Nasrettin Hoca adının söz konusu kimi top-

lumlardaki yerel ve bölgesel söyleyişleri ise şöyledir:

BÖLGESEL SÖYLEYİŞ

TÜRK OLMAYANLAR BÖLGELER

Molla Nesart

Çeçen

4

 

Cuha/Coha

Arap

Hoca Nasreddin, Nasred-

din Hoca

Bulgar, Sırp, İspanya-Sefarad Yahudileri

5

Molla Nesreddin

Fars, Gilek, Mazeni, Ermeni

Efendi

Tacik

Cuḫa/Coḫa  

Ermeni 

Malla Nasrudin

Avar

---