192 Kafkaslar’dan Sürgün Bı̇r Toplumun Bı̇tmeyen Göçü
için odak noktası olarak görüyorlardı. 1957’den sonra diğer cezalandırılmış
ulusların tersine deporte edilmiş Ahıska Türklerinin büyük kısmı zorla göç
ettirilmiş bölgede kalmaya devam etti. Sadece Kafkasya’ya dönmek için zo-
raki göçten önce resmi olarak Azerbaycan kimliğini kabul edenlere dönüş
izni verildi.
Göç Dalgası: Anavatana Dönüş Mücadelesi (1962-1988): 1962’de Öz-
bekistan, Kırgızistan, Kazakistan ve Azerbaycan’dan gelen bir kısım Mes-
heti Türkler, Meshet bölgesine dönmek için Tiflis’te toplanarak bir teşkilat
kurdular. Her şeye rağmen mücadele olumlu sonuçlandı. 1968’de Sovyetler
Birliği’nin en yüksek organı olan Al-i Konseyinin yönetim kurulu kararı ile
çıkarılan bir yasa ile deporte edilen “Türklere, Kürtlere ve Hemşinliler’e
Gürcistan’a dönme” ve “pasaport rejimine göre meskûnlaşma” kararı çıktı.
Ancak, bu pasaport rejimine göre, bu kavram otomatik olarak Gürcistan’ın
sınır bölgesinde yerleşmeyi yasaklıyordu. SSCB’de sınır bölgelerinde yeni
ikametgâh yasaklandı. Bu da Meshetlerin kendi ana bölgelerine yeniden dön-
mesine izin vermiyordu. Bu nedenle SSCB parlamentosu, Ahıska Türklerinin
eski bölgelerine dönmesi ve yerleşmesi için uygun şartlar bulunmadığı ka-
rarını almıştır (Tsutsiyev, 2006: 80). Stalin’in ölümünden sonra yeni Sovyet
yönetimi bir beraat kampanyası yaptı. Bunun tam gerçekleşmemesinin ne-
deni etno-demografik dengelerin korunmaması ile ilgilidir. Oysa Gürcistan
Hükümeti ülkedeki etnik dengeyi bozmak istemiyordu. Ahıska Türklerinin
dışında Gürcistan’da 450000 kadar Azeri Türkü yaşamakta idi. Onlara en az
250000’lik Ahıska Türkünü de eklersek bu rakam 600000’e ulaşabilir. Bun-
ların gelecekte nüfus artışının Gürcülerden daha fazla olması halinde bir süre
sonra Gürcülerden daha fazla olabilirdi. Sovyet Yönetimi geri dönüş siyase-
tinin yeni ihtilaflara yol açmasından çekinerek sürgün edilmiş ulusların kendi
alanlarına dönmesine sıcak bakmıyordu. Unutmamak gerekir ki, Ahıska Türk-
lerinin yerleşim yerlerinde 1945’den sonra SSCB’ye yerleşmek için yurtdışın-
dan (Ortadoğu) gelen Ermeni göçmenleri iskân ettiler (Tsutsiyev, 2006).
5.Göç Dalgası: Fergana olayları ile Özbekistan’dan sürgün (1989):
1980’lerin sonunda bir taraftan SSCB’de yasaklanmış halkların rehabilitas-
yon siyaseti, diğer taraftan ise perestroika süreci başlamıştı. Cumhuriyetlerin
hakları genişlemişti. Her bölgede etnik temelde çatlaklar oluşmaya başladı.
Ahıska Türkleri bu süreçten de paylarını aldılar. Onlar genelde Özbekistan’da
yerleşmişti. 1989’da Fergana vadisinde Özbeklerle Ahıska Türkleri arasında
bir sürtüşme yaşandı. Pazar yerinde çıkan bir kavga kitlesel bir nevi kıyı-
ma dönüştü. Ahıska Türklerini Özbekistan’dan deporte ettiler. Çoğu Rusya
Federasyonu ve Azerbaycan’da yerleşti. SSCB dağıldıktan sonra Ahıskalılar
193
Aydın İBRAHİMOV / Selver ÖZÖZEN KAHRAMAN
birbirlerinden ayrıldılar ve yoğun olarak Kırgızistan’da, Kazakistan, Azer-
baycan, Rusya (Kuzey Kafkasya) ve Türkiye’de, küçük gruplar halinde Uk-
rayna ve Moldavya’da ve seyrek bir şekilde Özbekistan’da yerleştiler. Kras-
nodar’daki Ahıskalıların sayısına ilişkin veriler 12 bin ile 30 bin arasında
değişmektedir. Burada yaşayan Ahıskalıların birkaç bininin vatandaşlık hakkı
vardır (Kalafat ve Ağacan, 2004:194-195).
Bu kanlı Haziran’da ana yurt saydıkları eski Türk topraklarına yerleşen
Ahıska Türkleri, kurbanlar vererek ata yurdu da terk ettiler. Kendi dil, din,
soy ve kan kardeşlerinden ayrılıp Rus askerlerinin himayesine sığındılar. Sa-
vaş uçaklarıyla Rusya’nın iç kesimlerine, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızis-
tan ve Türkmenistan’a taşındılar. Onların arasında, 45 yıl öncesinin dehşetle-
rini yeniden yaşayanlar az değildi (Muhtaroğlu, 1993).
6.Krasnodar’dan (Rusya) Göçler (2004): Bu göç Fergana göçünden
farklı olarak sürgün edilme şeklinde değil, yönlendirme göçü şeklinde ger-
çekleşmiştir.
2004’den itibaren, Rusya’nın Krasnodar eyaletinden Ahıska Türkleri
ABD’ye, gönüllü göç programını hayata geçirmiştir. Program Rusya’da insan
hakları kurumlarına Ahıskalıların hak arayışları ile ilgili başvuruları sonucun-
da, Amerikan hükümeti tarafından başlatılmıştır. Ancak söz konusu eylemin
temelinde yeni Ferganaların ortaya çıkması endişesi yer almaktadır. Program
hazırlıkları 2 yıl sürdü. Bölgeyi ziyaret eden Uluslararası Göç Örgütü (IOM)
temsilcileri tarafından konu araştırılmış ve 2004’de Krasnodar’da ofis açılarak
bilgilendirme projeleri yapılmış ve ABD’ye göç etmek isteyenlerden başvuru
alınmıştı. 84 kişilik ilk grup Ağustos 2004’de Pennsylvania’ya yerleştirilmiş-
ti. Mülteci statüsü almak için yaklaşık 12 bin Ahıska Türkü başvurmuştu.
ABD’ye gelen Ahıska Türkleri 200-300 kişilik gruplar halinde ABD’nin çe-
şitli eyaletlerine yerleştiler (Alaska ve Havai adaları dışında). ABD hükümeti
göçmenlere alışma süreci boyunca, her türlü desteği vermiştir (dil eğitimi,
çocukların eğitimi, dini hizmetler vb.) (Yurrts, 2007: 28)
ABD’ne 2006’da Krasnodar bölgesinden bireysel olarak gelen Ahıska
Türkleri çoğalmaya başladılar. ABD Nüfus, Sığınmacı ve Göçmen Büro-
sunun (PRM) verilerine göre 2006 ortalarında yaklaşık 9000 Ahıska Türkü
Krasnodar’dan gelip buraya yerleşmişti. En fazla Ahıska Türkü topluluğu
Penisilvanya (785), Washington (590), Illinois (508) ve Kentucky’de (499)
yaşamaktadır. PRM tahminlerine göre 2007 sonuna kadar 3000 kişi daha ge-
lecektir. ABD’de yaşayan çoğu Ahıska Türkü İngilizceyi ya hiç ya da çok az
bilmektedir.Yine de Ahıska Türkleri, bu dili öğrenmeye isteklidirler (Aydın-
gün vd., 2006).