181
Aydın ALIZADE
bulunuyorlar ve kendi çobanını bulmamış kurtulamıyorlar. Böylece, azmış
koyun imgesi dinden çıkmış veya suçlu insanı öngörüyor. Kendi çobanını ve
sürüsünü bulmamış insan, bu durumda karanlık içinde kalmaya mahkumdur.
Çoban ise gece gündüz sürüsünün içindedir, ona bakar ve korur.
Eski Ahit’te Adem’in oğlu Habil (Yaratılış 4: 2) ve peygamber Amos ço-
ban olmuşlardır. Amos Beytlehemin civarında doğmuş İsrail’de peygamber-
lik yapmış, Yahudileri tek olan Tanrı’ya ibadet etmeye çağırıyordu. Peygam-
berler Musa (Çıkış 3: 1) ve Yakup (Yaratılış, 29) da bir süre kendi qayınataları
İoforun ve Lavan’ın koyunlarını otarmışdırlar; Peygamber Yusuf da kendi
kardeşleri ile birlikte koyun otarmışdır (Yaratılış 37:2). Buna göre Yahudi
geleneğinde milletin çobanı (yöneticisi) kavramı vardır. Rivayetlerin birinde
Tanrı Musa’ya der: “Ey Musa, benim halkımın (İsrail halkının) çobanı ol” [1].
Kuran’da da bazı ayetlerde peygamberlerle insanların ilişkileri çoban-sürü
ilişkilerine benzetiliyor, örneğin: “(Hidayet çağrısına kulak vermeyen) kâfir-
lerin durumu, sadece çobanın bağırıp çağırmasını işiten hayvanların durumu-
na benzer. Çünkü onlar sağırlar, dilsizler ve Körler. Bu sebeple düşünmezler
“(Kur’an, 2:171) [2]. Burada imansız insanlar hayvan sürüsüne benzetilir.
Hayvanları otaran çoban onları doğru yola iletmek isteğine rağmen, hiçbir
sonuç elde edememektedir. Azmış insanlar kötü emellerine devam ederler.
Ayrıca Muhammed peygamber de hayatının belli döneminde koyun otarmışdı
[3].
Böylece, koyun, sürü ve onları yönelten çoban düşüncesi en eski zaman-
lardan çeşitli dini inançlarda da yer almıştır. Henüz sümer-Akkad geleneğin-
de koyunların tanrıların sembolleri ile tasvirlerine rastlanır.
Çok büyük olasılıkla, o dönemlerde onlar tanrılar tarafından yöneltilen
insanları sembolize etmiştir. Aynı motiflere Hint geleneğinde de rastlanmak-
tadır. Orada da çoban tanrıları imgeleri vardır. Bunlardan en tatnınmışı Kriş-
nadır. Onu çok zaman flütde çalan çoban çocuk olarak tarif ediyorlar. O hem
çobanlarla dostudur [4].
182 Türk-Oğuz Sanatında ve Dünya İnançlarında Koyun Resimleri
Flütde çalan Krişna, XVIII yüzyıl
Asiya Sanatlar Müzesi (Musée National des Arts Asiatiques-Guimet)
Eski Roma ve Yunan kültürlerinde de çoban-koyun imgeleri inançla bağlı
sanatta tasvir ediliyordu. Belki de onlar sonradan şekillenen Hıristiyanlığa da
geçmiştir.
Tanrı Orpheus. Ravenna, Galla Placidianın mezarı, V yüzyıl
Tüm bu durumlar doğal değerlendirilmelidir, çünkü hayvancılık eski in-
sanların yaşam modunun ve çalışımların esasını teşkil etmiştir. Onlar doğa
süreçlerinin önünde kendi acizliğini ve bağımlılığını sezip, onları tanrılaş-
dırmıştır. Buna göre de bu konu çevresindeki çeşitli alegorik fikirler ve ben-
183
Aydın ALIZADE
zetmeler ortaya çıkabilirdi. Çoban çok zaman tanrı obrazında görünüyordu,
insanlar ise koyunlara, tanrılar tarafından yönetilen sürüye benzediliyordular.
Çobana (tanrıya) tabi olanlar mecazi anlamda düz yolun yolcuları; sürüden
azmış koyunlar ise karanlıkta olan dinsiz adamlar gibi anlaşılıyordu.
Gelecekte bu mecaz çeşitli ulusların ortamında yayılmıştır ve tek tanrılı
(monoteist) dinlerin bile izleyicileri tarafından da kullanılmıştır.
Örneğin, Hıristiyanlıkta İsa, eski dinlerde olduğu gibi, çoban gibi tasavvur
edilen tanrıdır. Görülüyor ku, eski dinlerin bu tür bakışın oluşumuna birbaşa
etkisi olmuştur, çünkü Hristiyanlığın oluştuğu Roma’da çoban tanrısı imge-
leri çok yaygınlaşmıştır.
Görüldüğü gibi koyun ve çobanlarla ilgili inançlar onlarla ilgili sanatın ge-
lişimini sağlamıştır. Yukarıda gösteriler sanat örnekleri onlardan bazılarıdır.
Böylece türklerde olan bu gibi, öncesi totemizme yükselen inançlar ve sa-
nat örnekleri bu büyük dünya mirasının bir kısmıdır. Belki de bu mirası öyle
Türkler dünyaya vermişdirler. Vermeseler de onu geliştirenler olmuşlardır.
Edebiyat:
1. Musa - güvenli çobandır (Yahudi halk masalı) http://jewukr.org/center/
pesakh/tale1.html
2. Kuran’i Kerim Türkçe Meali (Diyanet İşleri Başkanliği).
3. Peygamberimiz’in Koyun Gütmesi / Osman Nuri Topbaş. Kur’an-i Ke-
rim Işığında Nebiler Silsilesi Hazreti Mühammad Mustafa (1 Mekke Devri).
http://hazretimuhammedmekkedevri.darulerkam.altinoluk.com/birinci-bo-
lumnubuvvetten-once-hazret-i-muhammed/haz ret-i-pey gam ber’in-genc li gi/
pey gam be ri miz’in-ko yun-gut me si/
4. About Krishna // Krishna.com
Resimler:
1. http://www.metmuseum.org/toah/images/h2/h2_1981.53.jpg
2.http://www.britishmuseum.org/explore/highlights/highlight_image.
aspx?image=ps219819.jpg&retpage=19071
3. http://www.britishmuseum.org/images/ps227063_l.jpg
4. http://www.carpetsmagazine.com/photos/carpetsmagazine/qoc14.jpg
184 Türk-Oğuz Sanatında ve Dünya İnançlarında Koyun Resimleri
5.http://www.mistikalem.com/thumbnail.php?file=resimler/Mezarta-
si_267528430.jpg&size=article_medium
6.http://thepyramids.org/images/asmolean_museum/561_30_ashmolean.
JPG
7.http://www.rumvi.com/products/ebook/словарь-египетской-
мифологии/6a608a60-e9cc-4209-aa0f-90fa9514ca61/preview/i_006.jpg
8.http://1.bp.blogspot.com/-XZZEKTLkaKI/Tc9m6DPg19I/AAAAAAA-
ACuk/lcb3NonIXEI/s1600/Good+Shepherd_3rd+c._Jerusalem%252C+Ro-
ckefeller+Archeological+Museum.jpg
9. http://dic.academic.ru/pictures/bse/jpg/0204437817.jp
10.http://3.bp.blogspot.com/-Lp5aZjfC21c/Tc9qGXHiTTI/AAAAAAA-
ACu8/0DjQSISh_vM/s400/goodshep.jpg