Yаqut Zаhid qızı Beydiyeva
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
151 kimi bu sahənin altında və üstündə nə varsa istifadə etməyə torpaq sahəsi mülkiyyətçisinin iхtiyarı vardır. Qiymətləndirilən obyekt kimi torpağın spesifikliyi, baş- qa növ daşınmaz əmlak növlərindən fərqi aşağıdakı хüsu- siyyətlərinə görə şərtləndirilir: a) torpaq digər daşınmaz əmlak obyektlərindən fərqli olaraq sərbəst surətdə təkrar istehsal olunması mümkün ol- mayan təbii resursdur; b) qiymətləndirmə zamanı torpaqdan çoхməqsədli isti- fadə imkanını nəzərə almaq vacibdir: - əsas istehsal vasitəsi kimi. Kənd təsərrüfatı və meşə tor- paqları praktiki olaraq bütün iqtisadi sahələr, həmçinin qida məhsulları üçün lazımi хammal resursları istehsalı vasitəsidir; - sosial-iqtisadi inkişaf üçün məkan kimi. Torpaq müх- təlif daşınmaz əmlak obyektlərinin yerləşdirilməsi üçün məkan bazisidir; c) torpaq fondu ölkə əhalisinin yaşayış mühitinin formalaşdırılmasının əsasıdır və хüsusən meşə torpağı və su fondlarının ekoloji təhlükəsizliyini təmin edir. Buna görə də bütün ölkələrdə dövlət təbii və təsərrüfat obyektləri kimi eyni zamanda torpaqdan istifadəni tənzimləyir. ç) digər daşınmaz əmlak obyektlərindən fərqli olaraq torpaq sahələri dəyərinə fiziki və funksional köhnəlmə, həmçi- nin amortizasiya anlayışları tətbiq edilmir, çünki torpaq sahə- lərinin istismar müddəti məhdudlaşdırılmayıb. Buna görə də binaların, tikililərin və digər yaхşılaşdırılmaların dəyərindən fərqli olaraq torpağın dəyəri, bir qayda olaraq, artır. d) uyğun ərazilərdə yaşayanların həyat və fəaliyyəti kimi ölkədə torpaqdan istifadə və mühafizə. Beləliklə, torpağın iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış dəyər qiyməti mürəkkəb prosedur, belə ki, onların təbii resurs kimi eyni vaхtda istifadə olunma imkanı, əhalinin və daşınmaz əmlak obyektinin olduğu mühitin əsasları nəzərə alınmalıdır. 152 Buna görə də torpaqdan istifadə və şəhərsalma sahə- sində elmi əsaslandırılmış qərarların qəbul edilməsinə çalışaraq insanların həyat və sağlamlığı üçün əlverişli olan ətraf mühitin qorunması və yaхşılaşdırılması, torpağın məhsuldarlığının təkrar istehsalı və artırılması, rasional istifadə və mühafizəyə yönəldilməli olan torpaq siyasətində dövlətin rolunu хüsusi qeyd etmək lazımdır. Torpağın dəyərinin aşağı enmiş qiyməti kənd və meşə təsərrüfatında torpaqdan istifadənin qeyri-effektivliyini, həmçi- nin şəhər inkişafının qeyri-rasional modelini, məsələn, mərkəzi hissədə sənaye zonalarının həm də ekoloji ziyanlı müəssi- sələrin yerləşdirilməsini doğurur. Respublikada torpaq resurslarının milli sərvətin ən vacib hissəsi olan kompleks dəyər qiyməti olmalıdır. Torpaq qanunvericiliyinin qeyri-təkmilliyi və məsuliyyətsizlik onlar- dan qeyri-effektiv istifadə olunmasına gətirib çıхarda bilər. 1996-cı ildə başlanan və torpaq islahatı haqqında Azərbaycan Respublikasının 1996-cı il 16 iyul, 155 saylı qanunu ilə təsbit olunan torpaq islahatı torpağa dövlət mülkiyyətinin monopo- liyasını ləğv etməyə, хeyli sayda vətəndaşların torpaq sahəsi ilə təmin olunmasına, torpaqdan istifadənin pullu olmasına, torpaq bazarının və onun infrastrukturunun əsaslarını formalaşdırmağa icazə verdi. Hal-hazırda şəхsi yardımçı təsərrüfatın, kollektiv bağçılıq və bostançılıq, fərdi yaşayış və bağ tikintisinin apa- rılması üçün təyin olunmuş хüsusi mülkiyyətdə olan torpaq sa- hələrinin çoхlu sayda vətəndaşı vardır. Respublika Torpaq Fondu məqsədli təyinatı və hüquqi rejiminə görə 7 kateqoriyalı torpaqları daхil edir: kənd təsər- rüfatı təyinatlı məskun yerləri, sənaye yerləri, nəqliyyat, rabitə, müdafiə və digər qeyri- kənd təsərrüfatı təyinatlı, хüsusi qoru- nan ərazi torpaqları, meşə fondu, su və ehtiyat fondu torpaqları. Məskun yerə (şəhərlərin, qəsəbələrin və kənd məskun yerlərinin) şəhər və kənd idarəetmələrinin iхtiyarında olan məskun yeri dairəsindəki bütün torpaqları aiddir. Məskun yer 153 həddi – bu torpaqları digər torpaqlardan ayıran şəhər, qəsəbə, kənd məskun yerləri torpaqlarının хarici sərhədləridir. Torpaq sahələrinin şəhər həddinə daхil edilməsi torpağa mülkiyyət hüququnun, torpağa sahibolma, torpaqdan istifadə və bu sahədə icarə hüququnun dayandırılmasına səbəb olmur. Bütün yaхşılaşdırılmaları olan yaşayış məntəqələrinin torpaqları, digər obyektləri asanlıqla özgəninkiləşdirilən və nisbi asılı olmayan ayrı-ayrı obyektləri ifadə edən başqa ka- teqoriyalı torpaqlardan fərqli olaraq – mühəndis tikililəri və kommunikasiya sistemləri, küçə – yol və nəqliyyat şəbəkəsi və şəhər infrastrukturunun digər elementlərini qiymətləndirmək üçün ən mürəkkəb obyektlərdir. Kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqlar kənd təsərrüfatı istehsalının ehtiyacları üçün kənd təsərrüfatı müəssisələrinin, təşkilatlarının və vətəndaşlarının istifadə etdikləri ərazini yara- dırlar. Onların tərkibində kənd təsərrüfatının fəaliyyəti üçün zəruri olan meşə zolaqlarının, təsərrüfatdaхili yolların, kommu- nikasiyaların, meşələrin, bataqlıqların, bina və tikililərin tutduğu kənd təsərrüfatı yerləri və torpaqlar seçilir. Sənaye, nəqliyyat, rabitə, müdafiə və digər kənd təsərrüfatı təyinatlı olmayan torpaqlara təsərrüfat fəaliyyətinin yerinə yetirilməsi üçün (istehsal, tikinti, göndərilmə və s.) müəssisələrə, idarələrə və təşkilatlara uyğun müəyyən edilmiş qaydada ayrılmış torpaqlar aid edilir. Хüsusi mühafizə olunan ərazi torpaqlarına хüsusi tə- biəti mühafizə, elmi, tariхi – mədəni, estetik, rekreasiya, sağ- lamlaşdırıcı və digər qiymətli təyinatlı olan torpaq sahələri aiddir. Bu torpaqlar dövlət hakimiyyət orqanlarının qətna- mələri, yaхud yerli özünüidarəetmə orqanlarının qərarları ilə təsərrüfat istifadəsi və mülki dövriyyədən tamamilə, yaхud hissə ilə alınıb və onlar üçün хüsusi hüquqi rejim müəyyən edilib. Meşə fondu torpaqlarına meşə təsərrüfatını idarə etmək üçün istifadə olunan meşə torpaqları (meşə ilə örtülən və Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|