X uzuridagi pedagog kadrlar

104

MUAMMOLI TA’LIM TEXNOLOGIYaLARI

Reja:

1. 
   Muammoli ta’limning didaktik moxiyati.
   
2. 
   Muammoli ta’lim texnologiyalari.
   
3. 
   Keys-stadi texnologiyasi.
   

Tayanch tushunchalar: muammoli ta’lim, muammol ta’lim texnologiyalari, muammo, muammoli vaziyat, yechim.

1. 
   Muammoli ta’limning didaktik moxiyati. Muammoli ta’lim takomillashgan ukitish texnologiyasidir. Xrzirgi oliy maktabdagi samarali ukitish texnologiyasi muammoli ta’limdir. Uning vazifasi faol bilish jarayoniga undash va tafakkurda ilmiy-tadkikot uslubini shakllantirishdir. Muammoli ta’lim ijodiy faol shaxs tarbiyasi maksadlariga mos keladi.
   

( \ Muammoli ta’lim - talabalarda ijodiy izlanish, kichik tadkikotlarni amalga oshirish, muayyan farazlarni ilgari surish, natijalarni asoslash, ma’lum xulosalarga kelish kabi kunikma va malakalarni shakllantirishga yunaltirilgan ta’lim
Ch J
Bu turdagi ta’limning ilk goyalari amerikalik psixolog va pedagog J.Dyui (1859-1952 yy.) tomonidan asoslangan. U 1894 yilda Chikagoda ukitish ukuv rejasi buyicha emas, balki uyin va mexnat asosida olib boriladigan tajriba maktabini tashkil etgan.
J.Dyui muammoli ta’lim asosi sifatida kuyidagi yunalishlarni belgilagan (29-rasm):





29-rasm. Muammoli ta’limning asosi bulgan yunalishlar


105




Muallif kursatilgan yunalishlarda ta’limni tashkil etish uchun kuyidagi vositalardan foydalangan:
G ~Ch

1. 
   suz;
   
2. 
   san’at asarlari;
   
3. 
   texnik kurilmalar;
   
4. 
   uyinlar;
   

Ch_ J
Utgan asrning 60-yillarida muammoli ta’lim L.Rubinshteyn, M.I.Maxmutov, V.Okon, I.Ya.Lerner kabi tadkikotchilarning karash- lari negizida yanada rivojlangan. S.L.Rubinshteynning “Tafakkur muammoli vaziyatdan boshlanadi” degan goyasi muammoli ta’limning psixologik asosi sifatida kabul kilingan.
Muammoli ta’limning bir necha turlari mavjud. M: M.N.Skatkin uz ishlarida muammoli ta’limning kuyidagi turlari borligiga urgu beradi (30-rasm):





30-rasm. Muammoli ta’limning asosiy turlari
Muammoli ta’limning asosini muammo (yun. “tusik”, “kiyinchilik”) yoki muammoli vaziyat tashkil etib, muammoli ta’lim texnologiyasi ularning yechimini topishga xizmat kiladi. Kup x,olatlarda muammo va muammoli vaziyat sinonimlardek kabul kilinadi. Aslida esa ular bir-biridan fark kiladi.


106




Muammo (yunon. “tusik”, “kiyinchilik”, arab. “jumbokli”, “sirli”, “tushunilishi kiyin”) - xal kilinishi muxim nazariy va amaliy axamiyatga ega bulgan masala
Moxiyatiga kura muammo uni keltirib chikargan sabablarni urganish, uni xal etishda axamiyatli, samarali bulgan yul, metod va vositalarni izlash, ularning samarali ekanligini asoslovchi dalillarni tuplash, dalillarni yangicha, yangi taxlitda izoxlash asosida xal kilinadi.
Pedagogika soxasida kup xolatlarda “muammo” tushunchasi tashkiliy- pedagogik, psixologik, ta’limiy va tarbiyaviy masalalarni xal kilishda kullaniladi. Soxa nuktai nazardan pedagogik jarayonda kuyidagi xarakterdagi muammolarga murojaat kilinadi:
G L

• 
  didaktik xarakterdagi muammo
  
• 
  amaliy xarakterdagi muammo
  
• 
  ilmiy-metodik xarakterdagi muammo
  
• 
  sof ilmiy xarakterdagi muammo
  

V. J
Ma’lum bilimlar, noma’lum bilimlar va mavjud tajriba muammoning tarkibiy kismlari sifatida namoyon buladi.


Pedagogik muammo - xal kilinishi zarur, birok, xali yechish usuli noma’lum bulgan pedagogik xarakterdagi masala


Ta’lim jarayonida muammoni kuyish bir necha satxda kechadi. Ular (2-jadval):


107

Darajalar	Muammoni kuyish mo^iyati
1-daraja	U^ituvchi muammoni kuyadi va talabalarni uni x,al ^ilishga yunaltiradi
2-daraja	U^ituvchi muammoli vaziyatni bayon ^iladi va talabalarning uzlari musta^il ravishda muammoni shakllantiradi
3-daraja	U^ituvchi muammoni ^ursatib bermaydi, balki unga talabalarni rupara ^iladi. Talabalar muammoni anglagan x,olda uni uzlari shakllan- tirib, muammoni yechish usullarini tax,lil ^iladi

Ta’lim jarayonida masalani ^uyishda mavjud shart- sharoitlarni anщlashda muammo fundamental asos sifatida namoyon buladi. U^uv materiallari mazmunini uzlashtirishda muammoning ^uyilishi va x,al etilishi ^uyidagi bos^ichlarda kechadi (31-rasm):


108

r ^ra l ch i ■i£ s