Xalqaro standartlarni o’rganish Xalqaro standartlashtirish

Xalqaro standartlarni o’rganish
Xalqaro standartlashtirish — standartlashtirish, unda ishtirok etish Jahondagi barcha mamlakatlarning tegishli organlari uchun ochiq hisoblanadi
Standartlashtirish deganda haqiqiy va potensial vazifalarga nisbatan umumiy va takroriy qoʻllash qoidalarini belgilash orqali maʼlum bir sohada tartibga solishga erishishga qaratilgan faoliyat holatlari tushiniladi. Ushbu faoliyat standartlarni ishlab chiqish, nashr etish va qoʻllashda keng qoʻllaniladi.
Xalqaro standart xalqaro tashkilot tomonidan qabul qilingan standartdir. Standart mahsulot, foydalanish, saqlash, tashish, sotish va utilizatsiya qilish, ishlarni bajarish yoki xizmatlar koʻrsatish xususiyatlarini belgilaydigan hujjatdir sanaladi. Standart shuningdek, terminologiya, belgilar, qadoqlash, markalash yoki yorliqlarga qoʻyiladigan talablarni va ularni qoʻllash qoidalarini oʻz ichiga olishi ham mumkin. Amalda xalqaro standartlar deganda koʻpincha ilmiy-texnika jamiyatlari tomonidan ishlab chiqilgan va dunyoning turli mamlakatlarida norma sifatida qabul qilingan mintaqaviy standartlar va standartlar ham tushuniladi.
Xalqaro standartlashtirishning maqsadi va vazifalari
Xalqaro standartlarning asosiy maqsadi xalqaro miqyosda yangi sifat tizimlarini ishlab chiqish va mavjud sifat tizimlarini takomillashtirish va ularni sertifikatlash uchun yagona uslubiy asosni yaratishdan iborat. Standartlashtirish sohasidagi ilmiy-texnikaviy hamkorlik milliy standartlashtirish tizimini xalqaro, mintaqaviy va progressiv milliy standartlashtirish tizimlari bilan muvofiqlashtirishga qaratilgan. Xalqaro standartlashtirishdan dunyodagi qoloq mamlkatlar ham va rivojlangan davlatlar ham birdek manfaatdor sanaladi.
Xalqaro standartlashtirish maqsadlari:
Turli mamlakatlarda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning sifat darajasining yaqinlashishi;
Murakkab mahsulotlar elementlarining oʻzaro almashinishini taʼminlash;
Xalqaro savdoni rivojlantirish;
Ilmiy-texnikaviy axborotni oʻzaro almashish va ilmiy-texnikaviy taraqqiyotni jadallashtirishga koʻmaklashish.
Mahsulot, xom-ashyo, yarim tayyor mahsulotlar va butlovchi qismlarning texnik darajasi va sifatiga qoʻyiladigan talablarni, shuningdek, mahsulotlarni loyihalash va ishlab chiqarish sohasidagi normalar, talablar va usullarni belgilash, ishlab chiqarishning ilgʻor usullarini joriy etishni jadallashtirish imkonini beradi. Yuqori sifatli mahsulotlar va turlar, markalar va oʻlchamlarning mantiqsiz xilma-xilligini yoʻq qilish;
Ishlab chiqarishni ixtisoslashtirishning eng muhim sharti sifatida sanoat mahsulotlarini unifikatsiyalash va agregatsiyalashni rivojlantirish; ishlab chiqarish jarayonlarini kompleks mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish, bir-birini almashtirish darajasini oshirish, mahsulotlarni ishlatish va taʼmirlash samaradorligini oshirish;
Mamlakatda oʻlchovlarning birligi va ishonchliligini taʼminlash, fizik kattaliklar birliklarining davlat etalonlarini, shuningdek, eng yuqori aniqlikdagi oʻlchash usullari va vositalarini yaratish va takomillashtirish;
Hujjatlarning yagona tizimlarini, texnik-iqtisodiy axborotni tasniflash va kodlash tizimlarini ishlab chiqish;
Fan, texnika, iqtisodiyot tarmoqlarining eng muhim sohalarida yagona atamalar va belgilarni qabul qilish;
Mehnatni muhofaza qilish standartlari tizimini, tabiatni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan foydalanishni takomillashtirish sohasidagi standartlar tizimini shakllantirish;
Tashqi savdo, madaniy, ilmiy-texnikaviy aloqalar uchun qulay sharoitlar yaratish.
UNECE standartlashtirishning quyidagi asosiy ustuvor yoʻnalishlari hamda vazifalarini belgilab beradi.
Salomatlik va xavfsizlik;
Atrof-muhitni yaxshilash;
Ilmiy-texnikaviy hamkorlikni rivojlantirish;
Muvofiqlashtirilmagan normativ hujjatlardan kelib chiqadigan xalqaro savdodagi texnik toʻsiqlarni bartaraf etish.
UNECE roʻyxati standartlashtirish talab qilinadigan 15 ta sektorni belgilaydi.
Yadro energetikasi, radiatsiyaviy xavfsizlik va radiatsiyaviy himoya.
Qurilish uskunalari va elementlari.
Elektr va elektron uskunalar va ehtiyot qismlar.
Atrof muhitni muhofaza qilish.
Yongʻindan himoya qilish va oʻgʻirlikdan himoya qilish tizimlari.
Avtomobil jihozlari.
Sogʻliqni saqlash.
Qishloq va oʻrmon xoʻjaligi uchun traktorlar, mashinalar.
Transport uskunalari.
Maʼlumotlarni qayta ishlash.
Energiya.
Materiallar.
Boshqa mahsulotlar va uskunalar.
Metrologiya.
Sifatni taʼminlash va baholash.
Xalqaro standartlarni qoʻllash tartibi
Umumiy qoidalar
Xalqaro standartlar barcha ishtirokchi davlatlar uchun majburiy maqomga ega emas. Jahonning istalgan davlati ularni qoʻllash yoki qoʻllamaslik huquqiga ega hisoblanadi. ISO xalqaro standartini qoʻllash toʻgʻrisidagi qaror, asosan, mamlakatning xalqaro mehnat taqsimotidagi ishtiroki darajasi hamda uning tashqi savdosi holati bilan ham bogʻliq hisoblanadi.
ISO/IEC Guide 21:2004 xalqaro standartni bevosita va bilvosita qoʻllashni nazarda tutadi.
Toʻgʻridan-toʻgʻri qoʻllash — bu har qanday boshqa normativ hujjatda qabul qilinganidan qatʼi nazar, xalqaro standartning qoʻllanilishi.
Bilvosita qoʻllash — xalqaro standartni ushbu standart qabul qilingan boshqa normativ hujjat orqali qoʻllash.
ISO/IEC Guide 21 qabul qilingan va moslashtirilgan xalqaro standartlar tasniflash tizimini oʻrnatgan.
Identical (IDT): Texnik mazmuni va tuzilishi jihatidan bir xil, lekin kichik tahririy oʻzgarishlarni oʻz ichiga olishi mumkin.
Oʻzgartirilgan (MOD): Qabul qilingan standartlarda aniq belgilangan va tushuntirilgan texnik ogʻishlar mavjud.
Ekvivalent emas (NEQ): Mintaqaviy yoki milliy standart xalqaro standartlarga ekvivalent emas. Oʻzgarishlar aniq belgilanmagan va aniq yozishmalar oʻrnatilmagan.
Standartlashtirish boʻyicha xalqaro tashkilotlar
Xalqaro standartlashtirish tashkiloti (ISO)
ISO xalqaro tashkiloti 1947-yil 23-fevralda ixtiyoriy, nodavlat tashkilot sifatida ish boshladi. U 1946-yilda Londonda boʻlib oʻtgan yigʻilishda 25 ta sanoati rivojlangan davlat vakillari oʻrtasida xalqaro miqyosda turli sanoat standartlarini ishlab chiqishni muvofiqlashtirish va ularni qabul qilish tartibini amalga oshirish vakolatiga ega boʻlgan tashkilot yaratish toʻgʻrisidagi kelishuv asosida tashkil etilgan jahon boʻyicha umumiy Xalqaro miqyosdagi tashkilot hisoblanadi.