Xayitov sh. N., Artikova d. M., Musayeva j. K

3.1-rasm. Yangilik kiritishlar institustional tuzilmasidagi xatarli sarmoyalar.
Kelajakdagi innovastion tashkilotni rivojlanish qonunlari XXI asr iqtisodiyot
haqida evolyustion – institustional haqidagi kabi gap yuritadi. Ammo 1990
yillardayoq amalda tashkilotlarning oraliq shakllarini yaratishga 30 % amerikali va
25 % yaponiyali firmalar murojaat qilganlar.
Bozor raqobat munosabatlari avtonom bo’linmalari mustaqil ishtirokchilarning
birikish usullarni ko’p qirrali va yuqori malakalidir. bu shuning bilan izohlanadiki,
markazlashtirilgan boshqaruv va bozor mexanizmi bir birlarini to’ladiradilar va
harakatlarni birlashtirishdan sinergik samara beradilar. Markazlashtirilmagan model
tor ixtisoslashishda afzalroqdir, shuning bilan bir vaqtda markazlashtirilgan model
yangi bozorlar va yangi sohalarga kirishda katta samara beradi.
Innovastion tashkilotning tizim sifatidagi evolyustiyasi uning har tomonlama
rivojlanishga qobiliyat bilan yaqindan bog’langandir. Xuddi har tomonlama
rivojlanish firma ichidagi va firmalararo integrastion jarayonlarning kamchiliklarini
qoplaydi. turli tuman shaxsiylashtirilgan bozor talabini qanoatlantirishga javob
sifatida vujudga kelgan har tomonlama rivojlanish dastavval tovar turlari va
mahsulotlarning turli – tumanligi samarasiz asoslangan. Innovastion tashkilotda har
tomonlama rivojlanishga qobiliyat birinchi navbatda tashkilot ichidagi o’zgarishlar:
ishlab chiqarish quvvatlaridan ko’p maqsadli foydalanish, axborotlar, bilimlar, nou –
xaularni firma ichida bir ishlab chiqarishda boshqasiga uzatish bilan bog’liqdir.
Bozor institutlari
Moliya institutlari
Yangi korxonalarni
tashkil qilish
Institutsional
sarmoyadorlar
Universitetlar
Akademik markaz
Yirik korporatsiyalar
Yangi tuzilmalarni
tashkil qilish
Bozorning tuzilishini
o’zgatirish
Foydani shakllantirish,
uni qaytadan
moliyalashtirish va h.k
Venchurli
sarmoyadorlar
Innovatsion biznesning
egalari, ijrochilari

---

52
Tashkilotning har tomnlama rivojlanishning har xil shakllariga qobiliyati
asosiy sohalar, texnologiyalar, mahsulot turlari asosida shakllandi. Innovastion
tashkilotdagi har tomonlama rivojlanishning etakchilari bo’lgan har xil sohalarning
texnologiyalari va yuqori texnologik ishlab chiqarishlar asoslariga suyanishdan
iboratdir.
Bunday
yondashish
mahsulotning
raqobatbardoshligini
qo’llab
–
quvvatlash va yangi raqobat afzalligini yaratishning zarur sharti bo’ladi.
Daromadlikning
yetarlicha
me’yoriga
ega
bo’lgan
firma
bitta soha
imkoniyatlaridan
foydalanishda, qoidaga
ko’ra, har tomonlama
rivojlanishni
o’tkazmaydi. Bunda uning o’sish salohiyati pasaya boshlaydi. Ammo bozorlarni
to’ldirilishi, o’sish istiqbollarini torayishi va yangi texnologiyalarni vujudga kelishi
sari yirik tashkilotlar sohalarning tashqarisiga chiqadilar va innovastiyalar asosidagi
har tomonlama rivojlangan mahsulotni taklif qiladilar. Va bunda korporastiyaning
o’zi ko’pgina bozorlar, ko’p ilm talab qiladigan ishlab chiqarishlar va innovastion
oqimlar aloqasining markazi bo’ladilar.
Har tomonlama rivojlanish firma “ichidan” (yapon yo’li) yoki “tashqari”dan
firmalarni birlashishi, yutib yuborilishi, xarid qilinishi natijasida (amerikaga yo’l)
boshlanishi mumkin. Har tomonlama rivojlangan firma ham bozordagi o’sish
sur’atlari va ham firmaning raqobat o’rni bo’yicha ancha orqada qoladi. Har
tomonlama rivojlangan kompaniyaning bozordagi holatiga mos keluvchi ehtimol
bo’lgan korporativ strategiya matristali tahlil asosida tadqiqot qilindi, bu narsa 3.1-
jadvalda namoyish qilinmoqda.
3.1-jadval