Xələfli A. A
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
142 edilir. Rəqqasın rəqsinin dövrü (periodu) sərbəstdüşmə təcilinin qiymətindən asılıdır. 2. Bu qravimetr yaydan asılmış m qravitasiya kütləsinə malik olan cisimdir. Yükün çəkisi sərbəstdüşmə təcilinin qiymətindən asılıdır (R=mg). Yayın gərilməsi ilə təcilin nisbi dəyişməsini təyin etmək olur. 3. Qravitasiya variometrləri və qradientometrlərin sistemləri tərəzi kimi təqdim edilir. Bu cihazlarla qravitasiya potensialının ikinci törəməsini təyin edirlər. §45. Sərbəstdüşmə təcilinin rəqqaslı cihazla təyini Rəqqaslı cihazın köməyi ilə sərbəstdüşmə təcilinin həm mütləq, həm də nisbi qiymətini təyin etmək olar. Rəqqaslı üsulun əsas ölçmə prinsipi rəqqasın izoxron rəqsinə əsaslanır. Ən sadə rəqqaslı cihaz horizontal ox ətrafında sərbəst rəqsi hərəkət edən bərk. cisimdir Şəkil 46. Bəzi hallarda dövr edən rəqqaslardan istifadə edirlər . Rəqqasın 1 çubuğuna 2 iki prizma geyindirilib A və V, tilləri üzbəüz istiqamətdə qoyulub, bunlar arasındakı məsafə rəqqasın uzunluğuna bərabərdir 1. Rəqqas hər iki prizma üzərində rəqs edə bilər, bu mexanizm hər iki prizma üzərində rəqs zamanı rəqsin dövrü hər iki hal üçün sabit olur (yəni eyni olür). Belə rəqqaslar Sərbəstdüşmə təcilinin qiymətini böyük dəqiqliklə təyin etməyə imkan verir. Rəqsin dövrü (periodu) rəqqasın uzunluğundan və müşahidə məntəqəsində sərbəstdüşmə təcilindən g asılıdır. T= g l Rəqqasın uzunluğunu və rəqsin dövrünu (periodunu) bilərvk bu düstürla sərbəstdüşmə təcilinin qiymətini təyin edə bilərik. Rəqslərin dövrlərini xüsusi metodika (üsulla) ilə təyin edirlər. Bu metodika ilə sərbəstdüşmə təcilinin ölçmə dəqiqliyi xəta ilə birlik 143 Şək.46. Dövrü rəqqas. də 1mQal-dan çox olmamalıdır, yəni sərbəstdüşmə təcilinin mil- yonda bir qiyməti dəqiqliyində, rəqqasın uzunluğu və rəqslərin dövrünü də həmin dəqiqlik nisbətində təyin etmək vacibdir. Bunun üçün müşahidə nöqtələrində ölçülərin sayını artırmaq lazımdır. Beləliklə, bir nöqtədə ölçmə üçün 8-13 saatdan çox vaxt tələb olunur. Belə az məhsuldar iş indiki dövrdə geofiziki xidmət idarələrini qane etmir. Bir tərəfdən rəqqaslı müşahidələr imkan verir ki, sərbəstdüşmə təcilinin mütləq qiymətini təyin etsin, ona görə də bu cihazlarla istinad (dayaq) məntəqələrində sərbəstduşmə təcilinin mütləq qiyməti təyin olunur (Potsdam, Pulkova) və bütün Yer kürəsinin hər nöqtəsində təyin olunan qiymətləri burada təyin olunan qiymətlərlə əlaqələndirirlər. Müasir rəqqaslı cihazlar vasitəsilə müşa- hidə aparmağa çox cüzi vaxt tələb olunur və ölçülən qiymət böyük dəqiqliyə malik olur (milli Qalın 100-dən biri) və bu cihazların qravimetrik axtarış işlərində geniş istifadə olunmasına imkan yaradır. §46. Qravimetr haqqında qısa məlumat Bütün qravimetrlər sərbəstdüşmə təcilinin nisbi qiymətini təyin etmək üçün isifadə olunur. Bir məntəqədə təcilin tam qiymətini 144 yox, nöqtəyə nisbətən sərbəst düşən cismin təcilinin dəyişməsini təyin edirlər. Sadə qravimetr yaylı tərəzi prinsipi əsasında qurulub (şəkil 47), yəni yaydan asılmış yükə təsir edən qravitasiya sahəsinin qüvvəsi yayın elastiklik qüvvəsi ilə tarazlaşır. Bu halda yaydan asılan yük irəlləmə hərəkəti edir. Sərbəst düşən cismin təcili ilə yayın elastiki qüvvəsi arasında olan tarazlıq aşağıdakı şəkildə ifadə olunur. Şəkil 47. Yaylı qravimetrin sxemi. mg= l burada yayın elastiklik əmsalı, 1 yayın uzunluğudur. Burada yayın uzunluğunu dəqiq təyin etmək mümkün olmadığı üçün ölçməni iki məntəqədə aparırlar. mg 1 - mg 2 = (l 1 - l 2 ) g= l/mm Buradan görünür ki, sərbəst düşən cismin təcilinin dəyişməsi yayın uzanmasına səbəb olur. Elastiki sistemin quruluşuna görə qravimetrlər üç qrupa bölünürlər: I. kvars saplı 2. metallik 3. qaz vasitəsi ilə. Qravi axtarış işlərində geniş istifadə olunan kvars sapdan asılan astazirləşmiş sistemli qravimetrlərdir. QAK-3M, QAK-4M, QAK-PT, KBT-1M, QAK-6, KNU-KS, KNU-KA. 145 Bütün qravimetrlər şaquli Qolitsin seysmoqrafları əsasında qurulub. Hər özündən sonra hazırlanan qravimetr daha dəqiq və əvvəlkinin təkmilləşmiş formasıdır. Qravimetrlər üç əsas hissədən ibarətdir: 1. Cihazın özü, yəni ölçmə sistemi; 2. Xarici gövdə hissəsi (qabı); 3. Xarici temperaturdan qorunmaq üçün termostat (qab şək 48a). Şəkil 48 . Kvars qravimetri. A-qravimetrin sxemi; 1 Kvars sistemin gövdəsi. 2-Cihazın metal gövdəsi. 3-İstilikdən mühafizə qatı. 4. Qulp 5.Optik sistem yerləşdirilən orta hissə. 6. Ölcməni müvazinətə gətirmək üçün qurğu. 7. Düar qab. 8. Üst qapaq. 9. Cihazı tarazlamaq üçün vint. 10. Hesabat gətürmək üçün qurğu. II. İş- ıqlandırıcı lampanın patronu. 12. Okulyar. b) Qravimetrin elastik sisteminin sxemi. 1-. Rəqqas. 2-kvars sap. 3-Çərçivə. 4-Əsas yay. 5-Diapazon yayı. 6- Ölçməni müvazinəta kətirmək üçün qurğu. Bu cihazların quruluşu, elastik sistemə təsiri və əsas hissələri demək olar ki, eynidir. Ölçmə əməliyyatı və cihazın işə hazırlanması prinsip etibarı ilə bir-birindən heç fərqlənmir. Kvars qravimetrlərin Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|