ox atdm, nə qurşaq tutdun. Dastandan m ə'lum olur ki, qəhrəmanlar
silahlarla davrarımağı uşaqlıqdan öyrənirmişlər.
Qılıncın altından keçmək.
Bu, çox müqəddəs bir adətdir. Turk qəhrə-
manları öz qılınclarına xəyanət etmirbr. Onlar düşmənini bağışlayanda da
ona qılıncm altmdaii keçməyi ərnr edirlər. Bu xüsusiyyəti Beyrəyin də
xarakterində görürük. Qılınc müqəddəs silahdır. Onun xatirinə Beyrək
düşmənini bağışlayır. Folklor materiallarmda qılıncm m üqəddəsliyini təs-
diq edən çoxlu faktlar vardır, Nağrflarda. da qəhrəman anasından soruşur
ki, atasından ona nə mıras qalıb? Ana isə qılınc və qalxanı gətirib oğluna
verir. Bununla da qəhrəmanlığın atadan oğula miras qaldığı görünür. Belə
qılmc və qalxanda sakral güc vardır.
Taleyə inanma.
«Dədə Qorqud kitabt» qəhrəmanları taleyə inanırlar.
Dastandakı qəhrəmanların hər birinin öz taleyi vardır. Onlar bəxtlərindən
narazı deyillər. Taleyə Oğuz qəhrəmanları çox inamrlar. Hətta Dirsə xan
üçün «oğlu-qızı olmayanı allah-təala qarğayıbdır, biz də qarğarız» deyir-
lər. Dədə Qorqudun da taleyə inamla bağlı səsləşən fıkirbri vardır:
Hanı dedidiyim bəy ərənlər?
Dünya mənim deyənlər!
Əcəl aldı, yer gizlədi
Fani dünya kimə qaldı?
Gəlimli-gedimli dünya,
Son ucu ölümlü dünya!
Göy Tanrıya inam.
Qodim türkün Tanrısına sitayişi ərəblərin Allaha
inammdan üstündür. Qədim türk Tanrısını öz duaları ilə əzizləyir. Bu tan-
rını o, öz ruhundan ayırmır, bu Tanrı ona qardaşdır, atadır. Türkün ən bö-
yük inamı Göy Tanrıya olan inamıdır. Lcikin dastandakı Tanrı islamlaşdı-
rılmış Allah ilə çarpazlaşdırılmış türk Tänrısıdır. Bəkilin oğlu kafırlə üz-
üzə gəlir. İki dəfə kafırə məğlub olan İmran öz tanrısına - Allahına эп
səmimi h issb rlə xitab edir. Tanrı onu eşidir. İmran düşmənə qalib gəlir,
türk tanrısmm - Allahının gücünü hiss edən kafır müsəlman olur, onun di-
ninə girir.
Toy mərasimi.
Toy mərasiminin эп qədim forması «Dədə Qorqud» das-
tanmda Beyrəyin boyunda təsvir olunur. Bu toyun əsas əlam ətbri aşağı-
dakılardır: Ox atıb gərdoyin yerini tə'yin etmək, toyda bəyin yanında sağdış
və soldışm oturması, gəlin tərəfındən oğlana bəy köynəyinin verilməsi, 40
gün 40 gecə toy edilməsi. Prof. M.Həkimov yazır ki, ulu Oğuz adət-
ən'ənəsində cinsə görə nəsil artımma xüsusi diqqət verilraişdir. Dastanda
atanın arxası oğııl hesab olunur. Məhz oııa görə də İç Oğuz, Daş Oğuzlarda
toy mərasiminin də özünəməxsus xüsusiyyətləri nəzərə çarpır. Toydan son-
ra yurd seçilir, ev tikilir. Bu qayda ilə Oğuz sərhədləri genişbndirilir.
Ox atıb toy gərdəyi qurmaq.
Bu, çox qədim bir adət olmuşdur. Bəy
gərdəyinin belə təyin olunması türklərin hələ alaçıqlarda, göy çadırlarda
yaşadıqları dövrün relikt izlərindən biridir. Bu adotin «Dədə Qorqud
kitabı»nda «Beyrəyin boyu»nda təsvir olunması isə nəsildən-nəsilə ötürü-
lən və günümüzə gəlib çatmayan qədim toy ritualının tərkib hissəsidir. Bu
adətin əsas mahiyyətini türk ulusunun çevrəsmi böyütmək, Oğuz inzibati
ərazisinin sərhədlərini genişləndirmək təşkil edir. Bu, Göy Tanrının öz
övladlarından tələbidir. Onlar evlənməli və türk soyunu artırmalıdırlar.
Burada əsas vasitə müqəddəs hesab olunan yay-oxdur. Evlənən qəhrəman
öz təzə yurdunu - çadırım qurmaq üçün öz yaymdan ox atır. Oğuz sərhəd-
lərindən atılan ox türkün son sərhədlərini tə'yin edir. «Dədə Qorqud»da
Beyrək də Göy Tanrmın əmrino əməl edib ox atır, öz gərdəyini qurur.
Bəyin qaftanının öz igidlərirıin geyinməsi.
Qədim adətlərdən biri də qız
evindən oğlan üçün qaftanın göndərilməsidir. Nişanlı qız öz ə lb ri i b bu
qaftana naxış salır, onu nişanlısına göndərir. Вэу öz toyunda bu qaftanı
geyinməlidir. «Beyrəyin boyu»nda da bu adətin izbrinə rast gəlirik. Ba-
nıçiçək Beyrəyə qımıızı qaftan göndərir. Bu adətin ardınca başqa bir adət
boyda təsvir olunur. Beyrəyin yoldaşları dey irb r ki, sən qırmızı qaftan
geyinirsən, biz ağ qaftan. Веугэк qırmızı qaftanı bəy günündə geyinib
sonra onlara verəcəyini, 40 gün növbə i b igidbrin də geyinəcəyini vo'd
edir. 40 gün bitəndən sonra qaftanı dərvişə verəcəkbrini söybyir.
Prof. M.Həkimov həmin adətin bu gün respublikamızm Qərb zonasmda
«təzə bəyin taxtdan düşməsi», yə'ni bəylik yerini, libasım ondan sonra yeni
evlənən cavana təhvil vemıəsi ən'ənəsi ib eyniyyət təşkil etməsini yazır.
Beyrəyin toyu ilə bağlı olaraq 40 yoldaşının evlənməsi.
Beyrəyin 40
yoldaşının evlənməsi motivi bəyin (Beyrəyin) qaftanı ilə bağlı olan moti-
vin ardıdır. Dastanda təsvir olunur ki, Beyrək Baybecan bəyin qızını aldı.
Hündür evbrino, ağ otağma qayıtdı. Toy şənliyinə başlandı. Bu 40 igidin
bir neçəsinə Qazan xan, bir neçəsinə Bayındır xan qız verdibr. Веугэк də
yeddi bacısını yeddi igidə verdi. Qırx yerdə qırx otaq tikdirdi, otuz doq-
quz qız Ьэгэ öz bəxtinə-taleyinə görə bir-bir ox atdı. Qırx gün, qırx gecə
toy-düyün etdilər.
Pııl vahidi.
Ticarət əlaqəbri. «Dədə Qorqud kitabı»nda təsvir olundu-
ğuna görə, Oğuz türkbrinin pııl vahidi axçadır. Bunu «Dəli Domrulun
boyu»ndan görürük. Dəli Domrul quru çayın üzərindən saldığı körpüdən
keçənlərdən 33 axça, keçm əyənbrdon 40 axça alır. Lakin tarixdən qədim