Xülasə Tədqiqatın məqsədi müasir inkişaf mərhələ sinin xüsusiyyətləri və onların iqtisadi nəzəriyyəyə
Yüklə 179,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
imkan versin [4, 6.]. Buna görə iqtisadi təhlilin metodoloji prinsiplərinin əsaslı şə - kildə dəyişməsi və iqtisadi nəzəriyyə üzrə tədris fənninin plüralistik əsasda yenilən- məsi yolu ilə müasir dövrün tələblərinə cavab verən metodların daha səmərəli tətbiqi problemi aktuallaşır. İqtisad elminin yeni konsepsiyası olmadığına görə iqtisadi nəzəriyyə kursunda əks metodoloji istiqamətləri (klassik və neoklassik) üzə çıxartmağa çalışmaq lazım gəlir. Hazırda belə bir fikir yayılmışdır ki, vahid iqtisadi nəzəriyyə yoxdur, yalnız bir sıra ayrılmış iqtisadi konsepsiyalar vardır. Belə mülahizələr məqbul olmasa da, hər bir metodoloji istiqamətin başqa istiqamətlərlə əlaqəsini inkar etmək olmaz. On- ların arasında siyasi iqtisad, ekonomiks və son zamanlar geniş yayılmış institusional iqtisadiyyat daha əsaslı şəkildə tədqiq edilmişdir.Sual olunur: “Bunların əsasında vahid iqtisadi nəzəriyyə yaratmaq olarmı?”. Bu suala birmənalı cavab vermək çətindir. Fikrimizcə, bu hər şeydən əvvəl, “iqtisadi nəzəriyyə” söz birləşməsindəki nəzəriyyə sözünün sırf nəzəri anlayışlar və izahlar əsasında formalaşdığından və təkamül etdiyindən irəli gəlmişdir. Son illərdə tədris prosesində ekonomiksin metodologiya və metodikasına əsaslanan mikroiqtisadiyyat və makroiqtisadiyyat kurslarında istifadə edilməsi ilə əlaqədar iqtisadi nəzəriyyənin “riyaziyyatlaşması” baş vermişdir. Zənnimizcə, cəmiyyətin iqtisadi həyatına “ekonomiks” prizmasından nəzər salsaq, görərik ki, onun imtina etdiyimiz ənənəvi siyasi iqtisadla müqayisədə nöqsanları heç də az deyil dir. Bəli, siyasi iqtisadın əvvəlki kursları məddahlıq xarakterli mərkəzləşdirilmiş - bölgü, əsasən də inzibati-amirlik iqtisadiyyatı ilə fərqlənirdi. Lakin dünya iqtisad elminin istiqamətlərindən biri ilə bağlı özütənzimlənən sistem olaraq, bazar iqti- sadiyyatının abstrakt nəzəri ifadəsi kimi, “ekonomiks” də müasir dövrün bir çox su- allarına və tələblərinə cavab vermir. “Ekonomiks” keçid nəzəriyyəsi, özəlləşdirmə, liberallaşma, mülkiyyət və onun dəyişdirilməsi, qeyri bazar iqtisadi sistemi, bazarın konkret-tarixi, yəni meydana gəlməsi və keçici sistem olması, iqtisadiyyatın, onun sosiallaşdırılmasının idarə oluna bilməsinin sürətləndirilməsi, fəaliyyət göstər- məsində və inkişafında sosial-mədəni amillərin əhəmiyyətinin artırılması kimi əsas meyillərə faktiki olaraq reaksiya vermir. Standart makroiqtisadiyyatın tərkibində böhranların səbəbləri və ya onların olmaması, bu və ya digər artım keyfiyyətinin səbəbləri, artım və inkişaf, sosial-humanitar tərəqqinin iqtisadi əsasları suallarına cavab tapmaq qeyri mümkündür. Bundan əlavə, “ekonomiks” yalnız mübadilə və istehlakçı seçimi deyil, istehsal və bölgü prosesində müxtəlif iri insan qrupları (sinif lər, təbəqələr) arasında real ictimai münasibətlərin tədqiqatı problemlərini də kənarda qoyur. Bunun nəticəsi olaraq həm istehsal-iqtisadi, həm də sosial-iqtisadi problemlər əsasən inkar olunur. İqtisadyönümlü mütəxəssislərin iqtisadi təhsilini “ekonomiks”in dar çərçivəsi ilə məhdudlaşdırmaq bu təhsili kasıblaşdırır, onu ümu- miyyətlə, müasir sosial-iqtisadi reallıqlardan, xüsusən ölkənin iqtisadi həyatından ayrı salır. 96 Ə.Babayev XXI ƏSRİN ÇAĞIRIŞLARI VƏ MÜASİR İQTİSADİ NƏZƏRİYYƏNİN İNKİŞAF... 2(128)/2016 Söhbət heç də tədris prosesində “ekonomiks”dən imtina olunmasından getmir. Lakin vəzifə tədris prosesində ölkənin sosial-iqtisadi gerçəkliyini daha dolğun şə - kildə işıqlandırmaqdan, ölkədə bazar iqtisadiyyatının təşəkkülündəki ziddiyyətləri görməkdən ibarətdir. Həm də bu ziddiyyətləri Qərbin abstrakt nəzəri mühakimələrinə deyil, ilk növbədə, keçmişimizə və indimizə arxalanaraq, eyni zamanda müəyyən dərəcədə gələcəyə nəzər salaraq göstərmək lazımdır. Ekonomiks iqtisadi nəzəriyyənin mühüm, lakin yeganə olmayan hissəsidir. Buna görə də iqtisadi təhsilin tam dolğun olması məqsədi ilə iqtisadi nəzəriyyənin bütün elmi məktəblərini öyrənmək və mənimsəmək lazımdır. Çünki yalnız bu yolla iqti- sadiyyat və onun ictimai inkişafda yeri haqqında hərtərəfli və dərin təsəvvür for- malaşdırmaq olar. Təsadüfı deyil ki, son illərdə ABŞ, Avropa və Yaponiya kimi inkişaf etmiş ölkələrin universitetlərində tələbələrin müasir problemlərin həllində siyasi iqtisadın öyrənilməsinə ciddi fikir verilir. Azərbaycan ali məktəblərində də iqtisadi nəzəriyyəni, ekonomiksin bugünkü inhisarçı vəziyyətindən qaçaraq və onu dəf edərək, bütün rəngarəngliyi ilə tədris etmək vaxtı çatmışdır. Dünya təsərrüfatında rəqabətin güclənməsi şəraitində ölkənin iqtisadi inkişafı gənc nəslin bəşəriyyətin formalaşdırdığı iqtisadi biliklərin məcmusuna tam yiyələnməsini, zamanın tələblərinə hazır olmasını tələb edir. İqtisadi nəzəriyyənin siyasi iqtisad və ekonomiks istiqamətləri arasında mühüm fərqlər mövcuddur [7 s.68-70]. Siyasi iqtisad fəlsəfi biliklərin universalizminə, ekonomiks isə riyazi anlayışın universalizminə üstünlük verir. Ona görə də seçim məsələsi əslində belədir: real iqtisadiyyatı araşdıran tədqiqatçı üçün nə daha əhəmiyyətlidir - fəlsəfə yoxsa riyaziyyat, məna, yoxsa hesab? Birincisi, siyasi iqtisad istehsalda köklü səbəb-nəticə əlaqələrini öyrənir ki, bundan da məqsəd onun mahiyyət xarakterini açıqlamaqdır. Siyasi iqtisadın ümdə kateqoriyası dəyərdir. Ekonomiks səthi münasibətləri öyrənir və istehlak seçimini səmərələşdirmək prinsipi əsasında funksional asılılıqları təsvir edir. Ekonomiks üçün ümdə kateqoriya qiymət- dir. İkincisi, siyasi iqtisadın metodologiyası obyektiv xarakter daşıyan iqtisadi qa- nunları, məhz hadisələrin mahiyyəti, mahiyyətlər arasında münasibətlər səviyyəsində öyrənir və ümumiyyətlə mahiyyəti təzahürdən fərqləndirir,ekonomiksin metodo - logiyası isə iqtisadi qanunların mahiyyətinə varmadan zahiri iqtisadi formaları və onların funksional asılılıqlarının araşdırılması ilə kifayətlənir, bazar iqtisadiyyatının müxtəlif agentlərinin davranışının sosial-psixoloji motivlərinə üstünlük verir. Üçüncüsü, siyasi iqtisad sosial-sinfi münasibətlərə böyük diqqət yetirir, onu mülkiyyətin necə bölünməsi və cəmiyyətdə fərdlər, qruplar və siniflər arasında iqti- sadi münasibətlərin necə təşəkkül tapması maraqlandırır. Ekonomiks sosial cəhətdən bitərəf fəndir. Bu fənnin əsas problemi nadir və məhdud resurslar aləmində istehsal agentlərinin (satıcıların və alıcıların) iqtisadi seçimi ilə bağlıdır. Ona görə də ekonomiksin başlıca vəzifəsi son hədd faydalığı, son hədd məhsuldarlığını araşdır- maq və tələblə-təklif arasında tarazlığı axtarmaqdır. 97 Ə.Babayev XXI ƏSRİN ÇAĞIRIŞLARI VƏ MÜASİR İQTİSADİ NƏZƏRİYYƏNİN İNKİŞAF... 2(128)/2016 Yüklə 179,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|