Xülasə Tədqiqatın məqsədi müasir inkişaf mərhələ sinin xüsusiyyətləri və onların iqtisadi nəzəriyyəyə
Yüklə 179,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
3. İqtisad elmlərinin təsnifatı Hazırda ali məktəblərdə tədris sisteminin təkmilləşdirilməsi üçün iqtisadi nəzəriyyənin vaxtı çatmış təsnifat problemlərinin, onların sisteminin məntiqi qay- daya salınması da mühüm əhəmiyyət kəsb edir. İqtisadi nəzəriyyə insanların iqtisadi fəaliyyətlərində onların arasında baş verən iqtisadi münasibətlərin forma və məz- munun tədqiqinə həsr olunmuş bir elm sahəsidir. İqtisadi fəaliyyət bir tərəfdən hər birisinin öz tədqiqat predmeti olan, həmin fəaliyyətin xüsusiyyətlərinə uyğun priz- madan spesifik yanaşan, digər tərəfdən isə idrak metodları, məqsədləri və vasitələri ilə fərqlənən müxtəlif elmlər tərəfindən öyrənilir. Bu baxımdan, iqtisad elmlərini öyrənilən obyektin nəzəri cəhətdən ümumiləşdirilməsi dərəcəsinə görə bir-birindən fərqlənən iqtisadi tədqiqatların müxtəlif səviyyələrinə ayırmaq olar [2 s.27-28]. İqti- sadi nəzəriyyəyə aid olan fundamental metodoloji və ya ümumnəzəri problemlər birinci səviyyəni təşkil edir. İkinci səviyyənin problemləri xüsusi və ya funksional iqtisad elmlərinin (əməyin iqtisadiyyatı, maliyyə və kredit, marketinq, menecment, proqnozlaşdırma, iqtisadi statistika, mühasibat uçotu və audit, təsərrüfat fəaliyyə- tinin təhlili və s.) tədqiqat predmetinə daxildir. Üçüncü səviyyənin problemləri sahə iqtisad elmlərinin (sənayenin, kənd təsərrüfatının, nəqliyyatın, tikintinin iqtisadiyyatı və s.) tədqiqat predmetini təşkil edir. Bunlardan əlavə, bir-birinə yaxın olan sahələrarası və ya qarışıq iqtisad elmlərinin (iqtisadi tarix, iqtisadi sosiologiya, iqti- sadi coğrafiya və s.) tədqiqat predmeti olan aralıq səviyyənin problemlərini də qeyd etmək olar. Sistem şəklində fəaliyyət göstərən bütün iqtisad elmlərinin təsnifatı on- ların fundamental və tətbiqi elmlərə bölünməsi ilə tamamlanır. Fundamental elmə iqtisadi nəzəriyyə, tətbiqi elmlərə isə yerdə qalan bütün iqtisad elmləri daxildir. Ümu- miyyətlə, belə təsnifatlaşdırma nisbi xarakter daşıyır və bunun rolunu mütləq - ləşdirmək doğru olmazdı. İqtisadi nəzəriyyə bütün iqtisad elmləri sisteminin təməli kimi çıxış edir. Bu, ilk növbədə, onunla izah olunur ki, bu elm, fundamental qanunlar olan, yəni iqtisadi hadisələrin mahiyyətini bütövlükdə əks etdirən iqtisadi münasibətlər sisteminin ümumi qanunauyğunluqlarını öyrənir. İqtisad elmləri sistemində iqtisadi nəzəriy - yənin fundamental rolunun qnoseoloji əsası məhz bununla əlaqədardır. Məhz buna görə də bu elm dünyagörüşü xarakteri daşıyır, yəni iqtisadi problemlərə ümu- miləşdirilmiş prinsiplər müstəvisindən sistemli yanaşma metodlarını formalaşdırır. Deməli, iqtisadi nəzəriyyə artıq öz tədqiqat predmetinə görə başqa iqtisad elmləri üçün metodoloji resurs rolunda çıxış edir. İqtisadi nəzəriyyənin müəyyənləşdirdiyi kateqoriyalar, qanunlar, onların arasında olan qarşılıqlı əlaqə digər iqtisad elmlərinin tədqiqat metodologiyasının əsası kimi çıxış edir. Bu metodoloji əsas üzərində inkişaf edən iqtisad elmlərinin sonradan formalaşaraq müstəqil elm sahəsinə çevrilməsinin özü də iqtisadi nəzəriyyənin elmi məntiqinə söykənir. İqtisadi nəzəriyyənin elmi statusu insanların iqtisadi fəaliyyətlərinin şərtləri və 98 Ə.Babayev XXI ƏSRİN ÇAĞIRIŞLARI VƏ MÜASİR İQTİSADİ NƏZƏRİYYƏNİN İNKİŞAF... 2(128)/2016 formaları haqqında tam təsəvvür yaratması ilə də müəyyən olunur. Bu məqsədlə tədqiqat prosesində bütün iqtisadi hadisələr və proseslər tam halında nəzərdən keçi - rilir. Burada birincisi, onların yaranma səbəbləri, ikincisi, inkişaf qanunları və üçüncüsü, məhv olub getməsinin şərtləri aşkarlanır. Konkret iqtisad elmlərinə nis- bətən iqtisadi nəzəriyyənin predmetinin spesifik xüsusiyyətləri elə buradan irəli gəlir. Bu elm iqtisadiyyatı idarə edən qanunları - cəmiyyətin müxtəlif inkişaf səviyyəsində maddi nemətlərin və xidmətlərin bölüşdürülməsi, mübadiləsi və is- tehlakı qanunlarını tədqiq edir, həm də məhdud istehsal resurslarından səmərəli is- tifadə olunması üsullarını öyrənir («ekonomiks»). XX əsrdə iqtisadiyyatın bütün sahələrində əmək bölgüsünün sürətlə inkişafı, təkrar istehsal prosesinin keyfiyyətcə yeni informasiya sistemləri ilə təminatı milli və dünya təsərrüfatlarında ixtisaslaş- manın və çoxsahəliliyin artmasına səbəb olmuşdur. Bu hal müasir iqtisadi nəzəriyyənin məzmununda, məntiqi təhlilində və strukturunda öz ifadəsini tap- malıdır. Bu, eyni zamanda iqtisad elmləri sistemində konkret fənlərin sayının art- ması və iqtisadi nəzəriyyənin özünün bir elm olmaqla mürəkkəbləşməsində, onun predmetinin müəyyən dərəcədə təkmilləşməsində özünü göstərir. Dünya təsərrüfatında baş verən dəyişikliklər, əmək bölgüsünün dərinləşməsi iqti- sadi elmlər sistemində ixtisaslaşmanın daha da inkişafına səbəb olur. Yeni yaranmış sahələrin öyrənilməsi iqtisad elminin şaxələnməsinə, müvafiq istiqamətdə iqtisadi biliklərin inkişafına səbəb olur. Daha dar ixtisaslaşmış sahə iqtisad elmlərinin rolu- nun artmasında və onların əhəmiyyətinin çoxalmasında özünü göstərir. Ayrı-ayrı iqtisadi proseslərin nəzəri təhlili, elmi cəhətdən qiymətləndirilməsi çox hallarda müxtəlif elm sahələrinin biliklərindən istifadə etmək zərurəti yaradır. Nəticədə fən- lərarası araşdırmalar, birgə elmi tədqiqatların sayı çoxalır. Son illərdə təsərrüfat fəl- səfəsi, iqtisadi sosiologiya, institusional iqtisadiyyat və başqa bu kimi elmi sahələrin meydana gəlməsi buna sübutdur. Digər tərəfdən, ictimai inkişafın, o cümlədən iqti- sadi proseslərin tədqiqində daha çox riyaziyyat, fizika, kimya, mexanika kimi elm- lərin təhlil metodlarından geniş istifadə olunur. Aydındır ki, bu cür qarşılıqlı təsir və yeni bilik sahələrinin yaranması qədim fəlsəfədən başlayaraq geniş mənada elmin obyektiv inkişaf qanunauyğunluğudur. Bir çox elmlər, xüsusilə təbiət elmləri öz ta - rixində bu cür diferensiasiya prosesinə uğramış və çoxsaylı bölmə, yarımbölmə, şöbələr halında vahid elmin istiqamətləri kimi bu gün özlərini doğrultmaqdadır. Məsələn, fiziki kimya, fiziki biologiya, kvant mexanikası və başqa törəmə elmlər bugünkü fundamental fizika elmi ilə yanaşı yaşayır. İqtisadi nəzəriyyə elmində belə diferensiasiya prosesləri indi daha intensiv şəkildə gedir. Müasir dünyanın iqtisadi həyatında baş verən proseslərin elmi inikası, yuxarıda göstərdiyimiz kimi, iqtisadi nəzəriyyənin daha çox şaxələnməsinə, iqtisadi biliklərin yeni istiqamətlərinin yaran- masına səbəb olmuşdur. Bu hal, bir tərəfdən, iqtisadi hadisələrin yeni reallıqlarının öyrənilməsində kəmiyyət etibarilə tədqiqatın elmi yükünü yüngülləşdirir, digər tərəfdən, keyfiyyət səciyyəsi kimi tədqiqatın nəticələrində elmi bütövlük, inteqral 99 Ə.Babayev XXI ƏSRİN ÇAĞIRIŞLARI VƏ MÜASİR İQTİSADİ NƏZƏRİYYƏNİN İNKİŞAF... 2(128)/2016 Yüklə 179,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|