Yol düədü, kamal, yeri,
R
əfikdən kam al, yeri.
Kamal s
ərf eylə aəık,
Düədükcə kam al, yeri.
8. Bayatı qafiyəli olduəu rədifli cinas əəkli:
əzündə xal kimindi?
Getdigim yol kimindi?
L
əblərin sal aəzıma,
D
əhanın bal kimindi.
9.H
əm qafiyə və həm də rədifdə cinas əəkli:
əzziyəm yarım gilə,
Yem
əgə yarım gilə.
Baə ayaəa minnət eylər,
Getm
əgə yarım gilə.
Radloff türk xalq
ədəbiyyatına aid böyük küllüyatın Osmanlı
l
əhcəsinə aid olan cildində əqnat Kunoədan nəqlən göstərdigi
yüzl
ərcə maniləri
98
iki kısma ayırmıədır: mani sərlöhəsi altında
302 d
ənə ələladə mani qeyd edilmiədir. əkinci kısımda 229 dənə
kiç ik m
ənzum parçalar cinaslı manilər sərlöhəsi ilə göstərilmiədir.
Bu kısımda göstərilən manilər istər qafiyəcə, istərsə mısraların
ədədicə bizim cinaslı manilardan çox fərqlidir. Bu parçalar: dört
mısradan - səkkiz mısrayə qədər böyüklikdə mənzuməciklərdən
ibar
ətdir. Bir çoxlarının qafiyələrində cinas olmadıəı halda yanlıə
olarak cinaslı sayılmıədır.
99
Bizim bayatılarla qarəılaədırmaq
kolay olmaq üç ün buraya
ən xarakteristik bir-iki nümunə aldıq:
Abalar,
Kısa-kısa abalar.
S
ən bənimsən, bən sənin
El nafil
ə çabalar.
98
əəəəəəə əəəəəəə əəəəəəəəəə əəəəəəəə əəəəəə, əəəə. VIII, əəə.436-535,
ə.əəəəəəəəə, 1904 ə.
99
Baxınız: eyni məxəzdə 2,3,8 və digər parcalar.
217
Bu qit
əyi Radloff cinaslı olarak göstərir; halbuki bunda ci-
nas yokdur. Aəaəıdakı nümunələr cinaslıdır, fəkət əəkli bir xüsu-
siyy
ət havidir:
Adana,
Ahbab il
ə ye, iç, əylən,
Duəmana mal adama.
Canımı kurban edəyim,
Asilzad
ə adama.
Altı mısralıya nümunə:
Ara bana,
Keç gönül arabana,
Yoruldum, yolda qaldım,
Bin
əyim arabana;
əsmərdən aldım arzum
Bir b
əyaz ara bana.
S
əkkiz mısralıya nümunə:
Daəıdır,
Sular çaylar, daəıdır.
əıkdım bir daə baəına,
Sordum bu n
ə daəıdır?
Dedim: əu də nə daəı?
Dedi: F
ərhad daəıdır!
Alsam ya
rı qarəıma.
B
əlki qəmim daəıdır.
Bu misallardan açıkcasına anlaəılır ki, Radlofun Kunoəun
yalnıə təsiratına qapılarak cinaslı manilər deyə göstərdigi tama-
mil
ə baəka mahiyyət də mənzumcıklardır. Mani deyə göstərilən
beə yüzə qədər mənzum parça arasında yalnız on bir dənəsi qu-
ruluəca ərak bayatılarını (sadələrini) xatırlatır.
3. Az
ərbaycan bayatılarının göstərdigi xüsusiyyətlərdən biri
d
ə mısraların göstərdigi bölmə əəklidir. Tadueə Kovalski əsərində
maninin v
əzn və ahənginə aid verdigi məlumatda mani nevinin
v
əznində üç tip bulur:
a) yeddi hicalı mısrası 4 + 3 durəulu olanlar.
b) mısraları 3 + 4 durəulu olanlar.
218
c) mısrası 2 + (3 + 2) və 2 + 5 durəulu olanlar.
Halbuki Kovalskinin çıxardıəı nəticə bəncə çox əksikdir.
T
ədqiq əsasında Azərbaycan bayatılarının vəzn etibarilə on dört
əəkil göstərdigini meydana çıxara bildim ki, Kovalskinin çıxar-
dıəı nəticəyə görə çox böyük bir yekun tutur.
Bunu da
əvvəlcədən qeyd edəlim ki, qafiyəli havi olan bi-
rinci, ikinci v
ə dördüncü mısralar eyni müəyyən bölmələrə malik
o
lduəu halda, üçüncü mısra daima xüsusi bölmələr göstərir. Bu
c
əhət də aəaəıda ayrı olarak tədqiq edilmiədir.
Az
ərbaycan bayatılarında əldə edə bildigim vəzn xüsusiy-
y
ətlərindəki bölmələr bunlardır:
1. Mısraları 3 + 2 + 2 əəklində olan bayatılar.
Saəalah + qardan + doymaz,
X
əstələr + nardan + doymaz.
B
ənim xumarlı gözlərim,
Baxdıkca + yardan + doymaz.
2. Mısraları 3 + 4 əəklində olan bayatılar:
Zülfünü + daramısan,
Yumusan + daramısan.
əox da gögçək degilsən,
Gönlüm
ə + yaramısan.
3. Mısraları 4 + 3 əəklində olan bayatılar:
Kalyanından + çəkmərəm,
Doldurmaram + ç
əkmərəm.
Bir
əlim gəncin üstə,
əahmar vursa + çəkmərəm.
4. Mısraları 3 + 1 + 2 + 1 əəklində olan bayatılar:
əzizim + vay + mənim + çün,
D
əryalar + say + mənim + çün.
M
ən ölsəm sənə qurban,
S
ən ölsən + vay + mənim + çün.
5. Mısraları 3 + 3 + 1 əəklində olan bayatılar:
Getm
ərəm + ləzgiyə + mən,
219
Baxmaram + özg
əyə + mən.
Yar m
ənim öz yarımdır,
Verm
ərəm + özgəyə + mən.
6. Mısraları 3 + 2 + 2 əəklində olan bayatılar:
Mollanın + azan + yeri,
M
əscidi + azan + yeri.
Dilim il
ə yalaram,
Ayaəın + gəzən + yeri.
7. Mısraları 2 + 2 + 2 + 1 əəklində olaln bayatılar:
əldə + qəlyan + kibi + gəz,
əöldə + tərlan + kibi + gəz.
Analıəı unutgilən,
əzün + ceyran + kibi + gəz.
8. Mısraları 3 + 1 + 3 əəklində olan bayatılar:
əzizim + nar + əirindir,
H
əyvadan + nar + əirindir.
Qohum-
qardaə bir yana,
Hamıdan + yar + əirindir.
9. Mısraları 2 + 2 + 1 + 2 əəklində olan bayatılar.
Maəın + gəlir + boə + gəlir,
əçi + dolu + quə + gəlir.
Oəlanın dolu dəsmalı,
Yarına + necə + xoə + gəlir.
10. Mısraları 1 + 2 + 2 + 2 əəklində olan bayatılar:
M
ən + aəik + yaman + olur,
Ay + g
əlir + orman + olur.
Sındırma yar gönlünü,
Yar + ahı + yaman + olur.
11. Mısraları "2 + 3 + 2" əəklində olan bayatılar.
Aəıq + qaralar + məni,
Xalın + qaraldar + məni.
Yatmıədım xəyalınla,
220
Dostları ilə paylaş: |