Ъянуби азярбайъанда милли – демократик щярякат
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
19 Qoşunların ali rəisi olan əmirlər köçəri tayfaların başçıları təyin olunurdu. K.Zenonun məlumatına görə U.Həsənin qoşunu 100 min olub, (40 min döyüşçü, 60 min xidmətçi) o, Ağqoyunluların süvarilərinə heyranlığını gizlədə bilməyib. Qaraqoyunlu qoşununda təxminən 50 min, Şirvanşah dövlətinin isə 60 minə qədər hərbi qüvvəsinin varlığını güman etmək olar. Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu qoşunları hərbi təşkilat və təchizat baxımından o zamankı Avropa, hətta Osmanlı və Məmlük (Misir) ordusundan geridə qalırdı. Odlu silah, top və tüfəng ilk dəfə Ağqoyunlu ordusunda istifadə edilmişdir. Məlumdur ki, Uzun Həsən topu və digər odlu silahı venetsiyalılardan cüzi miqdarda ala bilirdi. Tərcanda (1473) Ağqoyunlu Ordusunun Osmanlılar tərəfindən məğlub edilməsinin əsas səbəbi orduda odlu silahı venetsiyalılardan cüzi miqdarda ala bilirdi. Tərcanda (1473) Ağqoyunlu ordusunun osmanlılar tərəfindən məğlub edilməsinin əsas səbəbi orduda odlu silahın olmaması idi. 1 MÖVZU VIII: Azərbaycan Səfəvi dövləti PLAN 1Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin yaranması və fəaliyyəti 2.XVI əsrdə Səfəvi-Osmanlı muharibələri 3.Səfəvi dövləti XVI əsrin ikinci yarisinda 4.IŞah Abbasin islahatlari 5.XVII əsrin birinci yarisinda Azərbaycan uğrunda Osmanlı-Səfəvi muharibələri 6.XVII əsrin ikinci yarisi XVIII əsrin əvvəllərində Səfəvilər dövlətinin siyasi vəziyyəti 7.XVI-XVIII əsrin əvvəllərində Azərbaycanin social-iqtisadi və mədəni həyati Ədəbiyyat 1. Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar.Bakı 1989 2. Azərbaycan tarixi.Bakı 1994 3. Mahmudov İ. Odlar Yurduna səyahət. B., 1980, səh.9-62. 4. Fərzəliyev Ş. Azərbaycan XV-XVI əsrlərdə. B., 1983. səh. 73-87, 113- 127. 5. Şah İsmayıl Xətai. (məqalələr toplusu – B., 1988). 6. Əfəndiyev O. Azərbaycan Səfəvi dövləti. B.,1993.II liyev Kamal. Античные источники по истории Азербаджана. Баку, 1986 . 7. Əliyarov S.S. “Dədəm - Qorqud kitabında ana xaqanlığı tarixinin izləri” – Azərbaycan filologiyası məsələləlri. Bakı 1984, səh 185-198. 8. Azərbaycan tarixi. VII cilddə III cild Bakı 2007 Səfəvilər sülaləsinin yüksəlişi monqol istilası dövrünə təsadüf edir. XIII yüzillikdə monqolların işğal etdikləri ərazidə kortəbii sufi-dərviş təriqəti yarandı və tezliklə sənətkarlar və kəndlilər içərisində geniş yayıldı. XIII yüzilliyin sonunda belə dərviş ordenlərindən biri də Azərbaycanın Ərdəbil şəhərində 2 yaranmışdı. Ordenin və Şeyxlər sülaləsinin adı müqəddəs sayılan Şeyx Səfiəddin İsaq Əl-Musəvi əl-Ərdəbilinin (1252-1334) adı ilə bağlı idi. Rəvayətə görə, səfəvilərin banisi Şeyx Səfiəddin iyirmi birinci nəsildən olan yeddinci şiə İmamı Musa Kazımdan törəmədir, bu da bilavasitə Həzrət Əlinin və Peyğəmbərin qızı Fatimənin iyirmi altıncı nəslidir. XIV əsrin ikinci yarısı – XV əsrdə Ərdəbil təriqətinin təkcə Azərbaycanda deyil, Rumda (Kiçik Asiya), farsda, İraqda, Gilanda, Talışda çoxlu müridləri və ardıcılları vardır. Beləliklə, XV əsrin ikinci yarısında Ərdəbil feodal hakimiyyətinin əhəmiyyəti daha da artdı. XIV-XV əsrlərdə Səfəvilər ağır həyat keçirən xalqın ədalətli hökmdar haqqında baş tutmayan arzusunu təcəssüm etdirən şiəliyi Azərbaycanda sürətlə yaydılar və ideoloci təblibat vasitəsinə çevirdilər. «Artıq Bidət şəklində» inkişaf edən inqilabi müxalifətdən Səfəvilər böyük məharətlə istifadə etdilər. Bu sahədə səfəvilərin müvəffəqiyyətinə səbəb Ərdəbil şeyxlərinin başçılıq etdiyi hərəkatın ölkənin oturaq əhalisinin tələbini ifadə etməsi idi. Bu mübarizələr səfəvilərin görkəmli başçıları Şeyx Səfiəddin Musanın (1334-1392), Şeyx Xacə Əlinin (1392-1427), Şeyx İbrahimin (1427-1447), Şeyx Cüneydin (1447-1460), Şeyx Heydərin (1460-1488), Şeyx Sultanəlinin (1488- 1495), nəhayət Şah İsmayılın (1487-1524) dövründə daha kəskin xarakter aldı. İ.P.Petruşevski Səfəvilərin tarixini dörd dövrə bölür: Birinci dövr – XIII əsrin sonlarından 1447-ci ilə qədər davam edir. Bu dövrdə Səfəvilər şiəliyi yayır, xalq kütlələrinin antifeodal hərəkatına başçılıq etməyə çalışdılar. Bu dövrdə Səfəvilərin hakimiyyəti Ərdəbil mahalından kənara çıxmır. İkinci dövr – 1447-1501-ci illər. Bu dövrdə Səfəvilər özlərini müstəqil ruhani feodalları kimi təqdim edir və Azərbaycanın siyasi həyatında mühüm rol oynayırlar. 3 Üçüncü dövr – 1501-1587-ci illər. Həmin illərə səfəvilərin hakimiyyəti yaranır, möhkəmlənir və onlar Azərbaycanın iqtisadi-siyasi və mədəni həyatında mühüm rol oynayırlar. Dördündü dövr isə 1587-1736-cı illəri əhatə edir. Bu dövrdə Səfəvi dövlətinin mərkəzi Təbrizdən İsfahana köçürülür. Dövlətin mahiyyəti dəyişilir. Bu bölgü əsasında belə nəticəyə gədirik ki, Səfəvilərin Ərdəbil hakimiyyəti dövrü 1501-ci ilə qədər, bütün Azərbaycanda hakimiyyət dövrü isə 1736-cı ilə qədər götürülməlidir. Səfəvilərin Ərdəbil dövrü ona görə maraq doğurur ki, bu kiçik ruhani feodallığı 80 ildən artıq bir dövrdə Azərbaycan feodal dövlətinin istinadgahı olmaqla, onların birləşdirilməsində mühüm rol oynamışdır. Məhz Səfəvilərin Ərdəbil hakimiyyəti mərkəzləşmiş Azərbaycan dövlətinin yaradılmasında rüşeym olmuşdur. Səfəvilərin mənşəyi məsələsi indiyədək mübahisə mövzusu olmuşdur. Lakin V.V.Bartoldun sülalənin türk mənşəli olması barədə söylədiyi fikir daha mötəbərdir və mənbə məlumatları ilə təsdiq edilir. Alim bu sülalənin banisi Şeyx Səfiəddin və onun nəslindən bəhs edərkən göstərirdi ki, «bu Ərdəbil şeyxləri şübhəsiz fars deyil, türk mənşəlidirlər». İ.P.Petruşevski də eyni fikri söyləmişdir: «İlk səfəvi şeyxləri Ərdəbildə yaşamışlar, onların doğma dili Azərbaycan dili olmuşdur». XV əsrin ortalarından etibarən Muğanın bir hissəsi, Qarabağ və Azərbaycanın Talış dağlarına qədər olan Şərq torpaqları onların təsiri altına düşdü. İndi səfəvi başçıları (Şeyx Cüneyd, Şeyx Heydər), tarix səhnəsində ruhani başçısı kimi yox, siyasi xadim kimi çıxış edirdilər. Bu vaxt Azərbaycanın cənubunda hakim olan Qaraqoyunlu Cahan şah Şeyx Cüneydin qüvvətlənməsindən ehtiyatlandığı üçün dövlətin ərazisini tərk etməyi ondan tələb etdi. 1449-cu ildə Cüneyd Ərdəbili tərk etdi, Misiri, Suriyanı, Mesopatomiyanı gəzib dolaşdıqdan sonra Diyarbakirə qayıtdı və burada Uzun Həsən tərəfindən səmimiyyətlə qarşılandı və onunla qohumluq əlaqəsi yaratdı. Uzun Həsənin bacısı Xədicəbəyimlə evləndi. O, dörd ilə yaxın Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|