Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AFAQ MƏSUD.
- ANAR.
- ÇİNGİZ ABDULLAYEV
577
milli poeziyamızın ürəklərdən silinməyən ənənələrindən? Yazıçılar Birliyinin qorxunc əntiq binasından? Ya bəlkə özündən? AFAQ MƏSUD. «Öz üzünü yazan adam. Dünyaya və göylərə Azərbaycandan daha yaxın olan böyük Vaqif Səmədoğluna»
Bəzən bir qədər çılpaq və kobud ədəbi üslubumda qəlbinə toxunduğum Anara kitabımı göndərərkən titul səhifəsində belə bir bənd yazmaq fikrinə düşdüm:
Sonradan onun bundan da inciyəcəyindən qorxub,bəndin əvəzinə: «Hörmətli Anar müəllimə » yazdım.
Duyğular imperiyası. «Azadlıq» qəzeti 23 fevral 2000 Vaxtilə «Azərbaycan» jurnalında(№2 1980) faşist Franko rejimi dörvünün görkəmli yazarı Anna Mariya Matutenin maraqlı bir yazısı dərc olumuşdu. Həmin məqaləni dilimizə çevirib,yazar haqqında qısa məlumatı bizə təqdim elən isə Anar idi.Məqalədə təsvir olunan mühit elə o zaman bizə yaman tanış gələcəkdi və fikirləşəcəydik ki,yəqin Anar bu məqaləni bizlərə əbəs yerə təqdim etməyib.Məqalədə təsvir olunun dövr süqutu labüd kommunist rejimi dövrünün bir başqa üzü deyildimi? O zaman isə bunu ancaq beləcə, dolayıı yolla söyləmək mümkün idi.Çünki azad düşüncə, fikir və əqidə sərbəstliyi Anarın təmsil etdiyi ədəbi nəslin də arzu və ümidlərində yaşayırdı. O arzu və ümidləri
578
gerçəkləşdirmək vəzifəsinin məhz onların üzərinə düşdüyünü qeyri-ixtiyari da olsa dərk edirdilər. Elə ona görə də 60-cı illərdə Azərbaycan ədəbiyyatında öz yerini tapan Anar imzası sadəcə daşıdığı adın ilkinliyi ilə yox,həm də üzərinə düşən o vəzifənin zamanında dərki ilə oxucuya yeni nəsə deyirdi.A nna Mariya Matute «Biz ona görə yazmağa başladıq ki,narazıydıq» -demişdi. «Biz- o vaxtın gəncliyi ətrafımzı sarmış riyakarlıq, saxtakarlıq,yalan, nadanlıq, cəhalət, anlaşılmazlıq mühitində,hər azad düşüncənin boğulduğu bir şəraitdə yaşayırdıq, nəfəs alırdıq, daha doğrusu nəfəs almağa çalışırdıq» - Anarın bu sözləri həmin o ispan yazıçısının fikirlərinin davamı kimi səslənirdi…» Ona görə də Anar və onunla bərabər 60-cı illərdə ədəbiyyata gələnlər yazmaya bliməzdilər. ZEMFİRA ƏSƏDULLAYEVA. Atalar və oğullar. «Azərbaycan» jurnalı №1 2005
sözləri -çox dəyərlidir.Deməli heç bir təşəbbüs hədər deyilimş,heç bir iş boş yerə görülmürmüş,heç nə əks-sədasız qalmırmış. Torpağa atılmış toxumlar cücərib baş qaldırdığı kimi beyinlərə səpilən fikirlər də zamanında yetişəcəkmiş. 25 il bundan qabaq dərc olunmuş bir tərcümə də kiminçünsə - qoy bu lap bir ya iki nəfər düşünən insan olsun - təsirsiz qalmayıb,dolayı yolla olsa da çatdırmaq istədiyim fikirlər,hisslər,mənəvi ismarışlar ünvanına çatıb. ANAR. Mətnlər.Əsərlərinin 6-cı cildində
579
ANAR: Bayaqdan bəri etdiyiniz söhbətlərə mən də fikrimi bildirmək istəyirəm.Xüsusiylə üç məsələylə bağlı.Birinci məsələ ondan ibarətdr ki, Çingiz deyir,əgər dedektiv oxusaydılar Qarabağ məsələsi başqa cür olardı.Sonra da özun misal gətirisən ki,Dostoyevskinin «Besı» əsəri inqilaba qarşıdır…Rus xalqı «Besı»nı oxuyandan sonra inqilab elədi,kommunizmi gətirdi,smosyalizmi gətirdi və Dostoyevskinin göstərdiyi bütün o dəhşətlər ki,vardı, təsəvvur eləmək olardı,hamısı gəldi başına. Yaxud alman ədəbyyatı ki, böyük,dahi ədəbiyyatdı, Götesi var, Şilleri var,amma faşizmin qabağını ala bilmədi.Deməli ədəbiyyatın rolunu şişirtmək də lazım deyil ki,guya ədəbiyyat hər şeyin qabağını ala bilər,eyni zamanda alçaltmaq da lazım deyil. İkincisi süjet məsələsi.Bax,mən sizə belə bir sücet danışım. Gözəl və cavan qadının əri yaşlı adamdır. O, ərini sevmir.Sonra cavan bir adama rast gəlir,ondan xoşlanır,onunla yaşamağa başlayırlar,ərindən ayrılır. Axırı da faciə ilə qurtarır.Bu hansı əsərin süjetidir? ÇİNGİZ ABDULLAYEV: «Anna Karenina» ANAR: Bəli,amma eyni zamanda da «Madam Bovari» bu süjetdədir.Süjetin görünür bir o qədər əhəmiyyəti yoxdur. «Anna Karenina» rus romanıdır,rus xarakteri,rus insanlarıdı, «Madam Bovari» də fransız.Demək məsələ süjetdə deyil. Məsələ o süjetin içində olan həyat materialı,milli xarakterlər,həyat tərzindədir.Əsas bax budur. Üçüncü məsələyə keçək Azərbaycanda rus məktəblərinə. Xahiş edirəm bunu heç kəs özünə götürməsin,sən də incimə,mən də inciməyəim,heç kəs inciməsin.Çünki biz doğrudan da ziyalılığı boynumuza götürmüşüksə,ziyalılıq çox şey bilməkdir,çox şey oxumaqdır.Rus məktəbini qurtaran Azərbaycan yazıçısı rus ədəbiyyatını gözəl bilir,dünya ədəbiyyatını gözəl bilir,amma «Dədə Qorqud»u bilirmi,Füzulini bilirmi,Sabiri bilirmi,Vaqifi bilirmi,Cəlil Məmmədquluzadəni bilirmi?Bilmirsə,demək bu da tam ziyalı deyil.Fransız ziyalısı Azəbaycan ədəbiyyatını bilməsə də ziyalı ola bilər Amma Azərbaycan ziyalısı öz ədəbiyyatını bilmirsə,deməli bu yarımçıq ziyalıdır.İstəsək də,istəməsək də rus dilində və Azərbaycan dilində təhsil ayrı-ayrılıqda bütöv ziyalıların
Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|