Yazılmışdır. Bu kitabda mülki hüquq münasibətlərinin yaranmasında aparıcı
Yüklə 2,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
III fəsil. Bağışlama müqaviləsi masını istisna edir. Hədiyyə verilən əmlakın hədiyyə alanın mülkiyyəti sayılması müqavilənin konstruksiyası ilə yanaşı, AR MM-in 673.4-cü maddəsinin mənasından da irəli gəlir. Orada göstərilib: "Bağışlamaqdan imtina edildikdə hədiyyə alan, əgər bağışlanmış predmet onun
mülkiyyətindədirsə, hədiyyəni qaytarmağa borcludur. Odur ki, əgər hədiyyə alan onun mülkiyyətinə verilmiş predmet üzərində mülkiyyət hüququndan istifadə edərək sərəncam vermişdirsə, o halda həmin predmet əldə edəndən geri tələb oluna bilməz. Mülki hüquq müqavilələrinin bir çoxu həm əvəzli, həm də əvəzsiz ola bilər (məsələn, borc müqaviləsi, tapşırıq müqaviləsi, saxlama müqaviləsi). Lakin yalnız bağışlama və əvəzsiz istifadə (ssuda) müqavilələri əvəzsiz xarakterlidir. İlk baxışdan müqavilənin əvəzsiz xarakteri mülki hüququn özünün təbiətinə ziddir. Belə ki, mülki hüququn tənzimetmə predmetinə aid olan əmlak münasibətləri ənənəvi olaraq əmlak-dəyər və əmtəə-pul münasibətləri çərçivəsində çıxış edir. Dəyər haqqında makroiqtisadi qanunun təsiri isə tam mənasında yalnız əvəzli öhdəlik münasibətlərində özünü göstərir. Deməli, əmtəələrin (əşya, iş və xidmətlər) özünəməxsus dövriyyəsi məhz burada həyata keçirilir'. Lakin bağışlama müqaviləsinin əvəzsiz xarakterinə istinad etməklə onun mülki hüquq münasibətlərinə aid edilməsinə şübhə ilə yanaşılması doğru olmayacaqdır. Digər əlamətlərinə görə bu müqavilə növü mülki hüquqi tənzimetmə predmetinin tələblərinə cavab verir. Belə ki, bağışlama müqaviləsi əmlakın (əşya, hüquq və s.) yerdəyişməsini, yəni bir şəxsdən (hədiyyə verəndən) başqa şəxsə (hədiyyə alana) keçməsini şərtləndirir. Bu yerdəyişmə də bərabərhüquqlu subyektlər arasında baş verir. Münasibətlər çərçivəsində bərabərhüquqluluq mülki qanunvericiliyin əsas prinsiplərindəndir. ' Гражданское право: Учебник / Под. ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. Том 2. М.: Проспект, 2003, с. 135 73
Rüfət Göyüşov İkincisi, bağışlama müqaviləsi üzrə hədiyyə verən müstəqil iradə ifadəsi əsasında öz əmlakını başqa şəxsin xeyrinə güzəşt edir. Qarşı tərəfin (hədiyyə alanın) hədiyyəni qəbul etməsi ilə müqavilə bağlanmış sayılır. Beləliklə, bağışlama müqaviləsi üzrə hüquq münasibətlərinə daxil olarkən tərəflər (hədiyyəni vermək və onu qəbul etməklə) öz iradələrinə uyğun olaraq münasibətlərdə iştirak edirlər. Bu zaman münasibətlərə hakim olan tərəflərin iradə müstəqilliyi əlaməti mülki hüquq münasibətlərini xarakterizə edən əsas prinsiplərdən biridir. Bağışlama müqaviləsinin mülki hüquqi tənzimetmə predme- tinə aid olmasını xarakterizə edən növbəti (üçüncü) əlamətini mülki dövriyyə iştirakçılarının əmlak müstəqilliyi prinsipinə əsaslanaraq izah etmək olar. Belə ki, qeyd edilən müqavilə üzrə hədiyyə verən digər dövriyyə iştirakçılarının əmlaklarından ayrılmış və onun özünə məxsus olan əşya üzərində sərəncam verir. Şəxsin özünə məxsus əmlakın üzərində digər şəxslərin hüququnu pozmamaqla istədiyi kimi sərəncam verə bilməsi hüququ mülkiyyət hüququnun məzmunundan irəli gələn hüquqdur. Odur ki, mülkiyyət hüquqlarının realizəsi yalnız mülki hüquqi tənzimetmə predmetinin obyektidir. Dördüncüsü, bağışlama mülki müqavilədir. Hüquq ədəbiyyatlarında bağışlamanı əmlaka mülkiyyət hüquqlarının yaranması əsaslarından biri olmaqla birtərəfli əqd kimi qəbul etməyi təklif edənlər vardır'. Bu fikrin əsası kimi, hədiyyə alanın hədiyyə verənə yönəlik heç bir vəzifəsinin olmaması faktı çıxış edir. Başqa sözlə, bağışlama real əqd kimi, hədiyyə alanın heç bir cavab tədbiri ilə müşahidə olunmadan hədiyyə verən tərəfindən əşyanın verilməsi ilə bağlanmış sayılır. Əks fikrin nümayəndələri isə hesab edirlər ki, bu müqavilənin predmeti kimi yalnız əşyalar deyil, əmlak hüquqları da çıxış ' Победаносцев К. Курс гражданского право. В 3-х т. СПб., 1986. Т. 3, с. 364-366. 74 III fəsil. Bağışlama müqaviləsi edir. Bundan başqa, bağışlama müqaviləsi real olduğu kimi, konsensual xarakterli də ola bilər. Belə ki, AR MM-in 668.1.5- ci maddəsində vəd formasında olan bağışlama müqaviləsini tənzimləyən norma əksini tapmışdır. Nəhayət, ən əsas ciddi arqument müqavilənin bağlanmasının təsdiqi üçün hədiyyə alanın razılığının olması tələbində ifadə olunur ki, bu da bir daha münasibətin müqavilə xarakterinə dəlalət edir. Bağışlamanın həyata keçirilməsi motivləri müxtəlif ola bilər: yardım etmək, dəstək vermək, stimul yaratmaq, ilkin kapitalı formalaşdırmaq və hətta qarşı tərəfi cavab tədbirinə stimullaşdırmaq. Bu mənada müqavilənin əvəzsiz xarakteri onun səbəbsiz olaraq yaranması demək deyildir. Lakin hər bir halda motiv müqavilənin çərçivəsindən kənarda mövcuddur və heç bir halda müqavilənin etibarlılığına təsir etmir. AR MM-in 347.3-cü maddəsində müəyyən olunmuş ümumi qaydaya görə, əqdin motivləri barəsində yanılma, onun razılaşma predmeti olduğu hallar istisna edilməklə, vacib əhəmiyyətə malik deyildir. İ.V.Yeliseyev qeyd edir ki, qarşı tərəfi zənginləşdirmək istəyi başqa bir əqdin motivi ola bilər. Məsələn, yaxın qohuma mənzilin bazar dəyərindən qat-qat aşağı balans qiyməti ilə satılması, iqtisadi cəhətdən zəngin hədiyyə olaraq qəbul edilə bilər. Lakin hüquqi cəhətdən bu münasibətlər bağışlama deyil, alqı-satqı müqaviləsi əsasında tənzimlənəcəkdir. Çünki qarşı tərəf balans dəyərində ifadə olunan alış qiymətini ödəməlidir. Odur ki, bağışlama müqaviləsinin əsası kimi yalnız qarşı tərəfi zənginləşdirmək isətyi deyil, həmçinin əmlakın əvəzsiz olaraq verməsi çıxış edir'. Bağışlama müqaviləsinin əvəzsiz xarakteri heç də o demək deyil ki, hədiyyə alan bütün əmlak vəzifələrindən azaddır. Belə ki, hədiyyənin verilməsi bu hədiyyənin ümumi ictimai məqsədlər üçün, həmçinin, müəyyən təyinat üzrə istifadəsi şərtini nəzərdə ' Гражданское право: Учебник / Под. ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. Том 2. М.: Проспект, 2003, с. 136. 75
Yüklə 2,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|