Yazılmışdır. Bu kitabda mülki hüquq münasibətlərinin yaranmasında aparıcı
Yüklə 2,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
II fosil. Dəyişdirmə müqaviləsi qaydaya görə, alqı-satqı müqaviləsindən irəli gələn alıcının malın dəyişdirilməsi və ya qaytarılması haqqında tələbi bu şərtlə ödənilməlidir ki, mal işlədilmiş olmasın, istehlak xassələri qorunub saxlansın və həmin satıcıdan alındığına dair sübutlar olsun. Göstərilən şərtlər ödənilmədikdə, yəni mal işlədilmiş olduqda, istehlak xassələri qorunub saxlanılmadıqda və satıcıdan alınmasına dair sübutlar olmadıqda dəyişdirməni həyata keçirtməkdən və beləliklə, eyni müqaviləni bağlamaqdan imtina edə bilər. Bu zaman müsbət qərar qəbul edib-etməmə artıq satıcının iradəsinə bağlıdır. Bir məsələni qeyd etmək lazımdır ki, adi halda dəyişdirmə müqaviləsini tənzimlyən normalarda malın işlədilməsi və ya istehlak xassələrini qismən və ya tamamilə itirməsi mülki dövriyyə iştirakçıları arasında bu cür əşyalarla əlaqədar dəyişdirmə müqaviləsinin bağlanmasına mane olan hal kimi nəzərdə tutula bilməz. Əks təqdirdə mülki dövriyyənin azadlığı məhdudlaşdırılmış olacaqdır.
Dəyişdirmə müqaviləsi əvəzli xarakterlidir və qarşılıqlıdır. Tərifdən də görünür ki, bu müqavilə üzrə bir tərəf digər tərəfin mülkiyyətinə verdiyi əşyanın əvəzi olaraq verilən əşyanı mülkiyyətinə qəbul edir. Bu zaman alqı-satqı müqaviləsindən fərqli olaraq satılan əşyanın alış qiyməti kimi pul deyil, əvəz kimi verilən əmtəə çıxış edir. AR MM-in 663.1-ci maddəsində qeyd olunur ki, əgər dəyişdirmə müqaviləsindən ayrı qayda irəli gəlmirsə, dəyişdirilməli mallar bərabər qiymətli sayılır. Təcrübədə dəyişdirilən əmtəələrin qiymətinin bərabər olmayan hallarına rast gəlinir. Misal üçün dəyişdirilən əmtəə digər əmtəənin dəyərindən aşağı olarsa, o zaman dəyişdirmə əmtəə+əmtəə+pul formasında olacaqdır. Bu münasibətlərin alqı-satqı və ya dəyişdirmə olması ilə əlaqədar qanunverici dəqiq mövqe müəyyən etməmişdir. 67 Rüfət Göyüşov Ümumi qaydaya əsasən, müqavilə tərəfləri bir əşyanın müqabilində digər əşyam verməyi öhdələrinə götürürlərsə, o zaman bu müqavilə dəyişdirmə müqaviləsi hesab olunacaqdır. Müqavilə azadlığı prinsipinə uyğun olaraq dəyişdirilən malların
əmtəələrin qiymətini formalaşdıran amillər müxtəlifdir. Əmtəələr dəyişdirilərkən onların qiymətlərinin bərabərləşdirilməsi hər zaman mümkün olmaya bilər. Cinsən müəyyən olunan əşyalarla əlaqədar tərəflər kəmiyyət, çəki və keyfiyyət göstəricilərindən çıxış edərək buna nail ola bilərlər. Məsələn, bir ton taxılın bazar qiyməti müəyyən olunaraq ona müvafiq çəkidə yanacağa dəyişdirilə bilər. Fərdən müəyyən olunan əşyalar dəyişdirilərkm qiymətin eyniləşdirilməsi mümkün olmaya bilər. Məsələn, torpaq sahəsi və avtomobil dəyişdirilərkən bu əmlakların real bazar qiymətlərinin üst-üstə düşməsi çox nadir hallarda ola bilər. Odur ki, dəyişdirilən əmlakların qiymətlərinin bərabər hesab edilməsi və yaxud aşağı dəyərli əmlakın üzərinə əlavə pul vəsaitinin verilməsi tərəflərin razılaşmasından asılıdır. Bu zaman unikal bir vəziyyət yaranmış olacaqdır. Belə ki, əgər dəyişdirilən malların qiymətləri arasında fərq varsa və tərəflər əlavə pulun ödənilməsini razılaşdırmayıblarsa o halda yüksək dəyərə malik əşyanı verən şəxs dəyərin artıq olan hissəsini sanki' qarşı tərəfə bağışlamış olur. Yox, əgər yüksək dəyərə malik olan əşyanın digər əşyanın qiyməti ilə örtülən dəyərinin üstündə qalan hissəsi ilə əlaqədar ' Sanki ifadəsi Roma hüququndan bizə molumdur. Roma hüququnda öhdəliklərin təsnifatı müqavilələr və sanki müqavilədən yaranan öhdəliklər (xüsusi mükafatlandırmanın açıq elan edilməsi, birtərəfli hüquqa uyğun hərəkətlərdən yaranan öhdəliklər) və deliktlər və sanki deliktlordən yaranan öhdəliklər əsasında aparırdılar. Sanki ifadəsi onu ehtiva edir ki, tərəflər arasında müqavilə yoxdur, amma müqavilədən irəli gələn hüquq və vəzifələr vardır. Bilavasitə delikt yoxdur, amma hüquqi pozuntulardan əmələ gələn hüquq və vəzifələr yaranmışdır. Yuxarıda qeyd etdiyimiz misalda tərəflər arasında bağışlama və alqı-satqı müqaviləsi yoxdur, amma bu müqavilələri tənzimləyən şərtlər yaranmışdır. 68
II fəsil. Dəyişdirmə müqaviləsi əlavə pul vəsaitinin verilməsi razılaşdırılıbsa, o zaman həmin hissə ilə əlaqədar, sanki alqı-satqı müqaviləsi bağlanmış olacaqdır. Dəyişdirmə müqaviləsinin tərəfləri qarşılıqlı hüquq və vəzifələr daşıdıqları üçün bu müqavilə sinelaqmatik müqavilədir. Roma hüququnda dəyişdirmə müqaviləsi (permutatio) adsız kontraktlar' sırasına aid idi. Müasir qanunvericiliklərdə verilən anlayış onun
tərəflərin razılığa gəlməsi müqavilənin bağlanmış hesab edilməsi üçün kifayət sayılır. Müqavilə bağlandıqdan sonra vəzifəsini icra etməyən tərəfin mah vermək öhdəliyinin icrasına öhdəliklərin qarşılıqlı icrası haqqında qaydalar tətbiq edilir.
kimi, dəyişdirmə müqaviləsinin də mühüm şərti hesab olunur. Dəyişdirmə müqaviləsinə verilən anlayışdan görünür ki, bəzi müqavilələrdən (tələblərin və hüquqların alqı-satqısı, faktorinq, bağışlama, icarə və s.) fərqli olaraq (müqavilənin predmeti qismində əmlak hüquqlarının çıxış edə bildiyi müqavilələr) dəyişdirmə müqaviləsinin predmeti kimi əşyalar (daşınar və daşınmaz) çıxış edə bilər. Mülki dövriyyədən çıxarılmayan istənilən əşyaların dövriyyəsinin mümkünlüyü şübhə doğurmur. Bununla belə, bəzi əmlak hüquqlarının, əgər dəyişdirmə müqaviləsinin təbiətinə zidd deyildirsə, onun predmeti kimi çıxış edə bilməsi AR MM-in 662.2-ci maddəsinin (dəyişdirmə müqaviləsinə alqı-satqı haqqında göstərişlər müvafiq surətdə tətbiq edilir) tələblərini nəzəri alaraq mümkün hesab etmək olar. Belə ki, güzəşt edilməsi və ya girov qoyulması mümkün olan tələbin və hüququn mülkiyyətçisi onu başqa şəxsin mülkiyyətinə verə bildiyi üçün bunu alqı-satqı və ya dəyişdirmə müqaviləsi vasitə- ‘ Adsız kontraktlar istilahı o manada başa düşülürdü ki, bu kontraktlar əsas sivil kontraktlardan heç birinə (real, konsensual, verbal, literal) aid olan əlaməti yox idi. Bax. İ.B.Novitski. Roma Hüququ (Rus dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə) / tərcümə edən və elmi redaktor İ.Ə. Vəliyev. Bakı: "Adiloğlu" nəşriyyatı 2006, səh.230-231.
Yüklə 2,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|