Yazılmışdır. Bu kitabda mülki hüquq münasibətlərinin yaranmasında aparıcı
Yüklə 2,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rüfət Göyüşov
- Müqavilənin elementləri.
Rüfət Göyüşov na yaxın olmaqla başlanğıcını oradan götürür. Faktorinq' xüsusi müqavilə növü kimi, yüz ilə yaxındır ki, bazar iqtisadiyyatı ölkələrinin qanunvericiliklərində nəzərdə tutulmuşdur. Bu müqavilənin təsərrüfat təyinatını AR MM-in 655.1-ci maddəsində verilən anlayış əsasında təhlil etmək olar. Həmin anlayışa görə, faktorinq pul tələbinin güzəşt edilməsi müqabilində maliyyələşdirmədir. Faktorinq müqaviləsinə görə bir tərəf (faktor) üçüncü şəxs (borclu) barəsində müştərinin (kreditorun) üçüncü şəxsə mal verməsindən, işlər görməsindən və ya xidmətlər göstərməsindən irəli gələn pul tələbinin hesabına digər tərəfə (müştəriyə) pul vəsaiti verir və ya verməyi öhdəsinə götürür, müştəri isə bu pul tələbini faktora güzəşt edir və ya güzəşt etməyi öhdəsinə götürür. Rus müəlliflərindən D.A.Medvedevə görə faktorinq müqaviləsi bir tərəfin digər iştirakçını ödəniş hüquq və tələblərində ifadə olunan kreditləşmə üsuludur-. Belə bir fikir yürütməyə əsas verən amili faktorinq müqaviləsinin Rusiya Mülki Məcəlləsinin borc və kredit münasibətlərini tənzimləyən normalar sırasında yer alması ilə izah etmək olar. Bizim Mülki Məcəlləmizdə faktorinq müqaviləsi alqı-satqı müqaviləsini tənzimləyən 29-cu fəslin 7-ci paraqrafında yerləşdirilmişdir. Bu yanaşmanı faktorinq müqaviləsinin təbiətinə mü- ' Faktorinq termini ingilis dilindən götürülmüşdür və agentliyin müxtəlif anlamı mənasım ifadə edir. Beynəlxalq təcrübədə faktorinq ilə yanaşı, ona yaxın olan və fransız dilindən götürülmüş forfait anlayışından da istifadə edilir. Sonuncu əsasən veksel üzrə hüquqların maliyyə agentinə (forfaitə, yəni veksel alana) keçməsini ifadə edir (bax. Шмитгофф К. Експорт: право и практика международной торговли. М., 1993, с.231-237; Гражданское право: Учебник / Под. ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. Том 2. М.: Проспект, 2003, С.507). - Гражданское право: Учебник / Под. ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. Том 2. М.: Проспект, 2003, с.508. 58 I fəsil. Alqı-satqı müqaviləsi nasibətdə daha doğru saymaq olar. Belə ki, AR MM-in 655.1-ci maddəsində faktorinq müqaviləsinə verilən anlayışdan da görünür ki, mahiyyət etibarı ilə faktorinq müqaviləsi həmin məcəllənin 29-cu fəslinin 6-ci paraqrafmda nəzərdə tutulan tələblərin və hüquqların alqı-satqısı münasibətlərinə yaxındır. Bu yaxınlıq AR MM-in 656-cı maddəsi ilə də müəyyən olunur. Həmin normaya görə, əgər Mülki Məcəllənin faktorinq münasibətlərini tənzimləyən 29-cu fəslinin 7-ci paraqrafmın müddəalarından ayrı qayda irəli gəlmirsə, faktorinq müqaviləsinə tələblərin alqı- satqısı və verilməsi haqqında müddəalar tətbiq edilir. Faktorinq müqaviləsinə verilən anlayışdan çıxış edərək deyə bilərik ki, pul tələbinin güzəşti müqabilində maliyyələşdirmə münasibətləri qarşılıqlı və əvəzli xarakterlidir. Həm faktorun, həm də müştərinin müqavilədən irəli gələn qarşılıqlı hüquq və vəzifələri vardır. Əvəzlidir ona görə ki, müştəri üçüncü şəxsə qarşı olan tələblərini faktora güzəştə gedir, faktor isə bunun əvəzində müştərini maliyyələşdirir. Faktorinq müqaviləsi üzrə güzəşt edilən tələblərə əvəz kimi, pul vəsaitləri ilə yanaşı, müştəri üçün mühasibat uçotunun aparılması, habelə müştəriyə güzəşt predmeti olan pul tələbləri ilə bağlı digər maliyyə xidmətlərinin göstərilməsi də daxil ola bilər (bax. AR MM, mad.655.4). Faktorinq müqaviləsi həm real, həm də konsensual müqavilə kimi qəbul edilə bilər. Tərifdən də görünür ki, faktor pul vəsaiti verir və müştəri isə üçüncü şəxsə qarşı tələbləri güzəşt edir, bu halda müqavilə realdır. İkinci halda faktor pul vəsaitini verməyi, müştəri isə üçüncü şəxsə qarşı tələblərini faktora güzəşt etməyi öhdəsinə götürür, bu halda isə müqavilə konsensualdır, yəni tərəflər arasında hüquq və vəzifələrin yaranması üçün tərəflərin razılığa gəlməsi kifayətdir. Adi halda faktorinq müqaviləsinin əsas məqsədi, pul tələbinin güzəşti müqabilində faktordan pul vəsaitini almaqdır. Bununla bərabər, qanunvericilikdə pul tələbinin güzəştinin xüsusi 59 Rüfət Göyüşov halı da nəzərdə tutulmuşdur. Belə ki, AR MM-in 655.3-cü maddəsinə əsasən, müştəri faktor qarşısında öhdəliyinin icrasım təmin etmək məqsədi ilə də borcluya olan pul tələbini faktora güzəşt edə bilər. Müqavilənin elementləri. Pul tələbinin güzəşti müqabilində maliyyələşdirmə münasibətləri ticarət vasitəçiliyindən və maliyyə xidmətlərinin inkişafının nəticəsi olaraq formalaşmışdır. Buna görə də faktorinq müqaviləsi üzrə əlaqələrin strukturu komissiya müqaviləsinin sxemi üzrə qurulmuşdur. Müqavilənin bağlanması zamanı əsas (daxili) və törəmə (xarici) olmaqla iki qrup münasibətlər yaranır. Daxili münasibətlər müqavilənin iştirakçıları arasında yaranır: maliyyə agenti olan faktor və müştəri. Maliyyə agenti - müqavilənin xüsusi subyektidir. O, kommersiya təşkilatı olmaqla peşəkar surətdə faktorinq xidmətləri göstərir'. AR MM-in 655.6-cı maddəsində qeyd olunur ki, faktorinq müqavilələrini faktor kimi banklar və digər kredit təşkilatları, habelə bu cür fəaliyyəti həyata keçirməyə icazəsi olan başqa kommersiya təşkilatları bağlaya bilərlər. Bu müqavilə üzrə müştəri qismində mülki dövriyyənin istənilən şəxsi çıxış edə bilər. Lakin təcrübədə əksər hallarda müştəri kimi kommersiya təşkilatları çıxış edir. Faktorinq müqaviləsi üzrə xarici münasibətlər faktor ilə müştərinin borclusu arasında yaranır. Bu münasibətlər faktorinq müqaviləsinin predmetinə daxil olmasa da onunla bilavasitə əlaqədədir. Müqavilənin predmeti kimi pul vəsaitlərinin alınması müqabilində güzəşt edilən pul tələbi çıxış edir. Müqavilənin predmeti qismində çıxış edən tələb mütləq pul formasında olmalıdır-. Digər əmlak tələbinin güzəşti halında (məsələn, əşyanın verilməsi ‘ Гражданское право: Учебник / Под. ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. Том 2. М.: Проспект, 2003, с. 509. - Yenə orada, səh. 510. 60 Yüklə 2,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|