Yazılmışdır. Bu kitabda mülki hüquq münasibətlərinin yaranmasında aparıcı
Yüklə 2,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
III fəsil. Bağışlama müqaviləsi da qeyd etmişdik. Bura hədiyyə verənin imtina hüququ (hədiyyə verilənə qədər, hədiyyənin restitusiyası hüququ və hədiyyə qəbul edildikdən sonra bağışlamaqdan imtina hüququ) aiddir. Obyektiv səbəblər imtina hüququnun həyata keçirilməsinə zərurət olmadan bağışlama müqaviləsinin ləğvini nəzərdə tutur ki, bunun da əsasları AR MM-in 674.1-ci maddəsində nəzərdə tutulmuşdur. Həmin normaya əsasən, bağışlanması vəd edilmiş əşya itirildikdə və ya məhv olduqda və ya hədiyyə verənin əmlakı üçün müsabiqə icraatı başlandıqda müqavilə ləğv edilir və öhdəliyə xitam verilir. Bağışlama müqaviləsi üzrə öhdəliklərə hüquqi faktlar olan hadisələrin baş verməsi nəticəsində də xitam verilir. Belə ki, hədiyyə verən vaxtaşırı xidmətlər göstərməyi öhdəsinə götürdükdə, əgər ayrı şərt qoyulmayıbsa, bu öhdəliyə onun ölümü ilə xitam verilir (bax. AR MM, mad. 674.2). 91 Rüfət Göyüşov IV FƏSİL. Renta müqaviləsi 4.1. Renta müqaviləsinin anlayışı və əlamətləri Renta müqaviləsi mülki dövriyyədə orta əsrlərdən məlumdur. Hüquq ədəbiyyatlarında Avropa qanunvericiliyində renta münasibətlərinin yaranmasının iki səbəbini qeyd edirlər. Məşhur fransız sivilist alimi L.J.Morander birinci səbəb kimi nağd pul vəsaitlərinin çatışmazlığını göstərirdi və qeyd edirdi ki, öz əmlakını satmaq istəyən mülkiyyətçi onu birdəfəlik ödəmək şərti ilə almaq istəyən müştərini tapmaqda çətinlik çəkirdi. Lakin daimi olaraq müntəzəm ödəmələr vasitəsilə həmin əmlakı almaq istəyən müştərilər çox idi. Müəllif tarixən renta müqaviləsinin yranmasmm ikinci səbəbi kimi kilsənin faizlə borc verməni qadağan etməsini göstərirdi. Onun fikrincə, bu utandırıcı qadağa idi. Lakin insanlar bütün bu qadağanlardan yayınmaq istəyirdilər və bu məqsədilə renta müqaviləsindən istifadə edirdilər. Böyük məbləğdə borc alan şəxs həmin borca görə faizlər ödəməyi və borcu qaytarmağı deyil, kreditora illik renta ödəməyi öhdəsinə götürürdü'. Renta müqaviləsi bizim qanunvericiliyə ilk dəfədir ki, daxil edilib. Lakin oxşar münasibətləri tənzimləyən normalar 1964-cü il Azərb.SSR Mülki Məcəlləsində də nəzərdə tutulmuşdu. Həmin qaydalar bir sıra məhdudiyyətlərlə yaşayış sahəsinin satıcısının ömürlük himayədə saxlanılması müqabilində alqı-satqı müqaviləsinin bağlanmasına yol verilirdi. Bu məhdudiyyətlər ondan ibarət idi ki, yaşayış sahəsinin satıcısı qismində ancaq əmək qabiliy- ' Гражданское право. Том II. Полутом 1: Учебник / Отв.ред.проф. Е.А.Суханов - М.: Волтере Ю 1 увер, 2004, стр.350. 92 IV fosil. Renta müqaviləsi yətini itirmiş şəxs çıxış edə bilərdi. Hal-hazırda ictimai siyasi quruluşun dəyişməsi ilə əlaqədar bu cür məhdudiyyətlər aradan qalxmış və tarixən digər ölkələrin hüququnda mövcud olan oxşar mülki münasibətləri tənzimləyən yeni normalar qanunvericiliyə əlavə edilmişdir. Bu münasibətlərin tənzimlənməsi renta müqaviləsi ilə həyata keçirilir. Renta müqaviləsi ingilis-amerikan, eləcə də roman-alman hüquq sistemində kifayət qədər tarixə malik olan müqavilə kimi tanınır. Renta sözünün özü müasir qanunvericilikdə olan kirayə və icarə anlayışına uyğundur. Odur ki, bu müqavilədə həm kirayənin, həm də alqı-satqınm elementləri var desək, səhv eləmərik. Renta müqaviləsinin anlayışı AR MM-in 864.1-ci maddəsində aşağıdakı kimi verilmişdir: "Renta müqaviləsinə görə bir tərəf (renta alan) əmlakı digər tərəfin (renta ödəyicisinin) mülkiyyətinə verir, renta ödəyicisi isə alınmış əmlakın müqabilində renta alana vaxtaşırı müəyyən pul məbləği şəklində renta ödəməyi öhdəsinə götürür". Ümumi qaydaya əsasən, renta müqaviləsi əmlakın mülkiyyətə verilməsi ilə əlaqədar yaranan öhdəliklər sırasına aidddir. Lakin bu müqavilə ödənişin birdəfəlik deyil, hissə-hissə həyata keçirilməsinə, həmçinin ömürlük renta müqaviləsi üzrə renta ödəyicisinin müqaviləni əhəmiyyətli dərəcədə pozduqda renta alanın renta ödəyicisində rentanı satın almağı və ya müqaviləni ləğv etməyi və zərərin əvəzini ödəməyi tələb etmə xüsusiyyətinə və bir sıra digər əlamətlərinə görə kirayə müqaviləsinə yaxındır. Lakin əlbəttə ki, kirayə müqaviləsi deyildir. Tərifdə verilən anlayışdan da görünür ki, renta müqaviləsi real müqavilədir, belə ki, müqavilənin bağlanmış hesab edilməsi üçün əmlakın renta ödəyicisinə verilməsi tələb olunur. Əmlakın verilməsindən sonra renta alan müqavilə üzrə heç bir vəzifə daşımayıb yalnız hüquqlara malik olduğu üçün, demək olar ki, bu müqavilə birtərəfli xarakterlidir. 93
Rüfət Göyüşov Renta müqaviləsi əvəzli müqavilədir. Belə ki, əmlakın dəyəri müəyyənləşdirilmiş miqdarda pulla və ya digər formada (pul məbləğinə uyğun əmlakın verilməsi, işlərin görülməsi və ya xidmətlərin göstərilməsi yolu ilə ödənilməsi nəzərdə tutula bilər) ödənilir. Əvəzlilik əlaməti rentanm hüquqi təbiətindən və daşıdığı məqsəddən irəli gəlir. Lakin Mülki Məcəllədə rentanm əvəzsiz ola bilməsi də qeyd olunur. Bununla əlaqədar, AR MM-in 867.2-
məcəllənin renta münasibətlərini tənzimləyən 48-ci fəslinin qaydaları ilə ayrı hal müəyyənləşdirilməyibsə və bu, renta müqaviləsinin mahiyyətinə zidd deyildirsə, renta müqaviləsində əmlakın haqq müqabilində verilməsinin nəzərdə tutulduğu halda əmlakın verilməsi və ödənilməsi üzrə tərəBərin münasibətlərinə alqı-satqı haqqında qaydalar, belə əmlakın pulsuz verildiyi halda isə bağışlama müqaviləsi haqqında qaydalar tətbiq edilir. Renta müqaviləsi əmlakın özgəninkiləşdirilməsi ilə əlaqədar yaranan müqavilələr sırasına aid olduğu üçün, həmin müqavilələrdə olduğu kimi, renta müqaviləsində də əmlak digər tərəfin, bu halda renta ödəyicisinin mülkiyyətinə verilir. Lakin renta müqaviləsi ilə yaranan mülkiyyət hüququnu sözün əsl mənasında mülkiyyət hüququ ilə tam olaraq eyniləşdirmək mümkün deyil. Mülkiyyət hüququna əsasən mülkiyyətçi öz əmlakının üzərində tam hakimdir, istədiyi kimi həmin əmlaka sahiblik, istifadə və sərəncam hüquqlarını həyata keçirə bilər (digər şəxslərin qanunla qorunan hüquqlarını pozmamaq şərti ilə). Mülkiyyətçi öz hüququ üzərində başqa hüququ tanımır və əmlakı ilə əlaqədar heç kəsin qarşısında məsuliyyət daşımır. Lakin renta müqaviləsində bu heç də belə deyildir. Renta ödəyicisi əmlakın mülkiyyətçisi olsa da o, bu əmlaka görə haqq (renta ödənişi) ödəmək vəzifəsinin daşıyıcısıdır. O, bu vəzifəsini yerinə yetirmədikdə renta müqaviləsinin ləğv olunması və vurulmuş ziyanın ödənilməsi sanksiyasına məruz qala bilər (bax. AR MM, mad.869.3). Vurduğu ziyanı
94 Yüklə 2,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|