Yazılmışdır. Bu kitabda mülki hüquq münasibətlərinin yaranmasında aparıcı
Yüklə 2,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
IV fəsil. Renta müqaviləsi ödəyə bilməsə, renta predmetinə öhdəliklərin icrasının təmini məqsədilə tutma yönəldilə bilər. Qanunla müəyyən olunmuş hallarda isə əmlak ondan qeri alına bilər. Belə ki, əgər ömürlük renta ödənilməsi üçün mənzil, yaşayış evi və ya başqa əmlak pulsuz özgəninkiləşdirilmişdirsə, renta ödəyicisi müqaviləni əhəmiyyətli dərəcədə pozduqda renta alan həmin əmlakın qaytarılmasını və onun dəyərinin rentanm satınalma qiyməti ilə əvəzləşdirilmə- sini tələb edə bilər (bax. AR MM, mad.879.2). Bu əlamətlərinə görə renta müqaviləsi əmlakın satın alınması hüququnun lizinq alana verildiyini nəzərdə tutan lizinq müqaviləsinə oxşayır. Renta
ödəyicisinin səlahiyyətlərini mülkiyyətçinin səlahiyyətlərinə yaxınlaşdıran əsas əlamət renta ödəyicisinin mülkiyyətçinin mühüm hüquqlarından biri olan əmlaka sərəncam vermək (özgəninkiləşdirmək və.s) səlahiyyətinə malik olmasıdır. Mülkiyyətçidən başqa heç kim onun mülkyyətində olan əmlakın üzərində sərəncam verə bilməz. Məhz bu məqamdan çıxış edərək deyirik ki, renta müqaviləsi əmlakın mülkiyyətə verilməsi ilə əlaqədar yaranan öhdəliklər sırasına aiddir. Renta ödəyicisi renta ilə yüklü olan əmlakı alqı-satqı, bağışlama və digər müqavilələr əsasında başqasının mülkiyyətinə verə bilər. Bu halda renta öhdəlikləri əşyanı əldə edənə keçir. Renta ilə yüklü olan daşınmaz əşyanı başqa şəxsin mülkiyyətinə vermiş şəxs isə renta alanın renta müqaviləsinin pozulması ilə əlaqədar əmələ gəlmiş tələbləri üzrə həmin şəxslə subsidiar məsuliyyət daşıyır (bax. AR MM, mad.868.2). Bəzi əlamətlərinə görə renta müqaviləsi nisyə alqı-satqı müqaviləsinə oxşayır. Belə ki, əşyanın hissə-hissə ödənilməsi qaydalarını tənzimləyən AR MM-in 601-ci maddəsində göstərilir ki, "əşyanın nisyə satılması haqqında müqavilədə onun hissə- hissə ödənilməsi nəzərdə tutula bilər..." Bu zaman müddət tərəflərin razılığı ilə istənilən dövr üçün müəyyən oluna bilər. Renta müqaviləsi üzrə də renta ödəyicisi renta alana renta əmlakının
Rüfət Göyüşov müqabilində vaxtaşırı müəyyən pul məbləği şəklində renta ödəməyi öhdəsinə götürür. Lakin alqı-satqıdan fərqi odur ki, renta ödəyicisi bu ödənişi əmlakın qanuni mülkiyyətçisi ola-ola həyata keçirir. Nisyə alqı satqı müqaviləsində isə AR MM-in 606.11- ci maddəsinə uyğun olaraq satıcı alıcı tərəfindən alış qiyməti ödənilənədək əşyaya mülkiyyət hüququnu özündə saxlaya bilər. Əgər alış qiymətinin ödənilməsi gecikdirilərsə, satıcının müqaviləni ləğv etmək və əşyanı geri götürmək hüququ vardır. Yalnız ömürlük renta müqaviləsinin şərtlərində nəzərdə tutulmuşdur ki, renta ödəyicisi ömürlük renta müqaviləsini əhəmiyyətli dərəcədə pozduqda renta alan renta ödəyicisindən rentanı satın almağı və ya müqaviləni ləğv etməyi və zərərin əvəzini ödəməyi tələb edə bilər (AR MM, mad.879.1). Əlbəttə ki, renta ödəyicisi həm ömürlük, həm də daimi renta müqavilələri üzrə üzərinə düşən vəzifələri icra etmədiyi təqdirdə renta alan analogiya üzrə AR MM-nin 441.2 və 598.4-cü maddələri ilə müəyyən olunmuş hüquqlarından istifadə edərək əşyanın ödənilməsini tələb edə və yaxud müqavilənin icrasından imtina edə bilər. Bu oxşarlıqlar heç də o demək deyil ki, renta müqaviləsi də alqı-satqı müqaviləsinin bir növü kimi çıxış edə bilər. Belə ki, bu müqavilələr arasında ciddi fərqlər vardır, bu da renta müqaviləsinin müstəqil müqavilə növü kimi mövcud olmasından xəbər verir. Renta müqaviləsinin spesfik xüsusiyyətlərindən biri budur ki, bu müqavilənin iştirakçıları arasında xüsusi hüquq münasibəti yaranır ki, bu da digər müqavilələrdə yoxdur. Bu münasibətin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, müqavilənin bir tərəfi, yəni renta ödəyicisi ya daimi olaraq, ya da renta alanın bütün ömrü boyu nüəyyən vəsaitin ödənilməsi vəzifəsini daşıyır. Deməli, renta müqaviləsindən irəli gələn münasibətlər uzanan münasibətlərdir, stabildir və müəyyən şəkildə etibar xarakterlidir. Demək olar ki, müqavilənin bu xüsusiyyəti ilə iştirakçılar müqavilə bağlayarkən tanış olduqları üçün 96 IV fəsil. Renta müqaviləsi lərinin əmlakın dəyəri ilə kifayətləndirilməsi şərtinin daxil edilməsi artıq olardı. Renta müqaviləsi üzrə münasibətlərin tənzimlənməsi Mülki Məcəllədə, əsasən, dispozitivlik əsasında həyata keçirilir. Renta müqaviləsi ilə əlaqədar bir çox normalar tərəflərə müqavilənin məzmununu müəyyən etməkdə geniş imkanlar verir. Bunlara misal olaraq rentanm miqdarı, rentanm ödənilməsi müddətlərini və s. göstərmək olar. Məsələn, AR MM-in 870.1-ci maddəsinə görə, renta müqavilə ilə müəyyənləşdirilmiş miqdarda pulla ödənilir. Renta müqaviləsində rentanm dəyərcə onun pul məbləğinə uyğun əmlakın verilməsi, işlərin görülməsi və ya xidmətlərin göstərilməsi yolu ilə ödənilməsi nəzərdə tutula bilər. Qeyd olunan norma tərəflərə renta haqqının ödənilməsi üsulunun seçilməsində göstərilən istənilən formalardan istifadə imkanlarını saxlayır. Növbəti misal rentanm ödənilməsi müddətləri ilə əlaqədardır. Belə ki, AR MM-in 872-ci maddəsinə əsasən, əgər daimi renta müqaviləsində ayrı müddət nəzərdə tutulmayıbsa, daimi renta hər təqvim rübünün sonunda ödənilir. Göstərilən qayda tərəflərə rentanm ödənilməsi müddətlərinin müəyyən olunmasında normada tələb olunandan (hər təqvim rübünün sonu) fərqli qaydalar təsis etmək üçün şərait yaradır. Bununla bərabər, renta müqaviləsinin tənzimlənməsi ilə əlaqədar Mülki Məcəllədə çoxlu sayda imperativ normalar da nəzərdə tutulmuşdur. Bunlara misal olaraq renta müqaviləsinin formasına aid tələbləri, rentanm ödənilməsi üçün əmlakın özgə- ninkiləşdirilməsi qaydalarını, daşınmaz əşyanın renta ilə yüklü- lüyünü müəyyən edən qaydaları, renta ödənilməsinin təmin edilməsini, rentanı satın almamaq hüququna dair qaydaları, renta- nın ödənilməsi üçün verilmiş əşyanın təsadüfən məhv olması və ya təsadüfən zədələnməsi riskinin renta ödəyicisinin üstünə düşməsi məsələlərini və s. göstərmək olar. Renta müqaviləsinin forması ilə əlaqədar qanunverıcinin birbaşa göstərişləri vardır. Belə ki, renta müqaviləsi tərəflərin im 97
Yüklə 2,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|