Yazılmışdır. Bu kitabda mülki hüquq münasibətlərinin yaranmasında aparıcı
Yüklə 2,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
Rüfət Göyüşov danlılığın tələb etdiyi tərzdə, yəni şərtləşdirilmiş vaxtda və yerdə lazımi şəkildə hərəkət etməlidir. Ömürlük renta müqaviləsi üzrə renta alanın bu vəzifəsinin icrasına renta predmetinin təsadüfən məhv olması və təsadüfən zədələnməsi halı mane ola bilməz. Belə ki, ömürlük renta ödənilməsi üçün verilmiş əşyanın təsadüfən məhv olması və ya təsadüfən zədələnməsi renta ödəyicisini ömürlük renta müqaviləsində nəzərdə tutulmuş şərtlər əsasında rentanı ödəmək öhdəliyindən azad etmir (bax. AR MM, mad.880). Bu əlamət ömürlük renta müqaviləsini daimi renta müqaviləsindən fərqləndirən əsas əlamətlərdəndir. Çünki daimi renta müqaviləsində renta ödənilməsi üçün verilmiş əşyanın təsadüfən məhv olması və ya təsadüfən zədələnməsi halında ödə- yici renta müqaviləsinə xitam verilməsini və ya onun şərtlərinin dəyişdirilməsini tələb edə bilər. 104 V fəsil. Əmlak kirayəsi müqaviləsi II BOLMƏ. ƏMLAKIN İSTİFADƏYƏ VERİLMƏSİ İLƏ ƏLAQƏDAR OLAN MÜQAVİLƏLƏR V FƏSİL. Əmlak kirayəsi müqaviləsi 5.1. Əmlak kirayəsi müqaviləsinin anlayışı və əlamətləri Müqavilədən yaranan öhdəliklərin əsas növlərindən biri kimi əmlakın digər tərəfin istifadəsinə verilməsi ilə əlaqədar yaranan müqavilələr çıxış edir. Bu tip müqavilələr əmtəə mübadiləsini şərtləndirən iqtisadi münasibətlərin müstəqil qrupunun hüquqi təminatını həyat keçirtməklə mülki dövriyyə iştirakçılarının maddi nemətlərdən təsərrüfat və digər ehtiyaclarının müvəqqəti təmin edilməsi üçün istifadəsinə şərait yaradır. Bu qrupa daxil olan müqavilələr sırasında əhatə dairəsinə və normativ bazasına görə əsas yeri əmlak kirayəsi müqaviləsi tutur. Əmlakın müvəqqəti istifadəyə verilməsini tənzimləyən digər müqavilələr (icarə, əvəzsiz istifadə və s.) öz başlanğıcını kirayə müqaviləsindən götürürlər. Kirayə müqaviləsi qədim tarixə malik olan bir müqavilədir. Bu müqavilə növü haqqında ilk məlumatlara qədim Babilistan və Misir dövlətlərinin aktlarında rast gəlinir. Roma hüququ əmlak kirayəsi müqaviləsinə (locatio- conductio rerum)' daha yeni forma verdi. Kirayə müqaviləsinə Roma hüququnun yanaşmasının xüsusiyyəti ondan ibarət idi ki, kirayəyə verilmiş əmlakın mülkiyyətçisinin dəyişməsi kirayə müqaviləsinin xitamına səbəb olurdu. Yəni kirayəçinin hüququ əşyanı izləmirdi və əşya hüquqi müdafiə vasitələrindən istifadə ‘ İ.B.Novitski. Roma Hüququ / Rus dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə, tərcümə edən və elmi redaktor İ.Ə.Vəliyev. Bakı; "Adiloğlu" nəşriyyatı 2006, səh 212.
Rüfət Göyüşov edə bilmirdi. Sonradan Avropa hüququ bu məsələ ilə əlaqədar bəzi dəyişikliklər etdi ki, bu da əsasən əşya hüquqi konstruksiyadan bəzi mənimsəmələrlə əlaqədar idi'. Azərbaycan Mülki
Məcəlləsi, Almaniya və İsveçrə
qanunvericiliklərində olduğu kimi, əmlak kirayəsi və icarə müqavilələrinin anlayışlarını biri-birindən fərqləndirir. Həmin qanunvericiliklərə əsasən, icarəçiyə əvəzli əsaslarla yalnız əmlakdan istifadə hüququ deyil, eyni zamanda həmin əşyadan bəhər əldə etmək hüququ verilir. Odur ki, icarə müqaviləsinin predmeti qismində ancaq bəhər verə bilən (ticarət-sənaye müəssisələri, kənd təsərrüfatı torpaqları və s.) əşyalar çıxış edə bilər. Lakin Rusiya qanunvericiliyində bu münasibətlər ümumi icarə (arenda) müqaviləsi adı ilə əhatə olunur, kirayə müqaviləsi (договор найма) isə onun bir növü kimi göstəriliL. Əmlak kirayəsi müqaviləsinin anlayışı AR MM-in 675-ci maddəsində aşağıdakı kimi verilmişdir: "Əmlak kirayəsi müqaviləsinə görə, kirayəyə verən əşyanı kirayəçinin istifadəsinə verməyi, kirayəçi isə bunun üçün kirayəyə verənə kirayə haqqı ödəməyi öhdəsinə götürür"k Hüquqi təbiətinə görə kirayə müqaviləsi konsensual, əvəzli və qarşılıqlı müqavilədir. Kirayə müqaviləsi hüquqi xarakterinə görə başqasının əmlakından istifadəni nəzərdə tutur. Bu müqavilənin məqsədi - əmlakın müvəqqəti istifadəyə verilməsinin təmin olunmasıdır. Əmlakdan istifadə etmək hər iki tərəfin marağındadır. Belə ki, kirayəçiyə müəyyən müddət üçün əmlak lazımdır, lakin bu əmlakı əldə etməyə ya imkanı yoxdur, ya da ki istəmir (məsələn, bahalı olduğu üçün). Kirayəyə verənə isə həmin əmlak lazım deyil, ya da bu əmlakı kirayəyə verməklə müəyyən gəlir əldə etmək istəyir. ’ Гражданское право: Учебник / Под. ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. Том II. М.: Проспект, 2003, с. 167. - Гражданское право. Том II. Полутом 1: Учебник / отв. ред.проф. Е.А.Суханов - М.: Волтере Ю 1 увер, 2004, стр.367, 368. ■’ Yenə orada, səh. 368. 106
V fəsil. Əmlak kirayəsi müqaviləsi Əmlakdan istifadə hüququ - girov və servitut kimi mülkiyyətçi olmayan şəxslərin əmlak hüquqları sırasına aid olmaqla əmlakdan (əşyadan) onun faydalı təbii xassələrini hasil etməyin, habelə ondan fayda götürməyin hüquqi cəhətdən təmin edilmiş imkanıdır (bax. AR MM, mad. 152.3; 158.1.2). İstifadədən fayda gəlir, artım, bəhər, törəmə şəklində və başqa formalarda ola bilər. Müqavilənin unikal xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, əslində hər iki tərəf eyni zamanda kirayə predmetindən istifadə etməklə onun faydalı xassələrindən yararlanır. Mülkiyyətçinin istifadə hüququ mülkiyyət hüququnun məzmunundan, kirayəçinin istifadə hüququ isə kirayə müqaviləsinin məzmunundan irəli gəlir. Kirayəyə verən kirayəyə verdiyi əmlaka görə razılaşdırılmış haqq alaraq maddi maraqlarını, kirayəçi isə həmin əmlakdan istifadə etməklə özünün və ya ailəsinin maddi və mənəvi tələbatlarını təmin etmiş olur. Əmlakın istifadəyə verilməsi ilə əlaqədar yaranan münasibətlər mülki hüququn digər müqavilələri vasitəsilə də tənzimlənir. Məsələn, öhdəlik hüququ yanmsahəsində kirayə müqaviləsi ilə yanaşı icarə, əvəzsiz istifadə, lizinq, əşya hüquqları olan servitut, uzufrukt, tikintiyə vərəsəlik hüququ, əmlakın etibarnaməli idarəçiliyə verilməsi və s. münasibətlər əmlakın digər şəxsə istifadəyə verilməsini nəzərdə tutur.
Kirayə müqaviləsinin normativ bazasını, oxşar münasibətlərin formalaşmasına təsirini nəzərə alaraq kirayə formasında əmlakın müvəqqəti istifadəyə verilməsinin xüsusiyyətləri dəqiq olaraq araşdırılmalıdır. Birincisi, bu müqaviləyə görə kirayəçi kirayə predmetindən istifadə hüququna malikdir. Bu kirayəçinin müqavilədən irəli gələn əsas hüququdur. İstifadə dedikdə, əmlakın faydalı xüsusiyyətlərinin mənimsənilməsi başa düşülür. Kirayəyə verən isə əmlakın mülkiyyətçisi olmaqla sərəncam hüququnu özündə saxlayır. Yəni əmlaka müəyyən təsirlər edə bi- 107 Yüklə 2,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|