Yazılmışdır. Bu kitabda mülki hüquq münasibətlərinin yaranmasında aparıcı
Yüklə 2,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
Rüfət Göyüşov lər, onu sata bilər və ya müqavilə öhdəlikləri pozulduğu təqdirdə kirayəyə verilmiş əşyanın geri qaytarılmasını tələb edə bilər. Rus müəlliflərindən A.A.İvanov hesab edir ki, kirayəyə verilmiş əmlak üzərində sahiblik və istifadə hüququnun verilməsi ilə əlaqədar iki hal ola bilər. Birincisi, kirayəyə verən sahiblik və istifadə hüquqlarını bütünlüklə icarəçiyə verir. İkincisi, kirayəyə verən əmlaka sahiblik hüququnu (tam və ya müəyyən hissədə) özündə saxlayır və ya istifadə hüququnu (tam və ya müəyyən hissədə) güzəştə gedir. Bu zaman ikili sahiblik yaranır. Sonuncuya misal olaraq nəqliyyat vasitələrinin kirayəsini göstərmək olar'. Fikir mübahisəlidir, sadəcə ona görə ki, əmlaka birbaşa sahiblik etmədən ondan istifadə etmək mümkün deyildir. Kirayə predmeti üzərində sahiblik hüququ müəyyən zaman hissələrində kirayəyə verəndə qalarsa, o zaman kirayəçi həmin əmlakdan istifadə imkanlarına malik olmayacaqdır ki, bu da kirayə münasibətlərinin məqsədlərinə və təyinatına uyğun deyil. İstifadənin sona yetməsi ilə kirayə münasibətləri də sona yetmiş sayılmalıdır. Müəyyən zaman çərçivəsində kirayə predmetinin kirayəyə verənə qaytarılması həmin predmetlə əlaqədar kirayəçinin yalnız hüquqlarının (istifadə) deyil, həmçinin vəzifələrinin (saxlanması, qorunması, xərclərin ödənilməsi və s.) də həyata keçirilməsinə mane olacaqdır. Həmin zaman kəsiyi bitdikdən sonra əşya təkrar istifadəyə götürülərsə, yenidən kirayə müqaviləsi bağlanmış hesab olunmalıdır. Məsələn, parkda olan idman velosipedlərinin istifadəsi ilə əlaqədar gənclər təşkilatı velosipedləri kirayəyə verən təşkilatla müqavilə bağlayaraq məzmuna belə bir şərt əlavə edir ki, yarışlara hazırlaşan gənclər təşkilatının üzvü olan idmançı bir ay ərzində hər gün velosiped kirayə edəcək və axşam məşqlərdən ' Гражданское право; Учебник / Под. ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. Том 2. М.: Проспект, 2003, с. 169. 108
V fəsil. Əmlak kirayəsi müqaviləsi sonra onu kirayəyə verənə qaytaracaq. İdmançının istifadə etdiyi velosipedi hər axşam qaytarması ilə onun təkrarən həmin velosipeddən istifadə imkanları məhdudlaşır. Bu halda kirayəyə verilmiş predmet üzərində mülkiyyətçi kimi kirayəyə verənin səlahiyyətlərinin hər üçü (sahiblik, istifadə və sərəncam) bərpa olunduğu üçün o, həmin kirayə predmeti üzərində istədiyi kimi sərəncam (satar, başqa birinə istifadəyə verər və s.) verə bilər. Sabahı gün kirayəyə verən həmin velosipedin əvəzinə başqa bir velosipedi istifadə üçün təqdim edə bilər ki, bu da artıq predmeti başqa əşya olan yeni kirayə müqaviləsi sayılacaqdır. Kirayəçinin əşyadan istifadə hüququ əşya-hüquqi müdafiə üsulları vasitəsilə müdafiə olunmaqla bu müstəvidə mülkiyyət və digər əşya hüquqlarına bərabərləşdirilir'. Kirayəçinin bu səlahiyyətləri əmlak ona verildikdən sonra yaranır. Bununla əlaqədar olaraq AR MM-in 699.4-cü maddəsində belə bir qayda müəyyən olunmuşdur ki, əgər üçüncü şəxslərin hüquqları və iddiaları müqaviləyə uyğun istifadəyə mane olursa, kirayəçi bu hüquqların və iddiaların həyata keçirilməsinin qadağan olunmasını tələb etmək hüququna malikdir. Kirayəçinin əmlakdan istifadə hüququ əşya hüquqlarına aid olan izləmə hüququ ilə təmin olunmuşdur. İzləmə hüququna əsasən, əmlaka hüququ olan qeyri-mülkiyyətçi əmlakın mülkiyyətçisinin dəyişməsindən asılı olmayaraq həmin əmlaka olan hüquqlarını saxlayır. Kirayə müqaviləsində də kirayəçi eyni hüquqdan istifadə edə bilər. Belə ki, kirayəyə verilən əşya kirayəçiyə verildikdən sonra ona mülkiyyət hüququ kirayəyə verəndən hər hansı üçüncü şəxsə (əldə edənə) keçdikdə əldə edən mülkiyyəti əldə etdiyi andan kirayəyə verəni əvəz edərək kirayə hüquq münasibətlərindən irəli gələn bütün hüquq və vəzifələrə malik ' Гражданское право: Учебник / Под. ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. Том 2. М.: Проспект, 2003, с. 169. 109
Rüfət Göyüşov olur. Əldə edən öz öhdəliklərini yerinə yetirmədikdə, kirayəyə verən əldə edən tərəfindən əvəzi ödənilməli zərər üçün zamin kimi məsuliyyət daşıyır. Bu cür məsuliyyət mülkiyyət hüququnun keçməsinin kirayəyə verənə məlum olmasından altı ay keçənədək mövcud olur (bax. AR MM, mad.699.1). Bu normadan irəli gələn tələb ondan ibarətdir ki, kirayəyə verilmiş əmlakın mülkiyyətçisinin dəyişməsi kirayə hüquq münasibətlərinin xitamına səbəb olmur. Əvvəlki kirayəyə verənin yerini kirayə predmetini əldə edən yeni mülkiyyətçi tutur. Kirayəçinin hüquqlarına izləmə hüququnun xas olması və əşya hüquqi müdafiə üsulları ilə təmin olunması kirayə hüququnun əşya hüquqları sırasına aid edilə bilməsinə əsas verir. Lakin' məsələyə bu cür yanaşma əşya və öhdəlik hüquqları arasında sərhədi pozmuş olacaqdır. Belə ki, əmlakın digər şəxsin sahibliyinə verilməsi bir çox müqavilələrin məzmununu təşkil etdiyi üçün o zaman həmin müqavilələri də əşya hüquqlarına aid etmək lazım gələcəkdir. Bu isə öhdəlik hüquqlarının əhatə dairəsini məhdudlaşdırmış olacaqdır. Odur ki, əşya hüquqlarına o hüquqları aid etmək lazımdır ki, onlar mülki qanunvericilikdə əşya hüquqları kimi nəzərdə tutulmuş olsun'. Kirayəçinin istifadə hüququ əşya hüquqlarına aid olan istifadə hüququndan özünün iradəvi xarakterinə görə fərqlənir. Belə ki, kirayəçinin istifadə hüququ müqavilə tərəflərinin razılaşması ilə yaranır. Odur ki, kirayəçinin istifadə hüququnun məzmunu hər bir kirayə müqaviləsində fərqli ola bilər. Əşya hüquqlarının məzmunu isə qanunla müəyyən olunur. Bununla yanaşı, əşya hüquqları sahəsinə aid istifadə hüququ müddətsiz xarakterlidir. Bunun əksinə, kirayə müqaviləsi hər zaman müddətli xarakterlidir. ' Гражданское право: Учебник / Под. ред. Л.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. Том 2. М.; Проспект, 2003, с. 169-170. ПО
Yüklə 2,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|