Yazılmışdır. Bu kitabda mülki hüquq münasibətlərinin yaranmasında aparıcı
Yüklə 2,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
Rüfət Göyüşov müqaviləsi üzrə borcalan eynicinsli, eyni keyfiyyətli, eyni miqdarda əşyalar şəklində qaytarmalı olduğu təqdirdə, əvəzsiz istifadə müqaviləsində istifadəçi məhz verilmiş əşyanı qaytarmalıdır. Borc müqaviləsinin predmeti kimi cinsən müəyyən edilən əşyalar, tələb hüquqları, milli və xarici valyuta çıxış edə bilər. Daşınmaz əşyalar, mülki dövriyyədən çıxarılmış və mülki dövriyyəsi məhdudlaşdırılmış əşyalar borc müqaviləsinin predmeti kimi çıxış edə" bilməzlər. AR MM-in 739.2-ci maddəsinə görə, borc müqaviləsinin predmeti hər hansı pul məbləği olduqda, o, kredit müqaviləsi adlandırılır. Borc müqaviləsinin tərəfləri kimi borcverən və borcalan çıxış edir. Həm borcverən, həm də borcalan qismində mülki dövriyyənin istənilən iştirakçısı həm fiziki şəxslər, həm də hüquqi şəxslər çıxış edə bilərlər. Borc öhdəliklərinin aşağıdakı növləri vardır: veksel öhdəlikləri, istiqrazların buraxılması ilə əlaqədar yaranan borc öhdəlikləri, dövlət (bələdiyyə) borc öhdəlikləri. 1)
vasitəsilə müəyyən şəxsə müəyyən məbləğ ödəmək barəsində başqa şəxsə (ödəyiciyə) göstəriş verir (köçürmə vekseli) və ya hər hansı müəyyən şəxsə və ya bu şəxsin sərəncamına müəyyən məbləğ ödəməyi öhdəsinə götürür (sadə veksel). 2)
buraxmış şəxsdən istiqrazda nəzərdə tutulan müddətdə istiqrazın nominal dəyərini və ya başqa əmlak ekvivalentini almaq hüququnu təsdiqləyən qiymətli kağızdır. İstiqraz onun sahibinə, həmçinin istiqrazın nominal dəyərindən faiz almaq hüququ və ya digər əşya hüquqları verə bilər. Faiz ödənişlərini nəzərdə tutmayan istiqraz faizsiz istiqraz hesab olunur. 3)
ya bütövlükdə dövlət, ya da onun subyekti və yaxud bələdiyyələr çıxış edir. Bu cür müqavilələr bağlanarkən dövlət 220
IX fəsil. Borc və kredit müqavilələri şüurlu olaraq öz daxili borclanmasını artırır. Bu borcun son həddi növbəti maliyyə ili ilə əlaqədar qəbul olunan büdcə qanunu ilə məhdudlaşdırılır. Dövlətin daxili borcunun həcminə: dövlətin borc qiymətli kağızlarının əsas nominal məbləği, dövlət tərəfindən alınan kreditlər üzrə əsas borcun həcmi, dövlət tərəfindən digər büdcə səviyyələrində alınmış büdcə kreditləri üzrə əsas borcun həcmi, dövlət qarantiyaları üzrə öhdəliklərin ümumi həcmi aiddir. Azərbaycan Respublikasının dövlət borcu dövlətin sərəncamında olan bütün əmlakla təmin olunur. Dövlət borcu müqaviləsi qoşulma müqaviləsi olmaqla dövlətin müəyyən etdiyi şərtlər daxilində borcverənlər tərəfindən dövlətin buraxdığı istiqrazların və digər qiymətli kağızların alınması ilə bağlanılır. Borc müqaviləsi məqsədli və məqsədsiz ola bilər. Məqsədli borc müqaviləsi dedikdə, alınmış vəsaitlərin müqavilədə nəzərdə tutulan istiqamətlərdə istifadəsini nəzərdə tutan şərtlərlə bağlanılan borc müqaviləsi başa düşülür. Kredit müqaviləsindən fərqli olaraq adi borc müqaviləsi əksər hallarda məqsədsiz olaraq bağlanılır. Lakin tərəflərin hüququ var ki, borc müqaviləsində vəsaitlərdən istifadə məqsədlərini müəyyən edən şərtlər nəzərdə tutsunlar. Bu cür müqavilələr əsasən kommersiya təşkilatları arasında bağlanılan borc müqavilələrində rast gəlinir. Məsələn, kənd təsərrüfatı sahəsində fəaliyyət göstərən təşkilatlarda biri digərinə şəxsi istehlak məqsədləri üçün deyil, məhz təkrar istehsal, yəni əkin üçün müəyyən miqdarda buğda verir və bu şərt müqavilədə mühüm şərt olaraq göstərilir. Yaxud hər hansı müəssisə öz işçisinə yaşayış şəraitini yaxşılaşdırması üçün müəyyən məbləğdə borc verir. Bu halda borcverən verilmiş borcun hansı istiqamətlərdə xərclənməsinə nəzarəti həyata keçirmək hüququ əldə edir. Alınmış borcun təyinatı üzrə istifadə edilməməsi borcalanın əmlak vəziyyətinin pisləşməsindən xəbər verir ki, bu da gələcəkdə onun qaytarılması təhlükəsini yaradır. Belə olduğu təqdirdə isə AR MM-in 743-cü maddəsinə əsasən, borcverən borcun qayta- 221
Rüfət Göyüşov nlmasmı tələb etmək hüququna malikdir. Belə ki, həmin normaya əsasən, əgər borcalanm əmlak vəziyyəti əhəmiyyətli dərəcədə pisləşərsə, bu isə borcun qaytarılması tələbi üçün təhlükə yaradarsa, borcverən borcun dərhal qaytarılmasını tələb edə bilər. Bu hüquq, həmçinin, borcalanm əmlak vəziyyəti müqavilə bağlan- mazdan əvvəl pisləşdikdə, borcverənə isə bu yalnız borc müqaviləsi bağlandıqdan sonra məlum olduqda da qüvvədədir. Borc müqaviləsi həm şifahi, həm də yazılı formada bağlanıla bilər. Bununla əlaqədar qayda AR MM-in 740-cı maddəsində nəzərdə tutulmuşdur. Orada qeyd olunur ki, borc müqaviləsi şifahi bağlanır. Tərəflərin razılaşması ilə yazılı formadan da istifadə edilə bilər. Borc müqaviləsinin hansı hallarda şifahi və hansı hallarda yazılı olması ilə əlaqədar qanunverici hər hansı bir qayda müəyyən etməmişdir' və bu məsələnin həllini tərəflərin ixtiyarına buraxır. Hesab edirik ki, qeyd olunan məsələdə bizim qanunverici- nin yanaşması daha mütərəqqidir və mülki hüquqi tənzimetmə- nin tələblərinə cavab verir.
Kredit müqaviləsi AR MM-də ayrıca müqavilə növü kimi deyil, ümumi borc müqaviləsi adı ilə əhatə olunur. Kredit müqaviləsinin tənzimlənməsi ilə əlaqədar qaydalar AR MM-i ilə yanaşı, müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarının kreditlərin verilmə ' Bir sıra ölkələrin qanunvericiliklərində borc müqaviləsinin yazılı formada bağlanılması və yalnız müəyyən şərtlər daxilində şifahi ola bilməsi qaydası nəzərdə tutulmuşdur. Məsələn, Rusiya Federasiyası Mülki Məcəlləsinin 808.1-ci maddəsində müəyyən olunmuş qaydaya görə yalnız vətəndaşlar arasında minimum əmək haqqı məbləğinin on mislindən az olan məbləğdə bağlanılan borc müqavilələri şifahi bağlanıla bilər. Qalan hallarda isə borc müqaviləsi yazılı bağlanılmalıdır. 222
Yüklə 2,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|