Yodgorliklarini

Arxitektura yodgorliklarini ta 'mirlash maqsadida olib borila
- 
digan tarixiy-arxiv va bibliograftk tadqiqotlar bajarilishi
Arxitektura yodgorliklarini ta ’miri h a rto m o n la m a kom pleks 
tadqiqotlar zam inida olib borilishi shart. U lar dastlabki ishlar 
bosqichidan boshlanadi. Arxitektura yodgorligini o ‘quv bosqich 
loyihasini bajarish holida, tadqiqotlar tarixiy-arxiv va bibliografik 
izlanishlar bilan cheklanadi.
U shbu ish la r yodgorlik t o ‘g ‘risida ta rix iy m a ’lu m o tla r 
to'plashdan iborat. Bular yodgorlik to ‘g‘risida bizlarga yetib kelgan 
ch o p etilgan va chop etilmagan m atnlar yoki grafik m ateriallar 
bo'ladi. Yodgorlik bo‘yicha to ‘plangan tarixiy m a’lumotlar ta ’mirlash 
masalalarini maksimal to‘g‘ri yechimini topish uchun zarur.
Tarixiy m a'lum otlarni izlash qoMosti adabiyotlardan bosh- 
lanishi maqsadga muvofiq.

---

Bibliografik izlanishlar ilmiy kutubxonalarda olib boriladi. 
Tarixiy bibliografik tadqiqotlar aniq arxitektura yodgorligi b o kyicha 
nafaqat zam onaviy nashrlar balki qadimiy va noyob nashrlardan 
m a ’lum otlar to ‘plashlardan iborat. Bular kitob, gazetalar, ju r- 
nal, ilmiy to ‘p!amIar, o'lkashunoslarning bayonlari va boshqalar 
bo ‘lishi mum kin.
Tarixiy-arxiv tadqiqotlarni olib borishdagi qiyinchiliklar h ar 
xil arxivlarda saqlanayotgan (bizlarda bu asosan Madaniyat yodgor­
liklarini saqlash Bosh boshqarm asi va OTAJ “T a ’m irshunoslik” . 
O ‘zbekiston D avlat M arkaziy arxivi, din iy tash k ilo tlarn in g
arxivlari) m anbalardan foydalanishdir. Yodgorlik tarixi to ‘g*ri- 
sida qim m atli m a’lum otlarni o‘ziga qam rab olgan arxiv hujjat- 
lari juda ham turli b o lish i mumkin.
Tarixiy-arxiv bibliografik tadqiqotlarning ко
‘rinishi va tarkibi
Tarixiy-arxiv va bibliografik tadqiqotlar kompleks ravishda 
o ktkaziladigan ilmiy tadqiqotlar tarkibiga kiradi. Ular esa yodgor­
likning tarixiy-m adaniy va m e’moriy-bezak ahamiyatini aniqlash 
maqsadi bilan o‘tkaziladi. Y a'ni yodgorlikning keyinchalik saqlab 
qolinishi va ta ’m ir yechim larini isbotlash uchun, konstruksiy- 
alam i sifatini baholash va saqlab qolinganligini darajasini, yodgor­
lik bunyod etilishida ishlatilgan qadimgi qurilish va bezak-pardoz 
ashyolarini aniqlash, avariya holatidan chiqarish uchun qanday 
chora-tadbirlar ko ‘rish kerakligini isbotlash uchun o ktkaziladi.
Tarixiy-arxiv va bibliografik tadqiqotlar o ktkazish m aqsadi bu 
yodgorlik bo'yicha yozma, illyustrativ manbalarni va hujjatlarni 
aniqlash, yig‘ish, bir tizimga keltirish va o krganib chiqish lozim.
U lar yodgorlik to kg krisidagi m a’lum otlardan iborat: yodgor­
likning aw algi qiyofasi bayoni va chizm a-rasm ko'rinishlari. Bir- 
galikda bu m a’lum otlar quyidagilarni aniqlashga yordam beradi:
— yodgorlikning qurilish sanasini aniqlash;
— yodgorlikni vujudga keltirgan va o'zgarishlariga olib kelgan 
sabab va voqealarni tarixiy doirasini aniqlash;
— yodgorlik tarixini, uning yon-atrof va tabiiy joyidagi o ‘m in i, 
tarixiy va badiiy aham iyatini aniqlash;
— loyiha mualUfmi (m e’m orini), buyurtm achilarini va q u - 
ruvchilarini aniqlash:

---

— qurilish davrlarini, ta ’m ir va o ‘zgartirishlar tavsifini va va- 
q tin i aniqlash;
— yodgorlikni tashqi va ichki, turli davrlarga oid bezak qism- 
larini aniqlash:
— yodgorlikni yo‘q bo‘lib ketgan jism va qismlarini qayta tiklash 
u c h u n o ‘xshamaIar doirasini aniqlab topish va h.k.
Tarixiy-arxiv va bibliografik tadqiqotlar uch asosiy bosqichlarda
amalga oshiriladi:
birinchisi — yodgorlik to ‘g ‘risida asosiy tarixiy m a'lum otlar 
yig‘ish uchun adabiy va illustrativ m anbalarni dastlabki o ‘rganib 
chiqish;
ikkinchisi — yodgorlik to ‘g ‘risida to*la-to‘kis m a ’lum otga ega 
b o ‘lish uchun har xil kutubxona, arxiv, m uzey, ta'm irlash ustax- 
o n alarid a va boshqa tashkilot va xat-hujjat asrash idoralarida 
saqlanayotgan yozma va illustrativ m anbalarni to bla -to ‘kis yig‘ib 
o ‘rganib chiqishdan iborat.
Bu bosqichda olib borilayotgan ishlar iloji boricha yodgorlik- 
ni am alda o'tkaziladigan tadqiqotlar bilan birgalikda olib boril- 
ishi zarur, chunki amalda olib borilgan tadqiqotlar natijalarini 
tarixiy-arxiv tadqiqotlarda keltirilgan m a'lum otlam i aniqroq tahlil 
qilishga yordam beradi. U lar vaqtlar m obaynida yodgorlikda ro ‘y 
bergan o ‘zgarishlar va yo'qotishlarni ko‘rsatib, uning dastlabki 
qiyofasini to ‘g‘riroq ochib berishga im koniyat yaratib beradi:
uchinchi — a w al eslatib o ‘tilganidek, yig‘ilgan adabiy, huj- 
jatiy va illustrativ m a'lum otlar asosda to ‘liq tarixiy m a'lum otnom a 
tuzish.