Yodgorliklarini

siyatlari.
Yorituvchi qurilm alarning soni, joyi, turlari (ko‘pincha 
a n ’anaviylari) obidaning m e ’moriy yechim iga va interyeridagi 
bezaklar holatiga bog‘liq. Y o ru g iik m anbayi sifatida asosan 
cho‘g‘lanma lampochkalar qoMlaniladi. Ular samarali va an’anaviy 
yoritgichlarga yaqindir. Ularning yorug‘ligi talab qilingan za­
m onaviy yoritish m e'yorlaridan ancha past. Biroq obidadagi eski 
an'anaviy yoritgichlardan foydalanilganda yorug‘lik quvvatini 
oshirishning turli uslublari mavjud. Birinchisi, bu an'anaviy yorit- 
gich asboblarida ayrim yorug'lik m anbalar (cho‘gklanm a lam poch­
kalar) ning quvvatini 80, ayrim hollarda 100 Vtgacha oshirishdir. 
Ikkinchisi esa an'anaviy qandillarning yoritish quvvatini ular­
ning konstniksiyalari ichiga qo'shim cha kuchli lam pochkalar 
o ‘rnatish yordamida oshirishdir. Chiroq nurlari yoritish yuzasi- 
ga, ko‘rgazmaga yoki obyektga yo'naltirilgan holda ochiq yoki 
k o ‘rinm aydigan tarzda o ‘rnatiladi. Bunday uslub yodgorlikning 
o kzini yaxlit tomosha qilish zarurati tug‘ilganda keng q o ‘llaniladi. 
B undan tashqari, xonalardagi alohida naqsh, bezak yoki tarixiy 
unsurlarni yoruglantirish uchun zam onaviy chiroqlardan ham
foydalaniladi. Bular polda turadigan «torsher», osib q o ‘yilgan 
yoki konsol tarzida m ahkam langan chiroqlar, yaltiroq lam poch­
k alar, pro jek to rlard ir. K o ‘p h o llard a x o n a la rn in g um u m iy
yom g'ligini oshirish u ch u n lyum inassent lam p o ch k alar ham
qo ‘llaniladi.
Agar obida ommaviy tarzda foydalanishga m oslashtirilgan 
b o is a , unda avariya holatlari uchun ham alohida yoritish quril-

---

m alarini o ‘rnatish k o ‘zda tutiladi. M e'm oriy yodgorliklam ing 
elektr ta 'm in o ti bir-biriga bogMiq bo‘lmagan ikkita eiektr m an- 
balariga ulanishi shart.
B archa obidadan, ayniqsa, muzeyga moslashtirilgan obidalar 
yong‘inga qarshi signalizatsiya tarm og‘i va o ‘t o ‘chirish qurilma- 
lari bilan ham jihozlanishi lozim.
Savollar
1. M e’m oriy yodgorliklardagi m uhandislikjihozlam ing turlari va hajmlarini 
aniqlashda qanday omiJJar e ’tiborga olinadi?
2.Yodgorliklam i m uhandislikjihozlashning maqsadi va vazifalari nimalar- 
dan iborat?
3
.
Q anday sharoitlarda yodgorliklarda m uhandislik jihozlariga zarurat 
tug‘ilmaydi?
4. Yodgorliklardagi ichki havoning harorati va nisbiy namligi qanday bolishi 
maqsadga muvofiq?
5. Yodgorlikning isitish va ventilatsiya jihozlarini loyihalashda qanday o ‘ziga 
xos xususiyatlar bor?
6. O bidalam i isitishning necha turlari va ularda qo'llaniladigan qanday ji- 
hozlar m avjud?
7. Ventilatsiya qurilmalari qanday o'm a t iladi? Ularning ishlatishga oid xusu- 
siyatlari niraalardan iborat?
8. M e’m oriy obidalarda qanday elektr yoritgichlar va jihozlar qo'llaniladi?

---

T A ’MIRLASH VA QAYTA QURISH B O ‘YICH A 
AM ALIY MASHG ‘ ULOTLAR
VI BOB. KURS LOYIHASINING Y O ‘ NALISHLARI VA 
BOSQICHLAHI 
6 .1 . 
Kurs ishining uch yo'nalishi
Um umbashariy ahamiyatli m adaniyatim izning tarkibiy qismi 
m e'm oriy merosimizga bo ‘lgan d iq q at-e’tibor mustaqillik yilla- 
rida oshdi. “ M e’m oriy m eros” tushunchasi ikki xil m a’n oni ang- 
latadi. Birinchidan, u asrlar davomida saraJanib kelgan m e’moriy- 
qurilish uslublam i, qoidalar majmuyini ifodalasa, ikkinchidan, 
bizning zam onam izgacha saqlanib kelgan m oddiy m erosni, 
yodgorliklam i anglatadi. A rxitektura t a ’lim otida h a r ikkala 
ma'nodagi merosni o ‘zlashtirishga o'rgatish nihoyatda aham iyat- 
lidir. M e’moriy uslub, an ’analarni talabalar turli zamonaviy bino- 
larni Ioyihalashda o'zlashtiradilar. Yodgorliklam i qadrlashga va 
saqlashga o ‘rgatish m e’m oriy obidalarni ta'm irlash va tarixiy 
joylam i qayta qurish mavzularidagi loyihalash darslarida amalga 
oshiriladi.
T a ’mirlash va qayta qurish mavzularidagi arxitekturaviy loyi­
halash mashg‘ulotlarining maqsadi talabalarda m e’m oriy yodgor­
liklami (binolam i, m ajmualarni) malakali ravishda baholashga, 
qiymatini to ‘g‘ri aniqlay olishga, ularga nisbatan lozim bo‘ladigan 
ta ’mirlash va qayta qurish tad b irtu rlarin i tanlab qoMlash ko‘nik- 
malarining asosini hosil qilishdan iborat.
“Arxitekturaviy loyihalash” fanining 8-sem estrdagi m ash- 
g'ulotlari m e’moriy yodgorliklami ta ’m irlash va qayta qurish 
bo'yicha loyihalash uchun ajratiladi. Talaba loyihalashga ikki: 
ta ’mirlash (restavratsiya) yoki qayta qurish (rekonstruksiya) 
yo‘nalishlaridan birini tanlaydi. Ikkala yo‘nalishda ham yodgor­
likni saqlash vazifasi ustuvor mavqega ega b o klishi kerak.
Arxitekturaviy loyihalash mavzusi talaba tanlagan yo ‘nalishga 
mos ravishda aniqlashtiriladi, ya’ni m uayyan bino yoki tarixiy

---

joy nomi bilan aytiladi. Talabaga loyihalash uchun kerak boladigan 
grafik material (o ‘lchovlar, tarhlar, tasvirlar) ham da loyihalash 
topshirig‘i beriladi. Obyektni (binoni, majmuani) mumkin bo ‘lgan 
hollarda o‘z joyiga borib bevosita o ‘rganish maqsadga muvofiqdir. 
Loyihalash topshirig‘ida obyektning o ‘ziga xosligidan kelib chi- 
qib asosiy g‘oyasi m aqsadi (konsepsiya) b o ‘lishi lozim. G 'o y a 
loyihalash rahbari tom onidan beriladi. Talaba g‘oyani rahbar bi­
lan kelishilgan holda o'zgartirishi ham m um kin. Undan tashqari, 
loyihalash topshirig‘ida yodgorlik, uning tarixi to ‘g“risidagi m an- 
balar ro ‘yxati beriladi, chizm alari tarkibi, ularning nisbatlari 
(m asshtablari), bajarish m uddatlari, qo ‘yiladigan asosiy talab- 
lar kabi zarur m a ’lum otlar bayon etiladi. Chizm alar planshet- 
larda bajariladi. U nga 10-15 varaqdan iborat loyiha sharhnom asi 
(matni) ilova qilinadi. Loyihalashda, xususan, sharhnoma yozishda 
kompyuterdan foydalanish tavsiya etiladi. Baholashga loyiha chiz­
malari va sharhnom a birgalikda topshiriladi.