Yunon faylasuflari

Parmenid (miloddan avvalgi 560-510 yillar)

Parmenid Sokratgacha bo'lgan Magna Gretsiyadan kelgan faylasuf edi. Magna 
Graecia Italiyaning janubiy qirg'oq hududi bo'lib, u erda miloddan avvalgi V asrda
yunonlar yashagan. Faylasuf borliq tushunchalariga
e’tibor
qaratuvchi ontologiyaning
asoschilaridan biri edi. U Elea falsafa maktabiga asos solgan, unda Elealik Zenon va
Samolik Melis kabi mashhur shogirdlari bor edi. Olimlarning fikricha, u Ksenofanga
dars bergan. Parmenid Pifagorning taniqli izdoshi edi. Parmenid qadimgi yunon
falsafasiga katta hissa qo'shganini inkor etib bo'lmaydi. Biroq, faqat bitta asar saqlanib
qolgan. U "Oh tabiat" deb nomlanadi. Ushbu she'rda Parmenid ritorik savolga javob
berishga harakat qiladi: "U shundaymi yoki yo'qmi?" 
She’r
voqelikning qanday yagona 
ekanligini va borliqning abadiy ekanligini tushuntirishga harakat qiladi. U o'zgarish
mumkin emas, tashqi ko'rinish dunyosi yolg'on va yolg'on deb hisoblardi.

---


Anaksagor (miloddan avvalgi 500-428 yillar)

Anaksagor nomi taxminan "majlislar hukmdori" deb tarjima qilingan. Bu faylasuf o'z tadqiqotlarini koinotning
paydo bo'lishiga qaratganini hisobga olsak, bu o'rinli nomdir. U Kichik Osiyodagi Clazomenae shahridan bo'lib, 
badavlat oilada tug'ilgan. Oxir-oqibat, faylasuf Afinaga ko'chib o'tdi va u erda o'ttiz yildan ortiq yashadi, o'qidi
va dars berdi. Anaksagor ko'pgina faylasuflarning g'oyalarini rad etib, Parmenid va Empedokllarga to'g'ridan-
to'g'ri qarshi chiqdi. Uning fikricha, koinot to'rtta muhim element emas, balki cheksiz zarralardan iborat edi. U 
ko'plab nazariyalarni taklif qildi, jumladan, betartiblik va nopoklikni bizning yaratilish aloqamiz deb hisoblagan. 
Anaksagor o'z tadqiqotlari davomida tutilishlarning asl sababini aniqladi. U, shuningdek, kamalak, meteor 
yomg'irlari va boshqalar kabi hodisalarni tushuntirishga harakat qildi. Uning ko'p fikrlari yunon mifologiyasiga
zid edi. Uning quyosh va oy haqidagi nazariyalari ayniqsa munozarali edi. Natijada, Anaksagor ba'zi haqiqiy
dunyo oqibatlariga duch keldi. U ateizmda ayblanib, hukm qilindi, bu uning Afinadan haydalishiga olib keldi. 
Anaksimandr (miloddan avvalgi 610 - miloddan avvalgi 546)

Anaksimandr Sokratgacha bo'lgan yana bir faylasuf edi. U Ioniyadagi Milet shahridan kelgan. U Mileziya
maktabida o'qigan va Falesning birinchi shogirdlaridan biri edi. 
Koʻpgina
olimlar uni voris deb bilishadi. Tarixiy
jihatdan u birinchi taniqli falsafiy yozuvchilardan biridir. 
Gʻarb
falsafasining saqlanib qolgan
koʻplab
asarlari
uning
qoʻlidan
kelgan. Anaksimandr nazariyalari undan oldingi ustozi kabi koinot atrofida aylangan. U Thale
ta'limotini kengaytirib, nazariyalarini qo'llab-quvvatlash uchun matematikadan foydalangan. Bu faylasuf
tarixdagi birinchi spekulyativ astronomdir. U tekis yer nazariyasini va koinot yopiq degan fikrni rad etdi. U 
Apeiron hamma narsaning ibtidosi ekanligiga ishonib, ochiq olamning birinchi tasvirini yaratdi. Qadimgi yunon
falsafasida Apeiron cheksiz substansiya edi. Anaksimandr Apeirondan yorug'lik va qorong'ulik, issiq va sovuq
va boshqalar kabi qutbli qarama-qarshiliklarni tushuntirish uchun foydalangan. Boshqa nazariyalar
olamlarning ko'pligini o'z ichiga oladi. U atomistlar Levkipp va Demokritga o'xshash e'tiqodga ega edi. 
Faylasuf diniy qarashlarga ham qarshi chiqdi. Eng muhimi, u meteorologik hodisalarga ilohiy emas, balki
elementlar sabab bo'ladi, deb ishongan. U chaqmoq va momaqaldiroq xudolardan kelgani kabi g'oyaga
qo'shilmadi. U geografiya fanining rivojiga hissa
qoʻshgan
birinchilardan
boʻlib
aniq dunyo xaritasini
yaratganligi ham yodda qolgan.

---

