65
5.2.1.3.5. PARTİKELLER
Urartuca’da
ui, ue (ui/e) olumsuzluk yapan partikeller olarak kullanılmaktaydı.
ui giei ištini šidauri: orada hiçbirşey yapılmamıştı;
ui aini ištini aiuri:
Hiç kimse burada
yoktu;
ui PA
5
ištini agauri: Burada bir kanal yaptırılmamıştı;
ali ue aiše ainiei
qabqašulanani ... :
Kimsenin tahrip edemediği ...
me(i) partikeli
prohibitif (yasaklayıcı)olarak: bir şey yapılmasın,
anlamını taşır:
mei ini É.GAL kuldiani: (O) bu kaleyi terk etmesin.
kui/e cümleye güçlendirici anlam katan partikeldir. Bu hatta, yahut, dahi de, anlamlarını
vermektedir.
me kui
d
Haldiše zilbe qiuraedi kuludiani: Tanrı Haldi Dünya yüzünde (onu)
bırakmasın, hatta (onun) zürriyetini de (bırakmasın);
I
Išpuiniše
I
d
Sardurihiniše
I
Minuaše
I
Išpuinihiniše
GIŠ
ulde šuhe teruni
d
Halde kue
GIŠ
zari šuhe teruni: Sarduri oğlu İşpuini,
İşpuini oğlu Minua, bir bağın tesisini emretti, Tanrı Haldi’de
bir meyve bahçesinin
tesisini emretti.
5.2.1.4. NUMERALLER (SAYILAR)
Urartuca’da ne yazık ki eksikliğini en çok hissettiğimiz bilgilerden biri de
sayıların nasıl telafuz edildikleridir. Asal sayılardan
šusini: 1 (bir) anlamını vermektedir.
šusini
šale: bir yıl içinde ve bazen bir yıl sonra anlamında kullanılmaktadır.
šusini’nin
belki datif anlamı bulunmakta fakat bir metinde lokatif anlam taşıdığı düşünülür:
šusina
MU
MEŠ KUR
Biainili nulduli
KUR
Luluinili zeldubi: 1 yıl içerisinde Biainili Ülkesi Lulu
lkesine baskı yaparak hükmetti.
atibi: 10.000 (on bin)
. Sıra sayılardan tam kökünü
çıkaramadığımız
tarani: ikinci kez;
šištini:
üçüncü kez, anlamlarını vermektedir. Buna
göre belki –ni eki olmadan
tara: iki
šišt: üç demekti
23
.
23
Melikişvili 1971,
66-69
66
5.2.2. VERBAL (FİİL) YAPI
Verbler (fiiller) iş, oluş, hareket bildiren kelimelerdir. Urartuca’nın analizinde
dilin ergatif yapısının ve dolayısıyla geçişli ve geçişsiz fiillerin çok önemi vardır.
5.2.2.1. TRANSİTİF (GEÇİŞLİ) FİİLLER
Genelde transitif verbler (fiiller) karekteristik olarak -
u ile bitmektedir:
zadu:
kurmak, yapmak;
šidištu:
inşa etmek;
teru: bir yere koymak, yerleştirmek;
aru: vermek
... Genellikle transtif fiiller -
du: yapmak; fiiliyle isimlerden türetilen verblerdir:
ueli:
toplantı,
uelidu: toplanmak;
šeri: tek;
šeridu: seçmek,
tek tek saklamak;
atgana: kurban;
atganadu: kurban etmek; Diğer örnekler:
abilidu, lakudu, lurugudu, ubardudu, uediadu
... Dil biliminde bunlara deverbal türetim partikeli veya isimlerden fiil türetim partikeli
denir.
Transitif Fiillerin Çekimleri: Transtif fiillerde present tense( geniş zamana) tek
kanıt;
ali/alie: söyler, anlamına gelmektedir.
I d
Sarduriše
I d
Argištihiniše ale: Sarduri
oğlu Argişti söyler. Urartuca’da geçmiş zaman ekleri gramer repartuarı yazıtlarla sınırlı
olduğu için yanlızca tekil ve çoğul 1. ve 3. şahıslara ait çekim ekleri görülmektedir.
Tablo 6 : Transitif fiillere ait çekim ekleri
Singular
Plural
1. -bi, -li
-še
3. -ni, -me, -ali
-itu, -ituni, -ituli, -itume
Bu çekim ekleri transitif göstergesi olan -
u gövdeli verblere takılır
ve çekim
eklerinin çokluğunun sebebi bunların ergatif halde iken objeye (nesneye) göre
67
çekimlenmesidir. Ergatif fiile bağlı olan obje bir tane ise 1. tekil şahıs -
bi ekini alıyor.
ieše ini pili agubi: Bu kanalı ben tesis ettim.
I
Argištiše ale haubi
KUR
Etiunini: Argişti
söyler, ben Etiuni Ülkesi’ni fethettim. -
bi eki objeler aynı türdeş olupta çoğul olursa da
kullanılır.
URU
MEŠ
GIBÍL-
bi É.GAL
MEŠ
harharšubi: Şehirleri yaktım kaleleri ise yıktım.
LÚ
huradinili uelidubi: Savaşçıları topladım.
Fakat bazen türdeşde
olsa çoğul olan objelere -bi yerine -
li takılabilir.
LÚ
huradinili
MEŠ
kedanuli: Savaşçıları ben yolladım.
LÚ
A.SI
MEŠ
ueliduli: Savaşçıları
topladım.
ieše
LÚ
A.SI
MEŠ
-
ni kuli: Savaşçıları serbest bıraktım.
KUR
Biainili nulduli:
Biainili Ülkesi’ne hükmettim. É. GAL
MEŠ
šiduli: Kaleleri inşa ettim.
ieše šidištuli inili
É.GAL
MEŠ
: Ben bu kaleleri yaptırdım. Eğer -
li eki sonu -
lu ile biten bir fiile takılırsa
burada disimilasyon (farklılaşma) gerçekleşerek bir hece düşebilir.
kulu-li >
kuli: Ben
(serbest) bıraktım. Bazen geçmiş zaman çekim eki geldiğinde -
au -u’ya kısalabilir:
tiau:
söylemek,
tiau-bi > tiubi: söyledim.
Transitif 3. tek. şah. çekiminde, cümlenin objesi bir tane ise fiil -
ni ekini alır:
I
Minuaše
I
İšpuinihiniše ini pili aguni: İşpuini oğlu Minua (o) bu kanalı yaptırdı.
Objeler birden fazla ise fiil -
ali ekini alır:
karuali IV LUGÁL
MEŠ
: O 4 kralı yendi.
šatuali kureli: O benim ayaklarıma sarıldı.
Cümlede -me: bana, eki varsa o zaman tek. 3.
şah. eki olan -
ni disimilasyon olarak düşer fakat preteritum (geçmiş zaman) anlamını
korur.
arume: verdi,
ušhanume: hediye etti. -
me ve -
ne ekleri nasal (burun sesleri)
oluşunlarından dolayı konuşma dilinde de aynı sözcük içerisinde kullanılıyorlarsa
düşmeleri gerçekleşebilir
24
.
Çok kesin olmamakla birlikte bir yazıtta 1. çoğul şahıs preteritum eki -
še olarak
olarak görülmektedir.
I
Išpuiniše ale
I d
Sardurihiniše ieše
I
Minuaše
I
Išpuinihiniše
24
Melikişvili 1971,
51-54