77
Urartu söz diziminde transtif ve intransitif verbler, dilin ergatif yapısından dolayı
büyük rol oynamaktadırlar. Eğer predikat (yüklem) transitif ise, predikatın subjekti
ergatif; objekti ise nominatif (-ni kasusunda) olur. Predikat intransitif olduğu zaman ise,
subjekt nominatif veya gövde kasusunda olur. Genellikle transitif yüklemlerde subjekt
verbden önce gelir; objekt ise her ikisi arasında bulunur:
I
Minuaše ini pili aguni: Minua bu kanalı yaptırdı.
(
subjekt-erg.)
(
objekt) (yüklem)
İntransitif yüklemlerde ise buna karşı olarak, predikat subjektin önünde yer almaktadır.
uštabi
I
Minuani
I
İšpuinehi : İşpuini oğlu Minua sefere çıktı.
(
yüklem) (subjekt.nom.)
Örneklerden görüldüğü gibi sözcüklerin sıralanışı, transitif ve intransitif verblere
göre uyum içinde; ama bu kural Urartuca’da her zaman aynı değildir. Bazen metinlerde
istisnalar çokça karşımıza çıkabilmektedir. Transitif durumun farklılığına örnek vermek
gerekirse:
URU
Luhiunini ... aruni
d
Haldiše
I
Minua: Haldi Minuaya Luhiuni kentini verdi.
(objekt)
(yüklem) (subjekt) (datif.obj)
turinini
d
Haldiše
d
IM-še
d
UTU-še DINGIR
MEŠ
-še mani:
(yüklem) (subjekt – ergatif)
(objekt)
Tanrı Haldi, Fırtına Tanrısı Teişeba, Güneş Tanrısı Şivini ve diğer tüm tanrılar onu yok
etsin.
Yukarıdaki iki örnekte sözcüklerin farklı sıralanışını rahatça gözlemleyebiliriz.
Fakat ikinci cümle anlaşıldığı gibi bir lanetleme formu içermektedir. Bu şekildeki
cümlelerde vurguyu ön plana getirmek esas alındığı için yüklem başa gelmiş olabilir.
Türkçe’de de bu tür lanetleme (beddua) cümleleri, özellikle konuşma dilinde
78
uygulandığı zaman cümle içerisindeki öğeler vurgu amaçlı olarak yer
değiştirebilmektedir. Örn:
O ve onun gibi düşünenler kahrolsun; yerine > kahrolsun O ve onun gibi düşünenler
(subjekt)
(yüklem) (yüklem) (subjekt)
İntransitif uyumsuzluğuna örnek:
d
Haldini uštabi : Haldi sefere çıktı
(subjekt) (yüklem)
İntranstifte yüklemin önde olması gerekirken bu cümlede subjektten sonra gelmektedir.
Sıfat tamlamalarında genellikle tamlanan kelime tamlayandan sonra gelmektedir:
I
Minuai pili : Minua kanalı;
I
Haldinini šištili : Haldi kapısı
(tamlayan) (tamlanan)
(tamlayan) (tamlanan)
inili ebanili : Bu Ülkeler
ini DUB-te
:
Bu yazıt
(tamlayan) (tamlanan)
(tamlayan) (tamlanan)
Bazen de sıfat tamlamalarında tamlananın tamlayandan önce geldiğini görmekteyiz:
URU LUGÁL- nusi : Kralların Kenti; É.GAL baduse : Büyük Kale
(tamlanan) (tamlayan)
(tamlanan) (tamlayan)
LUGÁL tarae : Kudretli Kral; LUGÁL al(a) suine : Büyük Kral
(tamlanan) (tamlayan)
(tamlanan) (tamlayan)
LUGÁL
KUR
šuraue: Kainatın Kralı;
LÚ
ueli šusine : Bir toplantı(yla)
(tamlanan) (tamlayan)
(tamlanan) (tamlayan)
79
KÚR
Babania kurune : Büyük (yüksek) dağlarda; DUB- te ini - (É ini) : Bu yazıt
(
tamlanan) (tamlayan)
(tamlanan) (tamlayan)
Tamlamalarda kasus ve numerus bakımından tamlayan ve tamlanan arasında
kongruenz (uyum) vardır. Singular örnekler:
d
Haldine DUB- te : Haldi Yazıtı (gövde kasusunda);
I
Minuaše
I
Išpuinihiniše : İşpuini oğlu Minua (ergatif kasusunda);
I
Minuaine
MÍ
silae : Minua’nın kızı (genetif kasusunda);
I
Išpuine
I
d
Sardurehine : Sarduri oğlu İşpuini (datif kasusunda);
d
Haldinini ušmašini : Haldi’nin büyüklüğü ile (instrumental kasusunda)
Plural haldeki kongruenz örnekler:
d
Haldinili šeštili : Haldi kapıları (gövde kasusunda);
I
d
Sardurinili kurili : Sarduri’nin ayakları (genetif kasusunda);
d
Haldinaue KÁ : Haldi kapılarına (datif kasusunda);
d
Haldinani KÁ : Haldi kapılarından (instrumental kasusunda);
KUR.KUR
MEŠ
: Düşman ülkelerine (drektif kasusunda);
DINGIR
MEŠ
- ašte
KUR
Biainašte : Bia Ülkeleri’nin Tanrılarına (direktif kasusunda);
d
Haldina KÁ : Haldi kapılarında (lokatif kasusunda)
Yukarıdaki kurallara karşın tamlayanla tamlananın farklı kasuslarda olduğu
yerler de saptanmıştır. Bu kasususlardan sadece biri gerekli anlamı içermektedir:
šusine (datif) uštiptini (instrumental) : Bir askeri seferde (datif kasusunda);
KUR
Babania (lokatif sing.) kurune (datif sing.) : Yüksek dağda (lokatif kasusunda)
80
Bazı durumlarda tamlayan ile tamlanan numerus (tekilliik - çoğulluk) bakımından
farklıdır.
d
Haldinaue (genetif plur.) KÁ -i-e-i (genetif sing.) : Haldi kapılarının.
Urartuca’da aidiyet, ya genetif eki, ya da aidiyet eki olan -ini ile yapılmaktadır.
Tamlamalarda, tamlayan ve tamlananın kasusu ile ilgili olarak bunlardan hangisinin
kullanılacağı saptanmaktadır. Buna göre, eğer tamlanan singular gövde kasusunda ve
tekil ise tamlayanın aidiyeti genetif eki ile belirtilmektedir:
d
Haldi-i patari (gövde kas.sing.) : Haldi’nin Kenti;
(tamlayan) (tamlanan)
I
Minua-i pili (gövde kas. sing.) : Minua’nın Kanalı
(tamlayan) (tamlanan)
Tamlanan gövde kasusunda ve çoğul ise tamlayanın aidiyeti o zaman aidiyet eki
olan - ini ile belirtilmektedir:
d
Haldi-(i)ni-li šeištili (gövde kas. plur.): Haldi’nin Kapıları;
(tamlayan) (tamlanan)
I
Minua-ini-ei silaie (gövde kas. sing.) : Minua’nın Kızı : Kurala göre tamlayan ve
(tamlayan) (tamlanan)
tamlananda aynı eklerin görülmesi (kongruenz uyumu) lazımdır. -ini ekinin sadece
tamlayanda kullanılmış olması diftongların bu örnekte yer değişmesine sebep olmuş
olabilir.
Urartuca’da asyndetik bağlantılı (bağlaçsız olarak) cümleler görülmektedir. Yani
olaylar metinde sıralanırken ve, sonra, daha sonra gibi olaylar arasında söz bağlantısı
kuran sözcükler yoktur ve sıralanan eylemler için tek subjekt (özne) ve objekt (nesne)
verilebilmektedir :
Dostları ilə paylaş: |