Z. M. Quliyev amea-nın Mikrobiologiya institutunun
Yüklə 18,53 Kb. Pdf görüntüsü
|
156 şayan azotmənimsəyən bakteriyalar tərəfindən mənimsənil məsidir. Təbiətdə böyük əhəmiyyət kəsb edən bu prosesdə əsasən Azotobacter, (kök yumrusu) və Clostridium paste- urianum cinsinə aid bakteriyalar iştirak edir. Hər iki körfəzdə yuxarıda qısa izah olunan - azot dövranında iştirak edən bak- teriya qrupları müfəssəl öyrənilmişdir. Tədqiqatlardan aydın olmuşdur ki, Kiçik Qızılağac kör fəzində ammonifikator bakteriyalar geniş yayılmışdır. Ekosis temdə ammonifikator bakteriyaların həyat fəaliyyəti zamanı amonyak, hidrogen sulfid kimi aralıq məhsullar əmələ gəlir. Hiper-evtrof sayılan (üzvi maddələrlə zəngin) kiçik körfəzin su qatlarında ammonifikatorların sayı il boyu yüksək səviyyədə (2- 10 min/ml) saxlanır və şübhə yoxdur ki, onlar biodestruksiyada aktiv iştirak edirlər. Lakin, üzvi maddələrin mineralizasiyasında əmələ gələn amonyak qazının nitrat-nitritə çevrilməsi proses lərinin kəsərli olması olduqca şübhəlidir. Çünki, təbiətcə nitrifi- kator qruplarına məxsus bakteriyalar obliqat aeroblar sayılır. Bizim tədqiqatların əksəriyyəti hövzədə oksigen rejiminin təzad lı olmasını sübut etmişdir. Ona görə Kiçik Qızılağac körfəzinin su və qruntunda avtoxton mənşəli mineral azot birləşmələrinin kifayət qədər bərpa olunması ehtimalı olduqca şübhəlidir. Atmosfer havasında olan azotmənimsəyən - Azotobacter cinsinə məxsus bakteriyaların ali su bitkiləri ilə bir növ simbioz münasibətdə inkişafı barədə kifayət qədər elmi mənbələr vardır (Ustinova, 2004; Marqolina, 1969). Nitrifikatorlar kimi aerob olan, lakin qidalanmasına görə tələbkar heterotrof sayılan azotobakterlər kiçik körfəzin suyunda geniş yayılmamışdır. Miqdarca ən çox (200-400/ml) yaz və payız aylarında təsadüf edilən bakteriyalar açıq sularda daha az müşahidə olunur. Maraqlıdır ki, yazın əvvəlində vegetasiyaya başlayan ali su bitkiləri inkişaf edən sularda Azotobacterlər asanlıqla əldə edilir. Səciyyəvidir ki, vegetasiyası başa çatan bitkilərlə əlaqədar 157 sularda azotmənimsəyən bakteriyaların miqdarı kəskin dərəcə də azdır - 20-30/ml. Atmosferdəki azotu mənimsəyən, tənəf füsə görə anaerob, qidalanmağına görə hetertrof sayılan Clostridium pasteurianum azotobacterlərdən fərqli olaraq nisbətən geniş yayılmışdır. Belə ki, Clostridium pasteurianum körfəzin sularında il boyu nibətən daha yüksək sayda - 600- 800/ml müşahidə edilir. Sərbəst azotmənimsəyən bakteriyaların oksigen rejimi ilə əlaqədar olması ş ə k illi- d ə əks etdirilir və aydın görünür ki, tənəffüs tipi və başqa fizioloji xassəsindən asılı olaraq azot dövranında iştirak edən əsas bakteriya qrupları suda həll olan oksigenlə sıx əlaqədar vəziyyətdə fəaliyyət gös tərirlər. yaz yay payız 158 Şəkil 11. Kiçik Qızıl ağac körfəzinin suyunda oksigen və azotmənimsəyən bakteriyaların fəsillər üzrə dəyişilməsi A - dərinlik (m ilə); В - oksigen(mq/l); C - Azotobacter və Cl. pasteurianum (102/ml) 1 - Azotobacter; 2 - Oksigen; 3 - Cl. pasteurianum. Kiçik körfəzdə fosfor birləşmələrinin kəmiyyət-keyfiyyəti barədə xüsusi tədqiqatlar aparmasaq da, ilkin üzvi maddələrin biosintezi, ümumi biosubstratların biodestruksiyası, ümumi mik- robiota, saprofit və nəhayət, fizioloji qrup bakteriyaların hövzə də yayılması, fəaliyyəti barədə əldə edilən nəticələrə əsaslana raq, etiraf etmək olar ki, yüksək dərəcədə davam edən dissi- milyasiya prosesləri fosforun dövranına müsbət təsir göstərir. Bildiyimiz kimi, azot, kükürd, dəmir, karbon və başqa biogen elementlərdən fərqli olaraq, fosfor birləşmələrini bəsidləşdirən, bərpa edən xüsusi obliqat (mütləq) bakteriya qrupları, demək olar ki, yoxdur. Bununla belə, üzvi fosfor birləşmələrinin sadə fosforlara çevrilmə hadisəsi də mikroblarsız həyata keçirilmir. Belə ki, bu vacib prosesdə demək olar ki, bütün saprofit-am- monifikatorların iştirakı sayəsində mühitdə pH turşuluğa meyl edir, bio-kimyəvi reaksiyalar intensivləşir və fosfatlar alınır. Ona görə, bir daha qeyd etmək olar ki, hövzədə fosfor dövranı azot dan fərqli olaraq daha intensiv gedir. Kiçik Qızılağac körfəzində başa çatdırılan və maraq doğu ran tədqiqatlardan biri də sellülozanın parçalanmasında iştirak edən aerob və anaerob bakteriyaların öyrənilməsidir. Bildiyimiz kimi, kiçik körfəzdə ali su bitkiləri çox intensiv inkişaf edir. Son 159 məlumatlara görə hazırda körfəzin 45-50% sahəsi ali bitkilər tərəfindən zəbt edilmişdir. Həmçinin məlumdur ki, bitki ilə örtülü ərazilərin hər kvadratmetrində 20-30 kq yaş biokütlə əmələ gəlir (Əliyev, 1962). Beləliklə, bitki ilə örtülən ərazinin ümumi sahəsi və biokütlənin çəkisini bilərək asan müəyyən etmək olar ki, orta hesabla hər ha sahədə 100 min tondan çox bitki kütləsi əmələ gəlir, on illərlə toplanaraq aramsız çürüyür, sulara külli miqdarda bitki mənşəli - selluloza, liqnin, pektin və başqa mü rəkkəb quruluşlu üzvi substratlar qarışır. Kiçik Qızılağac körfə zində həm aerob və həm də anaerob sellülozaparçalayan bak- teriyaların yayılması və ilin fəsilləri üzrə sayca dəyişilməsinə da ir nəticələr cədvəl 23-də təqdim olunur. Cədvəl 23 Kiçik Qızılağac körfəzində aerob və anaerob ellülozaparçalayan ______ bakteriyaların fəsillər üzrə yayılması (1 ml. suda)______ Stansiya Qış Yaz Yay Payız A 1 An. A. An. A. An. A. An. 1 46* 12 136 42 44 190 130 70 2 80 13 124 40 43 200 150 60 3 90 14 141 49 46 180 160 50 4 70 14 130 48 47 210 150 40 5 80 16 122 44 40 340 140 40 6 80 0 116 43 39 400 140 50 Orta 80 14 128 44 42 254 143 51 Qeyd: 1. A - aerob; An - anaerob bakteriyalar. 2. * - Bütün nəticələr statistik işlənmişdir və P <0,045. Cədvəldən aydın görünür ki, kiçik körfəzdə sellülozanın parçalanmasında hər iki qrupa məxsus bakteriyalar iştirak edir. Lakin, ilin fəsillərindən, hövzədə yaranan temperatur, qaz, duz rejimlərindən asılı olaraq, yaz və payız aylarında aeroblar, yay Yüklə 18,53 Kb. Dostları ilə paylaş:
|