Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

88
sisteml ri idar l ri, «Melioservis»  idm ti) t r find n ild  iki d f  aparılır. 
Qur uların te niki v ziyy tinin qiym tl ndirilm sinin v   i l k
olmayan obyektl rin i çi v ziyy t   g tirilm si t dbirl rinin n tic l ri 
«T s rrüfatda ili hidromelorativ sistemin v  onun üz rind ki qur uların
te niki v ziyy tin  ba ı » haqqında aktda deyilir: 
a) t s rrüfatda ili hidromeliorativ sisteml r  qulluq v   n zar t eyni 
va tda aparılır. N zar t t dbirl rin  aiddir: 
– hidromeliorativ qur uların düzgün istismar edilm sin  n zar t;
– suvarılan torpaqlarda k nd t s rrüfatı i l rinin düzgün aparılmasına
n zar t; 
– hidromeliorativ sistem  qulluq üçün t l b olunan i  h cml rinin v
yerin  yetirilm  müdd tl rinin mü yy n edilm si;
– kanal v  kollektor – drenaj  b k l rinin qorunması;
b) t s rrüfatda ili hidromeliorativ sistem v  qur ulara qulluq i l rin
da ildir: 
– kanalın m crasının susev r bitkil rd n, zibill rd n v   k nar 
yalardan t mizl nm si;
– kanalın yamaclarında, dambalarında bit n otların biçilm si;
– kanal v  qur uların qı  mövsümün  hazırlanması.
T s rrüfatda ili hidromeliorativ sistem v  qur ularda obyekt ümumi 
d y rinin  20%-n   q d ri köhn ldikd  (da ıldıqda) cari t mir aparılır.
Sistem v  qur uların ümumi d y rinin 20-50%-   q d ri köhn ldikd  is
saslı t mir aparılır.
Q za t mir i l ri t bii f lak t v  da qın n tic sind  sıradan çı mı
hidromeliorativ sistemin element v  avadanlıqlarının normal i inin t min 
edilm si bütün material, te niki v  insan resurslarını t
ir  salınmadan 
s f rb r etm kl  yerin  yetirilir.    

---

89
2.3. Su qov a ı razil rind  su basılmadan müdafi  olunma 
B zi hallarda kompleks su qov aqlarının yaradılması
alq
t s rrüfatına
eyli z r r vurur. Su qov a ında s viyy nin qal ması
eyli 
k nd t s rrüfatı sah l rinin su il  basılmasına s b b olur. Bundan  lav ,
ya ayı  
m nt q l rinin, 
h rl rin, tari i abid l rinsu basmasına, 
dayazlıqların yaranmasına, balıqların t bii 
raitinin pozulmasına, qrunt 
sularının s viyy l rinin qal ması n tic sind  bataqlıqların yaranmasına 
s b b olur. 
ri su anbarlarının yaradılması il
laq dar ço  böyük  razil rd  t bii 
rait d yi ir. Su anbarının tikilm si h m d   a a ı byefd  çayın hidroloji 
rejimini pozur. Çayın t bii a ımının nizamlanması ço sulu dövrl rd  suyun 
s rfini azaldır, azsulu dövrl rd  is  suyun s rfini ço aldır. Bu,  üsusi il  qı
dövrl rind
eyli razil rin su il  basılmasına s b b olur. Qı da buzların
m l   g lm si çayın subura ma qabiliyy tini azaldır v  bunun n tic sind
çayda suyun s viyy si daha da artır. Qı  dövrl rind   a a ı byef  artıq
suların verilm si oradakı çaylaq sah l rin meliorativ v ziyy tini pisl dirir. 
Çayın hidroloji rejiminin d yi m si a a ı byefd ki kürül m  yerl rind
raiti pozdu undan balıqların m hv olmasına s b b ola bil r. 
Qeyd olundu u kimi, su qov a ı tikildikd  çayda suyun s viyy si
qal dı ından  trafdakı
razid   h m d  qrunt sularının s viyy si qal ır.
Quraqlıq zonalar üçün  g r torpaqların oranla ma qor usu yo dursa, k nd 
t s rrüfatı nöqteyi – n z rd n qrunt sularının s viyy l rinin qal ması
müsb t hadis  kimi qiym tl ndiril  bil r. Artıq n mli zonalar üçün qrunt 
sularının s viyy l rinin qal ması m nfi hadis dir v  bu, k nd t s rrüfatı
istehsalına böyük z r r vurur. Ümumiyy tl , ks r hallarda qrunt sularının
s viyy sinin qal ması torpaqların
oranla masına v  bataqlıqların
yaranmasına s b b olur v  k nd t s rrüfatı istehsalına böyük z r r vurur. 

---

90
H r hansı su qov a ı yaradıldıqda çalı maq lazımdır ki, su anbarı
razisind   v   a a ı byefd  su basılan sah  imkan d r c sind  az olsun. 
Ad t n, bel  qov aqlarda eyli k nd t s rrüfatı h miyy tli çaylaq sah l ri, 
dayazlıq zonalar yaranır. Bundan  lav , ya ayı  m nt q l ri,
h rl r, tari i
abid l r v  s. obyektl r suyun altında qalır. Bu z r rl r  qar ı h m rejimi, 
h m müh ndisi t dbirl r n z rd  tutulmalıdır. Çalı ılmalıdır ki, çayın t bii 
hidroloji rejimi az pozulsun, su qov a ının yaradılması çayın su s viyy si,
sür t, buz v  s. rejiml rin  müsb t t sir göst rsin. 
Sah l rin su il  basılmasının qar ısı alınması m qs dil  müdafi
b ndl ri (dambaları) tikilir, alçaq s viyy li sah l r torpaqla doldurulur, 
qurutma sistemi yaradılır, drenajlar ç kilir, nasos stansiyaları tikilir. 
Müdafi  b ndl ri su il  basılmayan v  su il  basılan olur.  
Su il  basılmayan b ndl rd   k nd t s rrüfatı sah l ri, ya ayı
m nt q l ri, s naye mü ssis l ri, tari i abid l r
hat  olunur. Onların
vasit sil  çayların çaylaq sah l ri su il  basılmadan qorunur, su anbarında 
dayazlı ın yaranmasının qar ısı alınır, anbar k narı razil r istifad  olunur 
v  s. 
B ndl rd
hat  olunmu   k nd t s rrüfatı bitkil ri üçün istifad
olunduqda v   h min sah l rin s pind n qabaq ilk yaz da qın suları il
basılmasına yol verilirs , b ndl rd
üsusi nizamlayıcı lüzl r tikilir v
sah nin su il  basılma d rinliyi, va tı, müdd ti nizamlanır. Da qın suları
gecikdikd  nizamlayıcı lüzl r i  salınmır v  sah l r su il  basılmır.
ks
halda k nd t s rrüfatı i l ri gecik r. B ndl rl
hat  olunan  razid n
yerüstü v  qrunt suları nasos stansiyası vasit si il   k nar edilir. Nasos 
stansiyasına su açıq v  ya ud qapalı qurutma  b k si vasit sil  verilir. 
B nd qar ısındakı çayda su s viyy si nasos stansiyasına suver n kanaldakı
suyun s viyy sind n a a ı dü dükd , nasoslar dayandırılır v  su b nd il
hat  olunmu  sah d n çaya öz-özün  a ma il  ötürülür. Su il  basılmayan 
b ndin üstünlüyü ondan ibar tdir ki,  

---