Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

hovu
vasit
n ink
enerj
elekt
gec
zama
h r
i
r
üçün
d niz
d f
s viy
Gündüz v
sas n
uzdan a a ı hovuz
sil  elektrik enerj
ki sutkalıq, h tta a
i itkisi ba  verm
trik stansiyalarından
saatlarında daha u
anı veril n enerjinin
r v  a am yükl nm
raitini qism n ya
n yanaca ın üsusi s
Qabarıcı elektrik
z  s viyy sinin d yi
ba  verir. D nizin
yy si v  ya
99
kil 2.1. Basqı
n a am sistemd e
a turbinl r vasit s
isi alınır v  sistem
aylıq v  mövsümü
kl  sistem
70-75
n istifad  etm k b z
ucuz elektrik enerjis
n qiym ti baha ba a
m sini azaldacaq.  s
ıla dırır v 1 kvt –
s rfinin azalmasına
k stansiyalar. D niz
i m sind  istifad
n sahill rind  el
ı s emi 
elektrik t l batı artd
sil  bura ılır. Bu
m  verilir. Bu cür en
h yata keçiril bi
5% elektrik enerji
zi hallarda s rf lidi
si, b z n is  sistem
a g lir. HAES elek
stilik elektrik stansi
saat elektrik enerj
imkan verir. 
z qabarıcı eletrostan
olunur. Bu da sut
punktlar var ki, r
dıqda su yu arı
zaman HAES 
nerji verilm si
il r. HAES d
isi verilir. Bu 
r. Ona gör  ki, 
min yükl nm si
ktrik sisteminin 
iyaların te niki 
isinin istehsalı
nsiyalar (QES) 
tka rzind  iki 
r qsi h r k tin 

---

100
hündürlüyü  8-10 km çatır. Qabarıcı elektrik stansiyalarında iki t r fli 
h r k tli aqreqatlar qura dırılır. Bunlar da h m turbin v   h m d  nasos 
rejimind  ist r suyun d nizd n hovuza v  ist rs  d  hovuzdan d niz  suyun 
h r k tind  i l y  bil r. lk d f
n iri qabarma elektrik stansiyası 240 min 
kvt gücünd  Fransada tikilmi dir.  
2.4.2. Hidroenergetik qur unun basqısı,
s rfi v  gücü 
h nd si v  ya statiki basqı yu arı
YB  v   a a ı AB  byefl rin 
s viyy l rin f rqin  b rab rdir: 
H
0
= YB- AB
   
(2.1) 
Su energetik hesablamalarda SES-in basqısı
H=H
0
-h
w
= YB- AB- h
w
 
  
Burada  h
w
- suq buledicid n turbin  do ru, suyun h r k ti zamanı
basqı itkisidir. Bu itki turbinin borusunun giri ind  zibil sa layan torda, 
borunun divarlarında v  s. yaranır. Onun qiym ti H
0
 basqısının 2-5%-ni
t kil edir. 
Hesablamalarda turbinin faydalı i
msalının t yinind  a ının kinetik 
enerjisi n z r  alınır. ( kil 1.7) HES-in basqı giri ind 1-1 v  sondakı 2-2
k sikl rind n a ının vahid enerjil ri  f rqind n tapılır. Suyun 1 kq kütl sin
dü n vahid enerjini coulla ifad  etm kl  e – il  i ar  ed k. 1 Nyuton ç kiy
E=e/g. E-nin  d di qiym ti c/H il  ifad  olunur ki, bu da metr ölçü vahidin
g tirib çı ardır. 
Tam basqı H
b
 – brutto basqısı olub, hidroturbin blokunun basqısıdır.
Ba ılan k sikl rd    H
b
-h min k sikl rd n keç n vahid ç kiy  dü n a ının
vahid enerjil r f rqin  b rab rdir: 
2
1
2
1
b
E
E
g
e
e
H
     
 
   (2.2) 

---

101
H r k sikd  a ının vahid enerjisi (C/H): 
Lg
L
P
z
E
2
  
 
 
  (2.3) 
Burada Z-ba ılan canlı k siyin a ırlıq m rk zind n       
          müqayis  müst visin  q d r olan m saf dir, m; 
 P-izafi t zyiq, Pa;
 - suyun  üsusi ç kisi, H/m
3
;
P/  - pyezometrik hündürlük olub, suyun s viyy si al-  
 tında ba ılan canlı k siyin yükl nmi  a ırlıq m rk zi-
 n  q d r olan m saf dir, m; 
 - ba ılan k sikd  suyun orta sür tidir, m/s; 
 - a ının kinatik enerjisinin orta sür ti (
or
)enin  k
    sikd  paylanmasında kinetik enerjisin  olan nisb ti   
       arakteriz  ed n msaldır.
Turbinin i çi basqısı turbin kamerasının C-C-giri  k siyi il K-K son 
k siyi arasında a ının vahid enerji f rqini q bul etm k olar.  
C
B
b
k
c
h
H
E
E
H
       
    (2.4) 
M rk zd nqaçma nasosun basqısı nasosun çı ı ındakı (C-C k siyi)
v  ona da il olan k sikd ki  (D-D k siyi)  a ının vahid enerjil r f rqin
b rab rdir.  
H
n
=E
c
-E
d
 
 
 
 
(2.5) 
g r su açıq ç nd n götürülüb v  açıq ç n   d  bura ılırsa, onda vu 
ç nl rd  atmosfer t zyiqini n z r  almaqla E
c
v E
d
qiym tl rini (5) – d
yerin  yazmaqla alırıq: 
B
k
2
k
k
2
B
B
0
B
C
D
k
k
b
n
h
g
2
H
h
h
E
E
H
harada ki, 
D
k
h
borunun K-K k siyind n D-D giri  k siyin

---