Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

1-su
q d r
razi
olaca
Bir ç
m l
kaska
a ını
zaml
cavab
qiym
d qtq
kil 2
ua ıran b nd; 2-qap
stansiya his
B nd n   q d r ç
r onun hündürlüyü
nin ölçül ri az o
aqdır.  
çayın üz rind  ardıc
 g tirir. Bu kaskad
adın layih l ndirilm
ından v  dü m sind
amaq üçün yaradıla
b vermir. H r bir hi
m ti v  yaradılan su 
q
109
2.4. B ndyanı SES-
pıların qaldırılıb-e
ss si; 4-SES-in bin
çayın a ını istiqam
ü az olar. Bu halda
olar, derivasiyanın
2.4.4. SES v  su 
cıl yerl mi  bir neç
da b nd v  derivasiy
m sind
sas m qs
d n tam istifad  etm
an su anbarı ad t n
idrodüyünün yerinin
anbarının h cminin
-in b ndli s emi. 
ndirilm si üçün kr
nası; 5-turbin borus
m tind  yu arıda t
su anbarının v   su
uzunlu u v  bas
anbarı kaskadı
ç  su elektrik stansiy
ya s emli SES–l r o
d alq t s rrüfatı üç
m kdir. Bu zaman ça
t bii  raitd  bütün
n seçilm si onun ba
n mü yy n edilm si
ran; 3-b ndin 
su
tikil rs , bir o 
u altında qalan 
sqı itkisi ço
ya kaskad 
ola bil r. SES 
çün çayın
ay a ınını ni-
n t l bl r
asqısının h ddi 
i t bii  raitin 

---

müm
Daha
a a ı
azald
o un
kaska
s viy
müm
yerl
arak
h dd
olmu
öyr nilm si v
mkündür. 
k
1-suyun t bii s
5-hidravliki s v
8-SES b
a böyük a ından  i
ıda yerl dirm k la
dılması üçün b ndin
nun seçilm sind   to
adı qur ularında  a
yy  qal masına ça
mkün olsun. Res
dirilmi dir.  
2.4.5. 
T bii a ının mö
kteriz  olunur, halb
d  çatır. Çaylarda su
ur.
110
h r t r fli te n
kil 2.5.B ndli deriva
viyy si; 2-su anba
viyy ; 6-pyezometri
binası; H
0
-çayın A-
istifad  etm k üçü
azım g lir. Su altın
n o unu böyük  h
opoqrafik v  geoloj
ad t n yu arı pill d
alı ırlar ki, çayın d
spublikada SES
A ının nizamlanm
vsümü d yi m si
buki qı da elektrik
uyun s rfinin yayad
niki iqtisadi ana
asiyalı s em.
arı; 3-b nd; 4-deriv
ik
tt; 7-turbin bo
-B sah sin  a ımı
ün b ndin a ını b
nda qalan  razinin, 
rl rd n yu arıda se
i
rait h lledic rol
d  yerl
n hiss si
dü m sind n tam i
kaskadı Kür ç
masının növl ri 
qı da s rfin bird n
enerjisin  olan t l
a azalması suvarma
alizi 
sasında 
vasiya;  
orusu;  
böyük a ından
d y n z r rin 
eçirl r. B ndin 
l oynayır. SES 
ind  daha ço
istifad  etm k
çayı üz rind
n azalması il
bat  n böyük 
a üçün  lveri li

---

111
alq t s rrüfatının bütün sah l ri üçün a ının ço illik d yi m si
lveri li deyil,  sas n d  azsulu, quraqlıq ill rd   a ının azalması ço  pis 
v ziyy t yaradır. 
Su ehtiyatlarından tam v   q na tl  edilm si üçün su anbarları
vasit sil   a ının nizamlanması h yata keçirilir. A ının nizamlanmasında 
sas n 4 növ  ayırırlar: sutkalıq, h ft lik, illik v  ço illik. 
1.
Sutkalıq nizamlamada m qs d nisb t n sabit a ın vasit sil  SES-in 
suya olan qeyri münt z m t lbatını t min etm kdir. 
g r ancaq 
sutkalıq t l bat h yata keçiril rs , onda su anbarında sutkanın so-
nunda öz  vv lki s viyy sin  qayıdacaqdır.  
2.
ki h ft lik nizamlamada m qs d h ft
rzind  hidrostansiyanın
energetik sistemd   h ft lik yükün d yi m sin  uy un qeyri –
münt z m t l batını öd m kd n ibar tdir. H ft nin i çi olmayan 
günl ri enerjiy  t l bat azalmaqla uy un olaraq SES-in yükü azalır
v  su anbarında su yı ılır. H ft nin i çi günl rind  bu ehtiyat su 
çayın t bii a ınına lav  edilm kl  s rf olunur.  g r su anbarı an-
caq sutkalıq v   h ft lik nizamlarınsa, onda s viyy nin 
d yi m sinin tam dövr müdd ti bir h ft y  b rab r olacaqdır. 
3.
llik nizamlamada m qs d çayın a ını vasit sil  il  rzind  ço sulu 
mövsüml rd  yaranan artıq suları yı araq, onu ilin az Sulu 
mövsümünd  istifad  etm kd n ibar tdir. Su anbarında suyun 
s viyy sinin d yi m  dövrü illik nizamlamada bir il t kil edir.  
4.
Ço illik nizamlamada  sas m qs d ço sulu ill r hesabına az Sulu 
ill rd  suyun s rfini v  hidrostansiyanın enerji istehsalını
artırmaqdan ibar tdir. Ço illik nizamlamada su abarı ço sulu ill r
rzind  a ının artıq hiss si su anbarına yı ılır v  azsulu ill rd  is
su anbarının bo alması ba  verir. Ço illik nizamlamada ilin sonun-
da su anbarındakı s viyy  ilin  vv lind

---

112
olan s viyy y  çatmır. Su anbarının s viyy sinin d yi m sinin tam 
dövrü bir neç  il davam edir. 
Nizamlanmanın bütün növl ri su anbarının faydalı h cmind n asılı
olaraq tam v  tam olmayan da ola bil r. llik nizamlamada nizamlama il 
rzind , ço illik nizamlamada is  ço ill r rzind  qeyri münt z m a ının
nizamlanması ba  verir.  
A ının sas nizamlama növl rind n ba qa üsusi növl ri d  vardır: 
kompens   v  ya  v zedilm kl  nizamlama.  g r çay olan hiss d  SES v
yu arı su anbarı arasında müqayis c  ço  böyük a ın varsa, onda onun qey-
ri-münt z mliyini yu arıda yerl
n su anbarından suyun bura alması il
kompens  etm k olar.  
Da qınların transformasyiası –  g r su anbarında da qının
n
böyük hiss si sa lanılıbsa, onda su anbarının b ndi vasit sil  bura ılan 
maksimum s rf a alacaqdır. da qının bu formada nizamlanması
hidrodüyünd  sutullayıcı qur unun olmaması kimi çayın a masının
azalması da qının b ndd n a a ıda ba  verm si kimi böyük s m r  ver
bil r.  
Su anbarından q za zamanı istifad  olunması zamanı SES energetik 
sistemind  öz üz rin
lav  yük götürm kl  su anbarındakı
üsusi su 
ehtiyatını v  ya suyun i çi h cminin mü yy n hiss sini s rf edir. Q za ara-
dan qaldırıldıqdan sonra, s rf olunmu  su q za ehtiyatı SES-in yükünün 
azaltmaqla v  ya ya ın zamanda ba  ver c k da qınla b rpa edilir.  
2.4.6. Energetik sistemd  yükl rin strukturu v  qrafikl ri
Bir ümumi elektirik 
ttind  birlikd   i l y n elektrik stansiyalar, 
ötürm
tl ri, yüks ldici v  alçaldıcı stansiyalar energetik sistemi t kil 
edir. Bu t rkib  köm kçi mü ssis l r d  da ildir. Yüks ldici elektrik 
ötürücü 
tl ri ayrı-ayrı sisteml ri bir – biri birl dir r k ümumil mi
enerji sisteminin yaranmasına imkan verir.  ri ümumil mi  enerji  

---