Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

113
sisteml rin f aliyy t radiusu 1500 km-  çatır, yükü is  150mln.kvt keçir. 
Elektrik stansiyaları sas növl ri a a ıdakılardır: 
1.
Orqanik yanacaq  sasında i l y n kondensasiyalı elektrik stansiyalar 
(KES) Dövl t Rayon elektrik stansiyalar (DRES) v  istilik elektrik 
m rk zl dirilmi  elektrik stansiyalar (TEM); 
2.
KES tipli atom elektrik stansiyalar; 
3.
Su elektrik stansiyalar (SES) v  hidroakkumlyaedici elektrik stansiyalar 
(HAES). 
Elektrik yükl riqrafikl ri – elektrik stansiyalar enerji sisteml rind
ümumi elektrik yük qrafikl rind  i l yirl r. S naye rayonunda qı  müdd ti 
üçün tipin yük qrafiki ad t n iki pin v  iki enm  yükün  malikdir. Yay qra-
fiki is  3 tip  malidir – s h r, günorta fasil sind n sonra gündüz v  a am. 
Ayrı-ayrı enerji sisteml ri il  müqayis d  ümumi enerji sisteminin yük qra-
fiki ad t n daha tam olur. Elektrik yükü qrafikin  ad t n enerjiy  olan 
t l bat, transformatorlarda, ötürm
tl rind , yerli elektrik 
tl rind , elek-
trik stansiyasının öz imkanları üçün elektrik enerjisinin s rfi da ildir. 
Bel likl , elektrik 
ttinin sutkalıq qrafiki göst rir ki, generatorlar sistemi-
nin i l diyi halda h r an hansı gücü almaq olar. Yükün sutkalıq qrafikinin 
sah si t l b olunan elektrik enerjisinin sutkalıq istehsalının h ddi qiym tini 
mü yy nl dirir. 
arakterik sutkalıq yük qrafikl ri h ft lik v  aylıq ola bil r:
a) qrafiki, daha ço  yükl nm si günün maksimal qrafiki adlanır. 
b) orta v  i  günü qrafiki; 
c) minimal qrafik, ad t n bazar günü; 
Böyük bir sistemin sutkalıq yük qrafiki  kil 2.6-da göst rilmi dir.  
Elektrik enerjisinin illik istehsalının yükl nm nin illik maksimumuna 
P
mak
 olan nisb ti maksimum yükl nm nin il  

---

114
rzind  istifad  olunan (davam ed n) saatların miqdarı verir:  
mak
nasos
P
T
il
mak
T
n  qd r böyük olsa, bir o q d r sutka, h ft , ay, il  rzind  enerji 
t l batı eyni olar. Böyük elektrik enerjisi sisteml ri üçün vahid h cm böyük 
olan s naye yükünün istifad  edil n illik maksimum yükün saatlarının
miqdarı 5500-700 saatdır.  
2.4.7. Sutkalıq yükl nm  qrafikinin  yrisinin analizi 
Sutkalıq enerji istehsalıın paylanması v  SES – in i inin sutkalıq
rejiminin t yini üçün qrafiki  yrinin analizind n istifad  olunur. Sutkalıq
yük qrafikinin  yrisinin analizi sutkalıq enerji istehsalının gücd n asılılıq
G=f(P) yrisi adlanır. Sutkalıq analiz  yrisini qurmaq üçün sutkalıq
yükl nm  qraikini ço lu saylı eyni güclü üfüqi zolaqlara bölünür. Bu 
zolaqların sah si miqyas  msalına vurmaqla onlara uy un enerjinin 
miqdarını verir. Sistemin sutkalıq yükl nm  qrafikind  layih l ndiril n
SES-in zonası ks r hallarda üfqi 
tl rl  ayrılır. Bu halda qrafikd
-
ttind n a a ıda sutkalıq istehsal olunan enerjinin G
paylanması
göst ril n ardıcıllıqla aparılır ( kil 2.6.) 
1.  Analiz 
olunan yrinin A nöqt sind n
-
ttinin k si m si il
G enerjini ifad  ed n AB hiss sini, miqyasa uy un sa   t r fd
ayırırıq; 
2. B nöqt sind n aquli istiqam td  analiz olunan  yrini k s n  q d r
aquli BC olur, 
ttini endirilik; 
3. C nöqt sind n yük qraikini k s n  q d r üfüqi 
tt ç kirik. 

---

B zi
qrafik
çatı m
lazım
üçün
sistem
lazım
qoyu
kil 2.6.  Sistemin s
isteh
N tic d  elektrik
hallarda iki v
kl rind  hesablam
mamazlıq halları üç
m g lir.
2.4.8. Su
etd
Su ehtiyatlarında
n optimal olmalıdır
m  birg  qoyulmu
mdır ayrı-ayrılıqda
ulmu  minimum 
r
115
sutkalıq yükl nm q
sal olunan enerjin
k stansiyasının i l y
üç pik nöqt l r
ma yük qrafikinin
çün köm kçi analiz
u ehtiyatlarından k
dikd   SES-in sutka
an kompleks istifad
r. Optimallı ın me
u  minimum hesab
h r iki sistem
rcd n f rql nir.  stis
qrafikind  SES-in g
in paylanması
y c yi N =P  gücün
rin  malik sutkalı
n ayrı-ayrı pik
z olunan  yril rd n
kompleks istifad
alıq i  rejimi  
d  etdikd  SES-in
eyarı su t s rrüfatı
b olunur. Onu da
qoyulmu  minimu
smar
raitind  opti
gücünün v
nü t yin edirik. 
ıq nizamlama 
nöqt l ri v
istifad  etm k
i  rejimi STK 
ı  v  energetik 
n z r  almaq 
um
rc birg
imallı ın

---

116
meyarı su t s rrüfatı v  energetik sisteml rin birlikd   h r illik minimum 
rcl ridir.  
vv lc d n i  rejimini mü yy n ed nd   a a ıdakı 3  rt
sas 
götürülür. 
1. Kompleksin energetik olmayan i tirakçılarının suya olan t l batı
ümumi STK-dan daha ço   s m r  almaq  rti sasında t min 
edilm lidir. 
2. T bi tin mühafiz si, o cüml d n birinci növb d  sanitar t l batın
n ya ı t min edilm si;
3. SES-d n daha ço  enerji istehsalı ld  etm k v  enerji sistemin
böyük gücün verilm sidir.
SES – in sutkalıq i  rejiminin m hdudlu u energetik olmayan su 
t l batçıları su i tirakçılarının
raitin  uy un h m suyun s viyy sin   v
h m d   s rfin  gör  ola bil r. Yu arı byefl   g miçilik, su t chizatı v  s. 
üçün minimal su s viyy si t min olunmalıdır. Suvarma, su t chizatı v
ba qa m qs dl r üçün yu arı byefd n suyun götürülm si SES-in enerji 
istehsalına t sir göst rir. Onlar ço lu su götürüldükd  enerji istehsalı azalır
v  enerji sisteminin maksimum yükl nm sini aradan qaldırmaq olmur. 
Bo ulmu   a a ı byefd   sutkalıq nizamlama ad t n m hdudlanmır.
g r
a a ı byef bo ulmamı sa, onda gec  saatlarında SES-in m hdudlanmayan 
sutkalıq nizamlanması çay a ımının a a ı hiss sind  s naye mü ssis l rinin 
v  ya ayı  m nt q l rinin su t chizatını, suvarma sisteml rinin i ini, SES – 
d n a a ıda yerl
n g miçiliyin h r k tini poza bil r. A a ı biyefin 
bo ulmamı  halında hidrodüyünün sutkalıq i  rejimi iqtisadi c h td n
saslandırılmalıdır. A a ı biyefd  hündürlüyünün sanitar-te niki 
raitini 
t min etm k üçün SES-in turbinl rind n minimal olsada su bura ılmalıdır.
Sutkalıq nizamlanmanın ba qa m hdudiyy tliyi ondan ir li g lir ki, su 
t labatçılarının v  ya su i tirakçılarının ld  etdikl ri iqtisadi effektlik ener-
getikaya vurulan ziyandan böyükdür. Sutkalıq nizamlanmanın
m hdudlanmasının iqtisadi c h td n
saslandırılması sutkanın ist nil n
va tı gec  saatlarında lazım olan  

---