257
Az rbaycan Geologiya Birliyinin Geoloji Ekspedisiyası respublikamızda
içm li yeraltı suların 50 illik ehtiyatı oldu unu mü yy nl dirmi dir. Yaxın
g l c kd Böyük Qafqazın Samur – Qusar, O uz-Q b l zonalarında, Kiçik
Qafqazda T rt rçay hövz sind istismar h miyy tli böyük yeraltı su
ehtiyatlarından Bakı v dig r iri h r, q s b l rimizin su t chizatında
istifad olunmaqla halinin fasil siz su il t min etm k problemini qism n
h ll etmi olardı.
H l XIX srin sonu, XX srin
vv ll rind Quba – Xaçmaz
razisinin yeraltı suları çox yüks k keyfiyy tli su kimi qiym tl ndirilmi dir.
XIX srin sonlarında Bakı
h rinin su t chizatının yaradılması il
ba lı
h r dumasına müxt lif layih l r t klif edilmi dir. Ancaq 1908-ci
ild duma müh ndis V.Lindleyin apardı ı geodezi-hidrogeoloji axtarı
i l rinin n tic l ri
sasında t rtib etdiyi ollar m nt q sind ki yeraltı
t zyiqli su hövz sind n su il t min olunacaq Bakı – ollar sü k m rinin
layih sini t sdiq etmi dir. Layih 1909-cu ild Tiflis h rind keçiril n IX
su t chizatı qurultayında t krar n müzakir olunaraq t sdiq edilmi , 1911-ci
ild n is tikinti i l rin ba lanmı dır.
Bel likl , Birinci Bakı Su K m ri x tti 1917-ci ild qism n, 1935-ci
ild is tam istismara verilmi dir. Su t chizatı x tti Xudat d miryolu
stansiyasından q rbd yerl
n
ollar k ndi
razisind n ba lan ıcını
götür r k sutkada 108 min m
3
su n ql edir. Suyun codlu u, orta hesabla 5
mq.ekv/l, t rkibind xloridin miqdarı 8-11,5 mq/l, sulfatın miqdarı 50,2-85,5
mq/l, quru qalıq is 300-427 mq/l t kil etmi , onda ammiak, nitrit v nitrat
ionları tapılmamı dır. Ftorun miqdarı 0,08-0,27 mq/l-d n artıq olmamı dır.
Fiziki göst ricil rin gör su ffaf, iysiz, sabit temperaturudur (orta hesabla
15
0
C).
1942-ci ild istismara verilmi ikinci Bakı Su k m ri yeraltı t zyiqli
ollar – Xaçmaz su hövz sind n qidalanır. Bura q rbd n – rq X z r
d nizin istiqam tl nmi az meyilli,
258
sakit relyefli razid n ibar tdir.
razid su k m rinin qidalanmasında
mühüm rol oynayan 250-d n çox bulaq vardır.
Respublikanın S hiyy Nazirliyinin Sanitar - Gigiyenik M rk zinin
v MEA Geologiya nstitutunun son t dqiqatların gör , hazırda bu sular
keyfiyy t baxımından ciddi d yi iklikl r u ramamı onların kimy vi
t rkibi, minerallı ı v
ffaflı ı içm li sular üçün mü yy n edilmi
normalara tam cavab verir.
Qeyd edil nl ri n z r alaraq Az rbaycan Respublikasının Quba –
Xaçmaz zonasının yeraltı su ehtiyatlarının keyfiyy t göst ricil rini, onun
d yi m sin t sir ed n amill ri ara dırmaq v qorunub saxzlanılması üçün
görül c k mühafiz t dbirl rini düzgün qiym tl ndirilm sin
rh
veril c k.
Bölg l rd artezian sularının minerallı ı 290-700 mq/l arasında
d yi ir. Bununla bel sulfatlar 112 mq/l-d n çox deyil, xloridl rin miqdarı
is 130 mq/l – çatır. Suyun ümumi codlu u 7 mq.ekv./l-d n artıq deyil.
Suyun t rkibind ki mis (0,005-0,07 mq/l), sink (0,001-0,035 mq/l), nitrit
(0,16-1 mq/l) q bul olunmu normadan a a ıdır. Sanitar - bakterioloji
göst ricil r d kafi qiym tl ndirilir (kolit 100-300; mikrob 600).
Quba – Xaçmaz zonasının bulaq suları keyfiyy t baxımından bir –
birind n çox f rqlidir. M s l n, Quba rayonunda onların minerallı ı 600
mq/l-d n çox olmadı a halda, Xaçmazda 850 mq/l- çatır. Qusar v D v çi
rayonlarının b zi bulaqlarında is suyun minerallı ı 1000 mq/l-d n artıqdır.
Bölg d ki bulaq sularındakı sulfatların, xloridl rin v ümumi codlu un
göst ricil ri az f rql nirl r. T rkibind
n az sulfat miqdaprı olan Quba
(115 mq/l) v Xaçmaz (160 mq/l) rayonlarının bulaq sularıdır. Qusar
rayonundakı bulaq sularında olan sulfatın miqdarı 260 mq/l, D v çid is
280 mq/l- b rab rdir. Sularda xloridl rin maksimal miqdarı Quba
rayonunda 160 mq/l, D v çid 166, Xaçmazda is
259
120 mq/l çatır. Qusar rayonunun sularında is xlor-ionun maksimum
miqdarı 184 mq/l- b rab rdir.
Bu razid yeraltı suların ümumi codluq h ddi 3,5-13,5 mq.ekv/l
t kil edir. Quba – Xaçmaz rayonunda quyu suları keyfiyy tc buranın
bulaq v artezian sularından f rql nir. M s l n, burada ümumi minerallıq o
biri yeraltı sularla müqayis d t xmin n 2 d f yüks kdir. Regionun
inzibati rayonları üzr minerallıq a a ıdakı göst ricil rl s ciyy l nir: Quba
rayonun sularında 490-950 mq/l, Xaçmazda 260-2350, Qusarda 220-1760
mq/l. Yeraltı quyu sularında sulfatın miqdarı Quba rayonu üzr 60-230 mq/l,
Xaçmazda 50-1060, Qusarda 8-264 mq/l t kil edir. Bölg üzr quyu
sularının t rkibind olan xloridin miqdarı a a ıdakı kimi d yi ir: Quba
rayonu 12-50 mq/l, Xaçmaz 6-560 mq/l, Qusar 8-430 mq/l. Bununla bel
regionun quyu sularının ümumi codlu u böyük diapazonda (2-34 mq.ekv/l)
d yi ir.
T dqiqatlar n tic sind mü y n edilmi dir ki, yeraltı sularda orqanik
madd l r (oksidl m d ) rayonlar üzr d yi g ndir. B zi me sah l rind
bulaq sularında mövcud azot birl m l ri bitki m n li orqanik madd l ri
oksidl m nin yüks k göst ricisin g tirib çıxarır.
Regionda olan artezian quyuları v bulaqlar sanitar baxımdan yax ı
mühafiz olunduqlarından, çox yerd yeraltı sular yüks k keyfiyy td
saxlanılır. Ancaq b zi rayonlarda artezian quyularının istismarındakı
mövcud pozuntular, elementar texniki – sanitar normalara cavab verm yib,
acınacaqlı v ziyy t yaradır, traf mühitin çirkl nm sin v bataqlı a g tirib
çıxarır.
Buradakı yeraltı suların t rkibind d mir v nitritl rin olmaması,
sulfat, xlorid v permanqanat tur ulanmanın miqdarının cüzi olması, suyun
dadı v
ffaflı ı regionun yeraltı sularını yüks k keyfiyy tli su kimi q bul
etm y imkan verir.
Dostları ilə paylaş: |