266
do ru) d yi dirirl r ki,bu da bitkil rin kök sisteminin böyüm sini xeyli
l ngidir.
Qarı ıqların transs rh d da ınmaları il
laq d r problem daha da
k skinl ir, çünki milyon tonlarla kükürd qazı axınları dövl t s rh dl rini
keç r k ba qa ölk l rin atmosferin daxil olurlar.
Ekoloji tarazlı ın pozulmasına s b b olan amill rd n biri kimi, tur ulu
ya ıntılar artıq bir çox dövl tl rin höküm t orqanlarını v
elmi
ictimaiyy tini narahat ed n problem çevrilmi dir. Bu, onunla laq dardır ki,
bel ya ıntılar atmosferd n Yer s thin
dü dükd , s th sularının tur u-
la ması, torpaqların
oranla ması, me l rin m hv olması, tikinti v
qur uların korroziyasının sür tl nm si v s. kimi z r rli hadis l rin
yaranmasına g tirib çıxarır.
Dünya miqyasında atmosferd t xmin n 300 mln. ton sulfat tur usunun
m l g lm si üçün kifay t ed n kükürd qazının miqdarının 200 mln. tona
çatması ehtimal olunur. Bu q d r sulfat tur usunun aerozollar v yaxud
tur ulu ya ıntılar klind
vv l-axır atmosferd n Yer s thin tökülm si v
canlılar al min mü yy n d r c d t hlük tör tm si übh siz v t biidir.
Bir halda ki, tur ulu ya ı lar problemi mövcuddur v bu probleml
getdikc daha çox maraqlanır, m hul olurlar, dem li respublikamızda da
bu probleml ba lı m s l l rin ara dırılmasına ciddi h miyy t
verilm lidir. Çünki ölk mizin razisind s naye obyektl rinin olması, onlar
t r find n atmosfer xeyli miqdarda tur u tör dicil rin kükürd qazı v azot
dioksidin atılması, habel dövl timizin atmosferinin ümumi Yer
atmosferind n t crid olunmaması Az rbaycanda da tur ulu ya ı lar prob-
leminin t dqiq olunması z ruriliyini ortaya çıxarır.
Az rbaycan
razisind
traf mühit t sir ed n ekoloji yükün t yin
olunmasında tur ulu ya ıntıların payının n z r alınması, onları
m l
g tir n kimy vi birl m l rin atmosfer atıldı ı m nb l rin mü y-
y nl dirilm si v turu
267
xass li ya ıntıların peyda olmaları bar d önc görm , habel ,
espublikamızda ekoloji v ziyy tin yax ıla dırılmasına yön ldil n t dbirl rin
hazırlanması baxımından adı ç kil n problem üzr elmi-t dqiqat i l rinin
qoyulması v müvafiq ara dırılmaların aparılması elmi-t crubi h miyy t
malikdir.
Bir sıra ölk l r tur ulu ya ı ların verdiyi ziyanlar faktiki olaraq öz
t sdiqini tapmı dır. Ona gör d dünyanın inki af etmi qabaqcıl ölk l rinin
müvafiq hökum t orqanları v Ümumdünya Metereologiya T kilatı kimi
möt b r qurum tur ulu ya ı lar problemin çox ciddi diqq t yetirir v
bunun qar ısının alınmasına yön l n t dbirl r h yata keçiril r.
Az rbaycan razisin dü n ya ı ların kimy vi t rkibinin öyr nilm si
d aktual bir m s l kimi qar ıya qoyulmu dur. H l keç n
srin
axırlarından bu sah d müvafiq ara dırmalara ba lanmı dır. Bu i l r hazırda
Ekologiya v T bii S rv tl r Nazirliyinin Hidrometereologiya Elmi - T d-
qiqat nstitutunda davam etdirilir. Yerin yetirilmi bir sıra t dqiqatlar n ti-
c sind t rkibi tur u anionları il
n çox çirkl n n ya ı ların dü düyü
bölg l r, h min ya ı ların torpa ın fon t rkibin t siri mü yy n edilmi v
elmi-t crübi h miyy t da ıyan metodiki göst ri l r i l nib hazırlanmı dır.
4.4.SU EHT YATLARININ ÖZÜ T M ZL NM S V
Ç RKL NMD N MÜHAF Z S
Su ehtiyatlarının özünün t mizl nm si t bi t hadis l rind n biridir.
Özünü t mizl m bir çox faktorlardan (fiziki, kimy vi v bioloji) asılıdır.
Fiziki faktorlardan gün enerjisini göst rm k olar. Gün ultrab növ yi
uaların t siri n tic sind z r rli mikroblar, bakteriyalar, virusların
hiss cikl rini m hv edir. Su ehtiyatlarına daxil olan çikl ndirirci madd l rin
qarı dırılması,
ridilm si suyun özünü t mizl m sinin
sas fiziki
faktorlarından biridir.
268
Suyun özünü t mizl m sinin kimy vi faktorlardan üzvü v qeyri-
üzvü madd l rin oksidl m sini göst rm k olar. Su ehtiyatların özünü
t mizl m sind heyvan v bitki al minind rolu böyükdür. Suda ya ayan
heyvanları su ehtiyatlarının sanitarı adlandırırlar v onlar suları özl rind n
keçir r k t mizl yirl r. Bütki al mind n qar ı, qamı cu ulu, susünbülü v
s. torpa ı oksigenl z nginl dirir. Su bitkil ri müxt lif kiçik mexaniki
qarı ıqlı (kolloid hiss cikl ri) madd l ri tutur, onlar öz kökl ri il müxt lif
duzlarla qidalanaraq suyun t mizl nm prosesin köm klik göst rir.
Su ehtiyatlarının t mizl nm si prosesin çaylar üz rind tikil n su
anbarları böyük köm klik göst rir. Su vasit sil su anbarlarına daxil olan
çirkl ndiricil rin miqdarı, v biolojiprosesl r n tic sind t dric n azalır. Su
anbarlarına daxil olan bütün çirkl ndiricil r anbarlardakı su il qarı araq
onun qatılıq d r c sini azaldır. Bunu n z r alaraq çirkli su q bul ed n su
anbarlarına t bii t mizl nm m nt q si kimid baxırlar. g r çirkli su
t rkibind ki çirkl ndirici madd l r su anbarı vasit s il t mizl m k
mümkün deyils onda h min su vv lc d n t mizl n r k su anbarına
buraxılır. Dem li çirkli suyun lazımı t mizl nm d r c sini t yin etm k
üçün su anbarının öz-özün
t mizl m qabiliyy tini düzgün
qiym tl ndirm k olar. Bu qayda il t mizl yici qur unun tikinti v
istismarını minimum x rc ç km kl su anbarının t mizliyin v sanitar
saflı ına nail olmaq olar.
T bii su ehtiyatlarının t miz saxlanması istifad d n çıxmaması
m qs dil s naye v kommunal çirkab suları t mizl m li, dövrü su
t chizatını t min etm li, azsulu, susuz v tullantısız istehsal texnologiyası
t tbiq olunmalı, k nd t s rrüfatında gübr l rd n s m r li istifad etm li,
havanı çirkl nm d n qorumalı kimi t dbirl r h yata keçirilm lidir.
Çirkab sularının t mizl nm sind mexaniki, kimy vi, fiziki-kimy vi
Dostları ilə paylaş: |