İBTİDAİ BİTKİLƏR. Tural Salmanov 7a

İBTİDAİ BİTKİLƏR.

• Tural Salmanov 7a

İBTİDAİ BİTKİLƏR.

• İbtidai bitkilərdə kök,gövdə,yarpaq olmur.

• İbtidai bitkilərdən biri də

• yosunlardır.

Fəalliyyət

• İşin məqsədi:Yosunların

• orqanları haqqında məlumat toplamaq.

• Təchizat:Yosun.

• İşin gedişi:Yosuna diqqət yetirin.

• Nəticə:Onun hansısa vegetativ orqanı varmı?

YOSUNLAR.

İBTİDAİ BİTKİLƏRDƏN BİRİ DƏ YOSUNLARDIR.

Yosun bitkisi ilə tanışsınızmı?

• Yosun bitkisi ilə tanışsınızmı?

• Onu adətən harda görmək mümkündür?

• Yosunlar haqqında məlumatınız varmı?

Yosunlar (lat. Algae) əksər torpaqlarda, əsasən də üst horizontlarda geniş yayılmışdır. Bataqlıq torpaqlarda və düyü tarlalarında yosunlar aerasiyanı yaxşılaşdırır, həll olmuş CO2 mənimsəyir və suyu oksigenlə zənginləşdirir.

• Yosunlar (lat. Algae) əksər torpaqlarda, əsasən də üst horizontlarda geniş yayılmışdır. Bataqlıq torpaqlarda və düyü tarlalarında yosunlar aerasiyanı yaxşılaşdırır, həll olmuş CO2 mənimsəyir və suyu oksigenlə zənginləşdirir.

• Yosunlar(Alqae) Yer kürəsi üzərində 3 milyon il əvvəl meydana gəlmiş və təxminən milyon yarım – iki milyon il planetimizin vahid canlıları olmuşlar.Bu qədim aerob fotosintezedici orqanizmlərin sayəsində heterotroflar yaşaya bilmişlər. Yer üzərində üzvi maddənin sintezində yosunların mühüm rolu vardır. Bu orqanizmlər günəş düşən durğun sularda torpaqda,hətta qayalar üzərində və s.geniş yayılmışdır. Bunların 125000-dən çox növləri məlumdur.

Yosunlar ibtidai avtotrof bitkilər olub ,əsasən suda yaşayırlar.Lakin onlara yer kürəsinin hidrosferdən əlavə, atmosfer və litosferin bütün sahələrində təsadüf olunur. Onlar təkhüceyrəli, çoxhüceyrəli və kolonial formalı olub,müxtəlif ekoloji şəraitə uyğunlaşmışlar. Tərkibində xlorofil və digər piqmentlər olduğuna görə bitkilər kimi fotosintez qabiliyyətinə malikdir.

• Yosunlar ibtidai avtotrof bitkilər olub ,əsasən suda yaşayırlar.Lakin onlara yer kürəsinin hidrosferdən əlavə, atmosfer və litosferin bütün sahələrində təsadüf olunur. Onlar təkhüceyrəli, çoxhüceyrəli və kolonial formalı olub,müxtəlif ekoloji şəraitə uyğunlaşmışlar. Tərkibində xlorofil və digər piqmentlər olduğuna görə bitkilər kimi fotosintez qabiliyyətinə malikdir.

• Yosunların diferensiasiya olunmuş kökləri,yarpaqları,çiçəkləri və toxumları olur. Onların orqanizmi tallom adlanan gövdə cismindən ibarətdir.Çox iri ölçülü bəzi yosunlar rizoidlərlə(yalançı köklərlə)substrata yapışır.

Bu orqanizmlər sadə bölünmə, zoosporlar və cinsiyyətli yolla çoxalırlar.Bəzilərində nəsil növbələşməsinə də (qonur yosunlarda) təsadüf olunur.

• Bu orqanizmlər sadə bölünmə, zoosporlar və cinsiyyətli yolla çoxalırlar.Bəzilərində nəsil növbələşməsinə də (qonur yosunlarda) təsadüf olunur.

• Yosunların tərkibində olan rəngli piqmentlər onları bitkilər aləminə aid edir.Təbi idir ki, ibtidai bitkilərin təkamülündə bu orqanizmlər keçid rolu oynamışlar.

• Yosunlar fitotrof olduqlarına görə əsasən torpağın üst qatında (0-10sm) yayılmışlar və dərinliyə getdikcə onların miqdarı azalır.Lakin 2-3 m dərinlikdə nadir halda tək-tək müşahidfə olunur.

Torpaqda qızılı və qırmızı yosunlara nadir halda rast gəlmək olur.Əkilən torpaqlarda yosunların miqdarı xam torpağa nisbətən yüksək olur.Hesablamalar göstərir ki, 10sm-ə qədər dərinliyi olan 1qr torpaqda 100000-300000-dək,əkilən torpaqlarda isə 1 milyondan3 milyona qədər yosun hüceyrələri müşahidə olunur. Deməli 1 ha torpaqda 100-200 kq-a qədər yosun biokütləsi olur.Bu qədər çəkiyə malik biokütlə torpaqda fəal inkişaf edib,çoxalır və torpaq həyatında mühüm rol oynayırlar. Yosunlar torpaq həyatında bir sıra proseslərdə fəal iştirak edirlər.:

• Torpaqda qızılı və qırmızı yosunlara nadir halda rast gəlmək olur.Əkilən torpaqlarda yosunların miqdarı xam torpağa nisbətən yüksək olur.Hesablamalar göstərir ki, 10sm-ə qədər dərinliyi olan 1qr torpaqda 100000-300000-dək,əkilən torpaqlarda isə 1 milyondan3 milyona qədər yosun hüceyrələri müşahidə olunur. Deməli 1 ha torpaqda 100-200 kq-a qədər yosun biokütləsi olur.Bu qədər çəkiyə malik biokütlə torpaqda fəal inkişaf edib,çoxalır və torpaq həyatında mühüm rol oynayırlar. Yosunlar torpaq həyatında bir sıra proseslərdə fəal iştirak edirlər.:

Yosunlar torpağı üzvi maddələrlə zənginləşdirir və bəziləri azot fiksə edir və digər mikroorqanizmlərin inkişafını stimulə edir.Fotosintez prosesi nəticəsində topladıqları üzvi birləşmələr yosun tələf olduqdan sonra torpağa keçir.

• Yosunlar torpağı üzvi maddələrlə zənginləşdirir və bəziləri azot fiksə edir və digər mikroorqanizmlərin inkişafını stimulə edir.Fotosintez prosesi nəticəsində topladıqları üzvi birləşmələr yosun tələf olduqdan sonra torpağa keçir.

• Əmələ gələn üzvi birləşmələr nəinki bakteriyaların yemini, hətta torpaqda toplanan humusun əsasını təşkil edir.

• Mineral suxurların torpağa çevrilməsi prosesində yosunlar əsas rol oynayır. Krakatau adasında püskürən vulkan bütün canlıları məhv etmiş və hər yeri mineral kütlə olan isti lava örtmüşdü, lakin suxurlar soyuduqdan sonra onun üzərində əmələ gələn ilk cnlı yosunlar olmuşdur. Bunların əmələ gətirdikləri metabalizm məhsulları ilə həmin suxurlar tədricən parçalanır və orada üzvi maddələr,humus əsasən yosunlar hesabına əmələ gəlmiş və beləliklə,bitkilərin inkişafı üçün şərait yaranmışdır.Analoji hala məhsuldar olmayan torpaqlarda da rast gəlmək olur.

• Yosunlar torpağı üzvi maddələrlə zənginləşdirir və bəziləri azot fiksə edir və digər mikroorqanizmlərin inkişafını stimulə edir.Fotosintez prosesi nəticəsində topladıqları üzvi birləşmələr yosun tələf olduqdan sonra torpağa keçir.

• Əmələ gələn üzvi birləşmələr nəinki bakteriyaların yemini, hətta torpaqda toplanan humusun əsasını təşkil edir.

• Mineral suxurların torpağa çevrilməsi prosesində yosunlar əsas rol oynayır. Krakatau adasında püskürən vulkan bütün canlıları məhv etmiş və hər yeri mineral kütlə olan isti lava örtmüşdü, lakin suxurlar soyuduqdan sonra onun üzərində əmələ gələn ilk cnlı yosunlar olmuşdur. Bunların əmələ gətirdikləri metabalizm məhsulları ilə həmin suxurlar tədricən parçalanır və orada üzvi maddələr,humus əsasən yosunlar hesabına əmələ gəlmiş və beləliklə,bitkilərin inkişafı üçün şərait yaranmışdır.Analoji hala məhsuldar olmayan torpaqlarda da rast gəlmək olur.

Yosunların böyük praktik əhəmiyyəti vardır, bunlar müxtəlif məqsədlər üçün istifadə oluna bilər. Hər şeydən əvvəl yosunlar əsas qida mənbələrindən biridir. Bunların bir çox növləri insan qidasını,dəniz heyvanlarının,xüsusilə balıqların, xərçəngkimilərin və s.yemini təşkil edir.Yosunlar suyun öz-özünə tənzimlənməsində , mineral suxurların parçalanmasında mühüm rol oynayır. Yosunların bəzi növlərindən polisaxarid-algin,qırmızı və qonur yosunlardan isə mikrobiologiyada geniş tətbiq edilən aqar-aqar alınır.Qonur yosunlardan alınan algin və alginatlar yapışdırıcı xüsusiyyətə malik olduğundan bunlar yeyinti məhsullarına,dərman preparatlarından həblər hazırlanmasında,kağıza,sintetik liflərə və plastik kütlələrə qatılır. Yosunlar kosmosun fəth edilməsi problemində də böyük əhəmiyyətə malikdir. Onlar atmosferdə olan CO2–ni mənimsəyib O2 xaric edir. (Məsələn, xlo rella) Yosun ların torpaqda da rolu böyükdür.Bunların arasında atmosfer azotunu fiksə edən növlər də məlumdur.

• Yosunların böyük praktik əhəmiyyəti vardır, bunlar müxtəlif məqsədlər üçün istifadə oluna bilər. Hər şeydən əvvəl yosunlar əsas qida mənbələrindən biridir. Bunların bir çox növləri insan qidasını,dəniz heyvanlarının,xüsusilə balıqların, xərçəngkimilərin və s.yemini təşkil edir.Yosunlar suyun öz-özünə tənzimlənməsində , mineral suxurların parçalanmasında mühüm rol oynayır. Yosunların bəzi növlərindən polisaxarid-algin,qırmızı və qonur yosunlardan isə mikrobiologiyada geniş tətbiq edilən aqar-aqar alınır.Qonur yosunlardan alınan algin və alginatlar yapışdırıcı xüsusiyyətə malik olduğundan bunlar yeyinti məhsullarına,dərman preparatlarından həblər hazırlanmasında,kağıza,sintetik liflərə və plastik kütlələrə qatılır. Yosunlar kosmosun fəth edilməsi problemində də böyük əhəmiyyətə malikdir. Onlar atmosferdə olan CO2–ni mənimsəyib O2 xaric edir. (Məsələn, xlo rella) Yosun ların torpaqda da rolu böyükdür.Bunların arasında atmosfer azotunu fiksə edən növlər də məlumdur.

Yosunların çoxalıb yayılması ilə dənizlərin ,göllərin, su hövzələrinin məhsuldar lığı hesablanır.

• Yosunların çoxalıb yayılması ilə dənizlərin ,göllərin, su hövzələrinin məhsuldar lığı hesablanır.

• Yosunların ifraz etdiyi selik torpağın strukturuna təsir edir.Mikroskopik yosunların bir çoxu torpaqda yaşayan ibtidailərin qidasını təşkil edir.Humusun əmələ gəlməsində və bitkilərin oksigenlə təmin edilməsində bunlar böyük rol oynayır.Torpağın məhsuldarlığını artırmaqda bəzi yosunlardan gübrə kimi istifadə olunur.

• Torpaqda mühüm rolu olan yosunlardan –prokariotlara aid olan göy yaşıl, əsil yosunlardan isə yaşıl və diatom yosunları göstərmək olar. Yosunlar süxurların aşınmasında və ilkin torpaqəmələgəlmə proseslərində fəal iştirak edir.[1] Yosunları öyrənən elm alqologiya adlanır.