Zaza anCabaZe evropuli saqarTvelo

57

sxnen. mdgomareoba Zalzed rTuli iyo Temur lengis armiisTvisac ki, 

romlebmac daipyres indoeTi wina wels da im mizniT, rom naZarcvi 

mieRo Tavisi jarisTvis, gadawyvita, sadme wasuliyo da Semdeg 1401 

wels Sevida baRdadSi, sadac TiTqmis mTeli muslimi mosaxleoba 

gaanadgura. 

mefe giorgim isargebla am mokle periodiT, rodesac monRolebi 

ar iyvnen mis qveyanaSi da moaxerxa Tavisi centraluri xelisuflebis 

gaZliereba, amoJlita yvela Tavisi moRalate liderebi da gaanadgura 

monRolebis garnizonebi. Tumca, amave dros, wamoiwia Turq­osmalebma, 

romlebic SeiWrnen anatoliasa da evropaSi. amis gamo Temur lengi 

saswrafod dabrunda da radgan ar SeeZlo orivesTan, qarTvelebTan 

da Turq­osmalebTan erTdroulad brZola, gadawyvita, samSvidobo 

xelSekruleba gaeformebina saqarTvelos mefesTan. 1402 wels Temur 

lengma daipyro anatolia da daamarcxa osmaleTis imperiis sulTani 

baiazid  I ankarasTan momxdar brZolaSi.

1

 baiazidi tyved aiyvanes da 

igi tyveobaSi gardaicvala. Temur lengs amoqmedebda motivacia, 

rom gaelaSqra osmalebis winaaRmdeg, rac aRadgenda selCukebis 

reputacias. Temur lengi ganixilavda selCukebs, rogorc anatoliis 

samarTlebriv mmarTvelebs, radgan monRoli Cingizidebi kanonierad 

iyvnen datovebuli mmarTvelebad (zustad iseve, rogorc moskovis 

yaenebi). Tumca Temur lengis sikvdilis Semdeg CingizidebTan erTad 

Camoyalibda meore Turq­monRoluri samefo Timuridebis dinastia.

Turqebze es gamarjveba evropelebma sixaruliT miiRes da yvela 

qristianulma mefem gamougzavna Temur lengs misaloci werili, 

radgan maTTvis Turqebi gacilebis saSiSi iyvnen. elCebi igzavnebodnen 

im mizniT, raTa gaerTianebuliyvnen Turqebis winaaRmdeg. magram 

saqarTvelos mefe ar mivida osmalebze gamarjvebis misalocad, ris ga­

moc Temurma gadawyvita misi dasja da wamoiwyo bolo, merve Semoseva 

saqarTveloSi. Tbilisi da 700 qalaqi da sofeli aoxrebul iqna da 

misi mcxovreblebi amoxocili. miuxedavad amisa, igi iZulebuli iyo, 

saqarTvelo eRiarebina qristianul qveynad. 1405 wels igi daiZra 

CineTisken, Tumca amave wels daiRupa artarSi ise, rom ver miaRwia 

CineTis sazRvramde.

1

  Temur lengis azriT, Turq­osmalebi iyvnen selCukebis mcire vasalebi. 

osmalebi iyvnen adgilobrivi Tavadebi an erT­erTi azieli emiratis begebi 

`beg~. osmalebi (otomanebi), romlebic gamoaZeves monRolebma xorasanidan, 

movidnen rumSi Turq­selCukebTan samsaxurSi, romlebmac isini daasaxles 

Zveli frigiis teritoriaze. Tumca male osmalebis ricxvi gaizarda da 

dominantebi gaxdnen anatoliaSi, radgan selCukebi monRolebTan brZoliT 

ukve daqanculni iyvnen. 

---

58

es iyo saqarTvelos civilizaciis totaluri dasasruli. mTeli 

saukunis manZilze monRolebis mbrZaneblobam saqarTveloze gamoiwvia 

saxelmwifos danawevreba da TandaTanobiTi daknineba. 1465 wels samefo 

daiSala Semdeg politikur nawilebad: qarTlis, kaxeTis, imereTis 

samefoebi, samcxis, odiSis, svaneTis, guriis da afxazeTis samTavroebi, 

romlebic gamudmebiT ebrZodnen erTmaneTs. mosaxleobis 1/3 ga­

nadgurebuli iyo. es iyo `didi saqarTvelos~ dasasruli. yvela saer­

TaSoriso savaWro gza (`abreSumis gza~) axlidan gaiyvanes kavkasiisgan 

damoukideblad. ierusalimis mmarTveloba, romelic egviptis mamluq 

sulTanebisgan gadaecaT, dakarges.

Turq-osmalebi saqarTveloSi

1453 wels Turqebma daipyres konstantinopoli sulTan mehmed II-is 

Mehmed  II meTaurobiT. amas aseve axlda ekonomikuri mizezi – bizantia 

nebas aZlevda mehamed II-s, rom gadaekveTa srute, erTi dukatis fasad 

TiTo jariskacze, raTa ieriSi mietanaT kaTolike qveynebze (ungreTi) 

da xelSi CaegdoT Zvirfasi nadavli. gadasaxadi mainc sakmaod Zviri 

eCveneboda mehameds da igi miubrunda TviT konstantinopols. axla 

ukve ungrelebis daxmarebiT man gamoadno msoflioSi im droisaTvis 

yvelaze didi qvemexebi, romlebic sul ramdenime gasrolas uZlebdnen, 

magram es sakmarisi iyo konstantinopolis aqamde auRebeli kedlebis 

Tbilisi

TBILISI

moskovi

MOSCOW

stamboli

ISTANBUL

ierusalimi

JERUSALEM

baRdadi

BAGHDAD

Teirani

TEHERAN

1700 km

900 km

1300 km

1400 km

1000 km

---

59

dasangrevad. garda amisa, CineTidan Tofiswamalis Semotana gaxda 

SesaZlebeli da bizantiam dakarga Tavisi 1000-wliani saidumlo iara-

Rze – `berZnuli cecxli~.

amis Semdeg evropelebi da gansakuTrebiT romis papi gaaqtiurdnen, 

raTa SeeqmnaT aliansi Turqebis winaaRmdeg da moewyoT jvarosnuli 

omi saqarTvelosTan, somxeTTan, Temur lengTan da sxva muslim 

qveynebTan erTad, magram amaod. evropelebma daiwyes TavinTi qalaqebis 

aRdgena, qvis Senobebisa da monastrebis ageba da aRar surdaT kvlav 

omi. vasko da gamas Vasco  da  Gama aRmoCenis Semdeg 1498 wels `abreSumis 

gzam~

1

 `Silk  road~ gadainacvla zRvaze (afrikidan indoeTisken). pirvelma 

portugalielma iaponiasac miaRwia 1543 wels. amerika aRmoaCina 

genuelma qristefore kolumbma Christopher  Colombo  1492 wels da amave 

wels germanelma martin beheimma Martin  Beheim Seqmna pirveli globusi. 

evropaSi daiwyo teqnikuri revolucia. leonardo da vinCi Leonardo  Da 

Vinci, msoflio universaluri geniosi, daibada 1470 wels. laibnicma 

da niutonma Leibnitz  and  Newton Seqmnes Tanamedrove maTematikuri 

gaangariSeba. iohanes gutenbergma Johannes  Gutenberg  1454 wels dabeWda 

biblia. evropas ar sWirdeboda omi savaWro gzisTvis. ufro metic, 

teqnikuri upiratesobiT da samxedro ZlierebiT gamorCeuli dasavleT 

evropis protestanti qveynebi da Turqebi kaTolike Zalebis winaaRmdeg 

gaerTiandnen da maTTan brZola ufro saintereso iyo maTTvis, vidre 

sxva Soreul qveynebTan.

amave dros, 1480 wels moskovis yaeni aujanyda monRolebs, rac 

Sida omebisgan Sesustebis gamo moxda, da Sewyvita xarkis gadaxda. es 

fuli moxmarda 100-wliani evropuli protestant-kaTolikuri omis 

veteranebis daqiravebas da maTi mxardaWeriT periferiuli saxanoebis 

damorCilebas (TaTreTidan cimbiramde) da monRoluri imperiis cen-

trma gadainacvla moskovSi.

monRolebisa da Temur lengis gauCinarebis Semdeg daiwyo Turq­

osmalebis Semosevebi. 1453 wels maT mehmed II muradis Mehmed  II  Murad 

meTaurobiT ianiCaris jarTan erTad aiRes konstantinopoli da 

bolos bizantiis imperia da trapizonic daarbies 1461 wels. 1475 wels 

yirimis saxano gaxda TurqeTis vasali. saqarTvelo axla praqtikulad 

1

 abreSumis gzaze mxolod evropelebi moZraobdnen. arc erT Cinels 

dasavleTisken ar umogzauria. arc muslimebi mogzaurobdnen evropis 

aramuslimur qveynebSi, vinaidan arc Cinelebisa da arc muslimanisaTvis 

evropaSi araferi iyo saintereso, monebis garda. 

---