Zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti oblakulov d. O
Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallash-
Yüklə 472,05 Kb.
|
| Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallash-
tirishga qarshi kurashda xalqaro hamkorlik Xalqaro jinoyat huquqida jinoiy faoliyatdan olingan daromad- larni legllashtirish pullarni yuvish, tozalash 1 sifatida e tirof etiladi hamda narkotraffik, poraxo rlik, o rilik va boshqa noqo- nuniy harakatlar natijasida olingan pul mablag larining haqiqiy ko rinishini yashirish maqsadida qonuniy moliya tizimidan foy- dalanish sifatida baholanadi 2 . Xalqaro huquqda Jinoiy yo l bilan topilgan daromadlarni legallashtirish degan atama ilk marta 1988-yil 19-dekabrdagi 1 Izoh: Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirish ingliz adabiyotlarida Money laundering , rus adabiyotlarida - îòìûâàíèå äåíåã sifatida etirof etiladi. 2 Ëèñèí À.Í. Èñòîðèÿ ðàçâèòèÿ è ìåæäóíàðîäíî-ïðàâîâûå àñïåêòû ëåãàëèçàöèè (îòìûâàíèÿ) äîõîäîâ, ïîëó÷åííûõ ïðåñòóïíûì ïóòåì, ñ èñïîëüçîâàíèåì îôôøîð- íûõ ôèíàíñîâûõ öåíòðîâ // ×åðíûå äûðû â Ðîññèéñêîì Çàêîíîäàòåëüñòâå. Þðèäè÷åñêèé æóðíàë. Ì.: 1Ê-Ïðåññ, 2007, ¹ 1. 107
savdosiga qarshi kurash to risida gi Vena Konvensiyasida beril- gan edi. Mazkur Konvensiyaning 3-moddasiga muvofiq, jinoiy faoliyatdan tushgan daromadlarni legallashtirish deganda, Kon- vensiyaning 3-moddasi bandiga muvofiq: - huquqbuzarlik yoki huquqbuzarliklar sifatida tan olingan qilmishlarni sodir etish natijasida yoki bu kabi huquqbuzarlik- larda ishtirok etish natijasida orttirilganligi ma lum bo lgan mol- mulkning bu mol-mulkning noqonuniy manbasini yashirish, sir saqlash yoki bu kabi huquq-buzarlik va huquqbuzarliklarda ishti- rok etuvchi har qanday shaxsga u o zining qilmishlari uchun javobgarlikdan qutulishi uchun konversiya qilish va topshirish; - huquqbuzarlik yoki huquqbuzarliklar natijasida yoki bu kabi huquqbuzarliklarda ishtirok etish natijasida orttirilganligi ma lum bo lgan mol-mulk yoki unga taalluqli bo lgan buyum- ning asl xarakterini, manbasini, joylashgan joyini, tasarruf qilish usulini, ko chirilishini yoki unga nisbatan haqiqiy huquqlarini yashirish yoki sir saqlash; - olish vaqtida huquqbuzarlik yoki huquqbuzarliklar natija- sida yoki bu kabi huquqbuzarliklarda ishtirok etish natijasida orttirilganligi ma lum bo lgan mol-mulkni orttirish, egalik qilish yoki undàn foydalanish; - yuqorida keltirilgan har qanday huquqbuzarlik yoki huquq- buzarliklarni sodir etish maqsadida bu kabi huquqbuzarlik yoki huquqbuzarliklarda ishtirok etish yoki jinoiy til biriktirish, shuningdek ularni sodir etishda qo llab-quvvatlash, yo naltirish, hamkorlik qilish yoki maslahat berish tushuniladi. Shuningdek, mazkur Konvensiya eng katta ahamiyatga ega bo lgan xalqaro shartnomalar doirasiga kiritiladi. Bu Konvensiya zo-davlatlardan giyohvand va psixotrop moddalarga qarshi kurashda giyohvand moddalar savdosidan tushgan daromadlarni legallashtirishni jinoiy qilmish sifatida tan olishni va bu sohani tartibga soluvchi qonunchilikni ishlab chiqishni talab etadi. Ushbu jinoyatga qarshi xalqaro miqyosda bir qancha nor- mativ-huquqiy hujjatlar, jumladan, 1996-yilda BMTning Xalqaro 108
rash to risida gi Deklaratsiyasi, 2001-yil 15-iyundagi Terro- rizmni moliyalashtirishga qarshi kurash to risida gi xalqaro Konvensiya, Pulni yuvishga qarshi kurash choralari, jinoyat- chilik va odil sudlov XXI asr chorloviga javoblar to risida gi Vena Deklaratsiyasi, BMTning 2000-yil 5-noyabrdagi Trans- milliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi Konvensiyasi, BMTning 2003-yil 31-oktabrdagi Korrupsiyaga qarshi Konvensiyasi, 1998-yil 8-dekabrdagi ayriqonuniy yo ldan olingan daromadlarni legal- lashtirishga qarshilik qilish to risida gi MDH Namunaviy qonuni qabul qilingan. Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni yuvish ga qarshi kurash mintaqaviy doirada ham olib borilmoqda. 1990-yilda Yevropa Kengashining Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni aniqlash, olib qo yish va konfiskatsiya qilish to risida gi Stras- burg Konvensiyasi, Yevropa Ittifoqi Kengashining 1991-yil 10- iyun- dagi Pullarni tozalash maqsadida moliyaviy tizimlardan foyda- lanishning oldini olish to risida gi Derektivasi (2005-yilning 26-oktabrida ushbu hujjat uchinchi marta yangi tahrirda qabul qilindi) qabul qilingan. 1990-yilda ushbu Konvensiya ishtirok- chilari bo lgan davlatlar bunday mablag larni yuvish ni o z hududlarida jinoyat deb e lon qilish, noqoqnuniy mablag larni qidirib topish, olib qo yish va musodara qilish tartibi to risida jinoyatga doir boshqa qonunlarni qabul qilish, bank xodimlari tomonidan o z mijozlarining omonatlari haqidagi ma lumotlarni oshkor etish yoki ulardan noinsoflarcha foydalanishga qo yila- digan barcha cheklovlarni olib tashlash, huquqni muhofaza qiluv- chi organlarning ushbu jinoyatlarni o z vaqtida ochishga imkon beruvchi bank operatsiyalarini tekshirishlari uchun ruxsat berish majburiyatlarini oldilar. Bank xodimlariga vakolatli organlarga shubhali pul omonatlari va ularning ko chishi to risida xabar berish majburiyati yuklatilgan. Ishtirokchi-davlatlar bir-biridan (tegishli sudlov qarori mav- jud bo lishi sharti bilan) muayyan shaxs daromadlarining kelib chiqishi haqida so rab-surishtirishi mumkin. Bunda, yuqorida 109
amal qilmaydi. 1990-yil 8-noyabrda Strasburg shahrida qabul qilingan Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni lågallashtirishni aniq- lash, olib qo yish va musodara qilish to risida gi xalqaro Kon- vånsiyaning 1-moddasida noqonuniy daromad har qanday huquq- buzarlik natijasida olingan turli ko rinishdagi moddiy foyda ekanligi qayd etiladi. Bu foyda har qanday mulk, ya ni mulkiy va nomulkiy, ko char yoki ko chmas mulklar, shuningdåk, bunday mulklar yoki ularning muayyan qismiga egalik huqu- qidan dalolat båruvchi yuridik hujjatlar yoki qog ozlarni o z ichiga olishi mumkin. Ushbu holatning tahlili shuni ko rsatdiki, daromadlar atamasi moddiy manfaatlar va unga bo lgan huquqlar atamasiga yaqin turadi. Boshqacha aytganda, bu yårda moddiy manfaatlar va unga bo lgan huquqlarni noqonuniy egallash xususida so z yuritiladi. 80-yillarning oxirlarida narkobiznås sohasidan olingan kir pullarni legallashtirish alohida dolzarb tus oldi. Shunga ko ra, narkobiznåsdan olinadigan noqonuniy daromadlarni legallashti- rishga qarshi kurash bo yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqish Bazål shahrida tashkil etilgan Bank opåratsiyalarini nazorat qilish qoidalari va usullari qo mitasi Xalqaro hisob-kitoblar banki, ya ni Bazål qo mitasi da boshlanib, ushbu qo mitaga o nta davlat Bålgiya, Buyuk Britaniya, Gårmaniya, Italiya, Kanada, AQSh, Fransiya, Shvåtsiya, Shvåysariya, Yaponiya markaziy banklarining vakillari kirdi. 1988-yilning 12-dåkabrida bu qo mita bank tizimi orqali narkotik vositalarni sotishdan olingan pullarni legallashtirishning oldini olishga qaratilgan dåklaratsiya Bazål dåklaratsiyasi ni qabul qildi. Qo mitaning faoliyati turli mamla- katlarda xalqaro va milliy darajalarda noqonuniy daromadlarni legallashtirishga qarshi kurashning samarali tåxnologiyasini yara- tishga doir ishlarning faollashuviga jiddiy ta sir ko rsatdi. Mazkur muammolar kåskin va kång miqyosli ekanligi bois Birlashgan Millatlar Tashkiloti ham unga jiddiy ko maklashmoqda. 110
chog ida bu sohadagi xalqaro hamkorlikni muvofiqlashtirish maq- sadida Moliyaviy Harakatlar Vazifasi Guruhi FATF (Financial Action Task Force on Money Laundering) tuzildi. FATFning birinchi vazifalaridan biri milliy hukumatlarga jinoiy yo llar bilan topilgan daromadlarni legallashtirishga qarshi samarali choralarni rnatgan 40 ta tavsiyanomani ishlab chiqish bo ldi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarning noqonuniy savdosiga qarshi kurash to risida gi Vena Konvensiyasi FATF ishining asosiy tizimini tuzib berdi, shu bilan birga mazkur Konvensiyani imzolash va ratifikatsiya qilish FATF tomonidan tuzilgan 40 Tavsiyanomada keltirilgan birinchi tavsiya bo ldi. 1993-yilga kålib BMTning noqonuniy daromadlarni legal- lashtirishga qarshi qonuniy chora-tadbirlar ishlab chiqayotgan davlatlarga huquqiy yordam ko rsatish xalqaro dasturi doirasida Narkotiklardan olingan pullarni legallashtirishga qarshi kurash to risida gi Qonun loyihasi qabul qilindi 1 . BMTning 2000-yil 5-noyabrda qabul qilingan Transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi Konvensiyasining 6-moddasida har bir ishtirokchi-davlat o z ichki qonunchiligining asosiy tamo- yillariga binoan jinoyatlardan olingan daromadlarni qayta yuvili- shini jinoiy jazoga sazovor sifatida hisoblashi uchun zarur qonun- chilik va boshqa choralarini ko radi, deb belgilangan 2 . zbekiston Respublikasida jinoiy faoliyatdan olingan daro- madlarni legallashtirishga qarshi kurashish maqsadida 2004-yil 26-avgustdagi Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallash- 1 Mirzaraimov I.M. Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni oshkoralashtirishga qarshi kurashning huquqiy choralari. O quv qo llanma. T.: O zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2008. 8-bet. 2 2000-yil 15-noyabrda BMT Bosh Assambleyasining 5525-sonli rezolyutsiyasi bilan ma qullangan. O zbekiston Respublikasi mazkur Konvensiyani O zbekiston Respub- likasi Oliy Majlisining 2003-yil 30-avgustdagi 536 II-sonli Qaroriga asosan rati- fikatsiya qilgan.// O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2003-yil, 9 10-son, 150-modda. 111
risida gi O zbekiston Respublikasi Qonuni 1 qabul qilindi. Ushbu Qonunning asosiy maqsadi jinoiy faoliyatdan olin- gan daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashti- rishga qarshi kurashish munosabatlarini tartibga solishdan iborat. Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirish jinoyati uchun O zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 243-mod- dasida 2 javobgarlik belgilangan. Shuningdek, mazkur jinoyat uchun javobgarlik ko pchilik xorijiy davlatlar jinoyat qonunchiligida ham o z aksini topgan. Masalan, 1978-yilgi Italiya JKning 1990-yilgi Umumiy xavf tug diruvchi mafiya tipidagi va boshqa qilmishlarning oldini olish to risida yangi Qoidalari Qonunida, AQShning 1986-yilda qabul qilingan Pulni yuvib tozalash yo li bilan kurash to risida gi Qonunida AQShning Florida shtati Jinoyat to risidagi kodeksi (196-moddasida) va Banklar hamda bank ishi to risida gi Qonunida, Buyuk Britaniyaning Narkotiklar savdosiga qarshi kurash to risida gi 1986-yilgi hamda Moliya- viy xizmat to risida gi 1983-yilgi Qonunlarida, Fransiyaning 1987-yilgi Sog liqni saqlash kodeksi, 1989- va 1990-yillardagi Bojxona kodeksi va Moliya organlarning narkobiznesdan olingan pullarni yuvish bilan kurashishda ishtiroki to risida gi Qonu- nida, Belgiyaning 1990-yilgi Pulni yuvishga qarshi kurash to - risida gi, Zaharli, psixotrop, narkotik, dizenfeksiya va sintetik moddalar savdosi to risida gi 1992-yil Qonunlarida va boshqa davlatlar jinoiy qonunchiligida javobgarlik belgilangan 3 . Mazkur jinoyat jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni aniq- lash, olib qo yish va konfiskatsiya qilish to risida Strasburg Konvensiyasi tomonidan og ir xalqaro jinoyatlarga kiritilgan. 1 O zbekiston Respublikasi qunun hujjatlari to plami, 2004-yil, 43-son, 451-modda. 2 Qarang. O zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi (2012-yil 1-iyungacha bo lgan zgartish va qo shimchalar bilan) Rasmiy nashr O zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi. T.: Adolat, 2012. 149-bet. 3 Saidov A.X. Xalqaro huquq. Chizmalar va ta riflarda. O quv qo llanma. T.2. Mas ul muharrir: yu.f.d. professor U. Tojixonov. T.: Adolat. 2001. 352-bet. |