Zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti oblakulov d. O

birinchidan, kompyuter jinoiy faoliyatni amalga oshirishda
yordamlashuvchi vosita sifatida foydalaniladigan jinoyatlar (ma-

1 A.A. Ortiqov, A.T. Isaxodjaev va A.V. Shestakovlar. Xufyona iqtisodiyot. O'quv

qo llanma. T.: O zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2002. 148 149-betlar.

---

---

114
salan, soxta guvohnoma yasash, mualliflik xujjatlarini ishlab

chiqish va h.k.);
ikkinchidan, kompyuter ma lumotini o irlash yoki buzish,
bankka xujum qilish, qonunga xilof ravishda pul operatsiyalarini
amalga oshirish, kredit kartochkalari raqamlarini o irlash maq-
sadlarida hamda jinoyat quroli sifatida foydalaniladigan jinoyatlar
1
.
Ingliz olimi N. Batley esa, kompyuter jinoyatchiligining ikki
turini ajratib ko rsatadi:
birinchisi, kompyuter xafsizligiga qartilgan jinoyatlar (kom-
pyuter uning qurilmalarini o
irlash, xakkerlar xujumi va turli-
tuman virus va zararli dasturlarni tarqatish va h.k.);
ikkinchisi, kompyuter jinoyat vositasi sifatida foydalanila-
digan jinoyatlar (pornografik mahsulotlar va noqonuniy kompyuter
dasturlarini o tkaish, internetda o zgalar mulkini o zlashtirish
maqsadida firibgarlik qilish, shuningdek, noqonuniy olingan daro-
madlarni legallashtirish)
2
.
Xaker 
(ingliz tilida hack
yorib tashlash, chopish, buzish
degan ma nolarni anglatadi) ular haddan ziyod malakali va
ixtisosli axborot texnologiyalari mutaxassisi hamda kompyuter
texnologiyalarini puxta biluvchi insondir. Ushbu so z, odatda,
kompyuter kiber o risi, ya ni buzuvchisi deb ham yuritiladi.
Xakerlar faoliyati bo yicha bir necha tiplarni tashkil etadi:
1. Xakerlar-virus (kiber o rilar) yaratuvchilardir.
2. PEN TESTER har xil saytlarni buzuvchilar (vebxacker)lar.
3. Kracker dasturiy ta minotlar, o yinlar va boshqa shunga
xshash narsalarni buzuvchilar.
4. Shellcoders & Reverser butun jahon professional xakerlari
3
.
Interpol Bosh kotibiyati tomonidan yuqoridagi jinoyatchilik-
ning oldini olish bo yicha maxsus kodlashtirish tizimi ishlab chi-
qilgan bo lib, 1991-yilda ushbu tiim avtomatlashtirilgan qidiruv

1 Muxtar M. Êèáåðïðåñòóïíîñòü.// Âëàäèâàñòîêñêèé öåíòð èññëåäîâàíèÿ îðãà-

íèçîâàííîé ïðåñòóïíîñòè: www.crime.vl.ru.
2 Batley N. Êîìïüþòåðíàÿ ïðåñòóïíîñòü. Ïåð.íà êèò. ßçûê Õàî Õàéÿí. Èçä-âî
Ëÿîíèñêîãî ïðîñâåùåíèÿ, 1998.
3 Zuhriddin Temirov (infocom.uz)

---

---

115
tizimida joriy etilib, bugungi kunda dunyoning 100 dan ortiq dav-

latlarida amal qilib kelmoqda. Bunda kompyuter jinoyatchiligini
tavsiflovchi barcha kodlar Q harifi bilan boshlanadi
1
.
zbekiston Respublikasida kompyuter jinoyatchiliga qarshi
kurashish hamda Axborot texnalogiyalari sohasida yuz berayot-
gan jarayonlarni jinoiy-huquqiy tartibga solish maqsadida O zbe-
kiston Respublikasi Jinoyat kodeksiga kompyuter jinoyatlari uchun
javobgarlikni belgilovchi Axborot texnologiyalari sohasidagi ji-
noyatlar bobi kiritildi
2
. Jinoyat kodeksiga kiritilgan ushbu nor-
malar mamlakatimizda axborot texnologiyalari sohasidagi jinoyat-
chilikning oldini olish, unga qarshi kurashish, jamiyatni axborot
texnologiyalaridan jinoiy maqsadlarda foydalanishdan samarali
himoya qilish muammosini hal etish va axborotlashtirish soha-
sini muhofaza qilishni ta minlash imkonini beradi.